Ze względu pandemię Covid-19 XVI edycja Rankingu Samorządów jest szczególna. Nietypowe jest to, że jest to pierwsza edycja online, ale wyjątkowe jest przede wszystkim to, że okres pandemii i związanych z nią ograniczeń jest prawdziwym testem skuteczności działań samorządów.
Wyniki są wprawdzie oparte na danych za rok 2019, jednak ranking weryfikuje sprawność działania władz lokalnych i skuteczność samorządów w kształtowaniu zrównoważonego rozwoju, a tylko dobrze zarządzane gminy i miasta, dbające o trwałość ekonomiczną, środowiskową i społeczną, mają szanse funkcjonować skutecznie w nowej, bezprecedensowej sytuacji.
Pozornie może się wydawać, że zadania związane z pandemią są realizowane centralnie, jednak rząd jedynie opracowuje strategię i wyznacza kierunki działań. To samorządy są odpowiedzialne za realizację tej strategii i za konkretne działania mające na celu zapobieganie rozprzestrzenianiu się wirusa oraz za zaspokajanie potrzeb wspólnoty w nowej, trudnej rzeczywistości. Śmiało można powiedzieć, że to na barkach samorządów spoczywa największy ciężar w tym zakresie.
Wynika to z idei samorządności oraz istoty samorządu terytorialnego, jaką jest decentralizacja i samodzielność, która ma swoje źródło w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Już w jej preambule zawarta została zasada pomocniczości, umacniająca uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Zasada pomocniczości opiera się na założeniu, że zadania, które mogą być realizowane przez jednostkę, nie powinny być realizowane przez państwo. Organy państwowe niższego rzędu mogą być wyręczone przez organy nadrzędne, tylko jeśli nie są w stanie same wywiązywać się ze swoich obowiązków. Ponadto organy wyższego rzędu mogą je zastąpić, jeśli są w stanie wykonać działanie efektywniej. Zasada ta nakazuje przesunięcie procesu decyzyjnego możliwie jak najbliżej obywateli i zagwarantowanie właściwego stopnia niezależności organom niższego szczebla w stosunku do organów wyższego szczebla.
Dzięki umocowaniu konstytucyjnemu samorządy same decydują, w jaki sposób zaspokajać potrzeby wspólnoty i w jaki sposób alokować zasoby, aby zadania, które przed nimi stoją, były realizowane skutecznie. Ceną samodzielności jest jednak konieczność znajdowania środków i zasobów. Niezwykle trudnym aspektem zarządzania miastem i gminą jest również pogodzenie różnych, czasem sprzecznych, interesów obywateli i jednocześnie spełnianie wymogów określonych w regulacjach krajowych i europejskich.
