Ranking Samorządów 2024: Co wyróżnia zwycięskie gminy?

Wydatki prorozwojowe miast i gmin wyniosły łącznie w 2023 r. imponujące 70 mld zł. To absolutny rekord – i to pomimo faktu, że lokalne budżety były pod presją szybko rosnących wydatków bieżących oraz spadających dochodów z podatku PIT w efekcie reform podatkowych. Aktywność tych samorządów, które „załapały” się na ten inwestycyjny boom, miała też zwykle odzwierciedlenie w wynikach 20. edycji Rankingu Samorządów.

Co ocenia Ranking Samorządów

W Rankingu Samorządów oceniamy skuteczność działań władz miast i gmin na rzecz zrównoważonego rozwoju swoich małych ojczyzn. Zrównoważonego, czyli takiego, który powiększa każdy rodzaj kapitału będącego w dyspozycji społeczności lokalnej: ekonomicznego (finansowego i infrastrukturalnego), ludzkiego oraz środowiskowego.

Jednym z głównych kryteriów, jakie bierzemy pod uwagę w naszym zestawieniu, są właśnie wydatki rozwojowe. Przede wszystkim takie, które budują bazę gospodarczo-społeczną warunkującą realizację polityki rozwoju oraz budującą kapitał (rzeczowy, ludzki i społeczny) kluczowy dla procesów rozwoju.

Takich właśnie inwestycji było w minionym roku bardzo dużo. Łącznie miasta i gminy na rozwój szeroko pojętej infrastruktury technicznej (transport publiczny, drogi, wodociągi, środowisko itp.) przeznaczały aż 37,2 mld zł, czyli o ok. 40 proc. więcej niż w 2022 r. Na infrastrukturę społeczną (w tym na oświatę, kulturę, sport i rekreację) – ok. 21,8 mld zł, czyli o 50 proc. więcej niż rok wcześniej.

Czytaj więcej

Ranking Samorządów

20. Ranking Samorządów: Najlepsze w zrównoważonym rozwoju miasta i gminy 2024

Najważniejsze priorytety dla władz lokalnych to równoległy rozwój gospodarki, społeczeństwa i środowiska – deklarują zgodnie laureaci Rankingu Samorządów 2024. Wszystko po to, by mieszkańcom żyło się jak najlepiej.

Dlaczego rosną inwestycje samorządów

Przyczyn tak dużego wzrostu samorządowych inwestycji można upatrywać w dwóch czynnikach. Po pierwsze, 2023 r. był ostatnim, w którym można – i trzeba – było wykorzystać fundusze UE z unijnego budżetu na lata 2014–2020.

Po drugie, lokalne władze mogły sięgać po dosyć duże fundusze krajowe udostępnione m.in. w ramach Rządowego Programu Inwestycji Strategicznych z Funduszu Polski Ład. Po te środki sięgnęło wiele miast i gmin, finansując w tej sposób inwestycje infrastrukturalne, a także inwestycje społeczne, tj. żłobki, przedszkola czy ścieżki rowerowe.

Dotacje z Funduszu Polski Ład okazały się bardzo popularne, ale zdaniem części ekspertów kryteria ich podziału były nie do końca jasne, a do tego preferowały mniejsze gminy i miasta. Jednak cele ich wykorzystania są zgodne z celami zrównoważonego rozwoju i miały spory wpływ na wyniki naszego rankingu.

W Rankingu Samorządów 2024 branych było pod uwagę około 30 różnego rodzaju wskaźników, w trzech obszarach zrównoważonego rozwoju: finanse i rozwój, dbałość o mieszkańców oraz dbałość o środowisko (więcej o metodologii w ramce obok). Suma punktów w poszczególnych obszarach decydowała o ostatecznej pozycji w naszym zestawieniu.

Czytaj więcej

Ranking Samorządów

20. Ranking Samorządów: Władze lokalne muszą sprostać coraz większym wyzwaniom

Wydarzenia w skali globalnej wpływają też na działania władz lokalnych. – Dziś priorytetem jest szeroko pojęte bezpieczeństwo – przekonuje prof. Jerzy Buzek, przewodniczący kapituły Rankingu Samorządów.

W ten sposób przebadaliśmy wszystkie miasta i gminy w Polsce (z wyjątkiem Warszawy ze względu na jej odrębny ustrój prawny). Liderów zestawienia wyłaniamy w odrębnych kategoriach: miasta na prawach powiatu, gmin miejskich i miejsko-wiejskich oraz gmin wiejskich.

Wyniki Rankingu Samorządów 2024

Kto stanął w tym roku na podium? Pierwsze miejsce w kategorii miast na prawach powiatu w Rankingu Samorządów 2024 zajęło miasto Dąbrowa Górnicza.

– Moim marzeniem oraz celem jest konsekwentne i zgodne z tym planem zmienianie Dąbrowy Górniczej w miasto zrównoważone, obywatelskie, otwarte i doskonałe do życia – podkreśla Marcin Bazylak, prezydent Dąbrowy Górniczej.

Dąbrowa Górnicza uzyskała niemal maksymalną liczbę punktów w obszarze „finanse i rozwój” oraz „dbałość o środowisko”. W tym pierwszym szczególnie wyróżniała się wysoką dynamiką inwestycji ogółem (w tym na poprawę jakości sieci drogowej) czy wysoką nadwyżką operacyjną wypracowaną w swoim budżecie. W tym drugim znacząco lepiej niż konkurencja miasto wypadło pod względem poziomu inwestycji w zieloną infrastrukturę oraz pod względem poziomu wydatków na tak istotną w miastach poprzemysłowych rewitalizację.

Kto okazał się najlepszy wśród miast

Drugie miejsce wśród miast na prawach powiatu zajął Olsztyn. Trzeba tu podkreślić, że miasto uzyskało najwyższą możliwą liczbę punktów pod względem finansów i rozwoju, m.in. dzięki największej (wśród większych miast) dynamice inwestycji w ostatnich latach i umiejętności pozyskiwania zewnętrznych środków rozwojowych. Trzecie miejsce w tej kategorii Rankingu Samorządów 2024 przypadło Gliwicom, podobnie jak przed rokiem i dwa lata temu (w RS 2021 było to pierwsze miejsce).

Gmina Sulmierzyce. Lokalne władze dbają zwłaszcza o młodych mieszkańców gminy

AdobeStock

Gliwice dosłownie o włos wyprzedziły pomorskie miasto Słupsk. Dziesiątkę najlepszych ośrodków w kategorii miast na prawach powiatu uzupełniają zaś Sopot, Jastrzębie-Zdrój, Katowice, Zielona Góra, Świętochłowice oraz Płock.

W porównaniu z poprzednią edycją RS w TOP 10 zadebiutowały: Dąbrowa Górnicza, Olsztyn, Słupsk, Katowice, Zielona Góra i Płock.

Zwycięzcy wśród gmin miejskich

W kategorii gmin miejskich i miejsko-wiejskich zwycięzcą okazało się miasto Łeba. Ta niewielka, jeśli chodzi o liczbę stałych mieszkańców, ale znana wszystkim miejscowość turystyczna, swoją wysoką pozycję zawdzięcza głównie doskonałym wynikom w obszarze dbałości o mieszkańców.

Pochwalić się może m.in. szczególnie dużą liczbą miejsc dla dzieci w przedszkolach, wysokimi nakładami (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) na kulturę czy wysokimi wydatkami na zdrowie i gospodarkę mieszkaniową, co jest nietypowym działaniem w mniejszych gminach. Wśród inwestycji realizowanych w Łebie dominują te dotyczące infrastruktury drogowej i turystycznej. Ale relatywnie sporo lokalne władze przeznaczają na poprawę jakości infrastruktury oświatowej. W 2023 r. na modernizację hali sportowo-widowiskowej przy szkole podstawowej Łeba otrzymała ok. 8 mln zł z Rządowego Programu Inwestycji Strategicznych.

Priorytety rozwojowe

Drugie miejsce w tej kategorii zajęła gmina Jeżów, położona w województwie łódzkim, m.in. dzięki bardzo wysokiej punktacji w obszarze „finanse i rozwój”. Burmistrz Jeżowa Mariusz Guzicki podkreśla, że gmina rozwija się w oparciu o strategię zrównoważonego rozwoju, która zakłada równoległy rozwój gospodarki, społeczeństwa i środowiska. Wśród najważniejszych inwestycji w ostatnich latach można wyliczyć przebudowę sieci dróg oraz systemu wodno-kanalizacyjnego na terenie gminy, a także projekt „OZE dla mieszkańców”. Trzecie miejsce zajęła tu dolnośląska gmina Ścinawa, z bardzo dobrymi wynikami w obszarze finansowym oraz dbałości o środowisko.

Trzeba dodać, że rywalizacja w kategorii gmin miejskich i miejsko-wiejskich jest bardzo wyrównana, a różnice punktowe w pierwszej dziesiątce – bardzo niewielkie. Miejsca od czwartego do dziesiątego zajęły odpowiednio: Mszczonów (woj. mazowieckie), Ogrodzieniec (woj. śląskie), Bobowa (woj. małopolskie), Polanica-Zdrój, Zawidów, Świeradów-Zdrój (trzy ostatnie położone są w woj. dolnośląskim) oraz gmina Dobiegniew (woj. lubuskie).

Najlepsze w rankingu gminy wiejskie

W kategorii gmin wiejskich na najwyższym miejscu na podium Rankingu Samorządów 2024 stanęła gmina Sulmierzyce w województwie łódzkim. To efekt wysokiej punktacji we wszystkich obszarach oceny, w szczególności pod względem dbałości o mieszkańców.

Sulmierzyce zajęły pierwsze miejsce w naszym zestawieniu drugi rok z rzędu, a wójt Gabriel Orzeszek podkreśla, że priorytetem działań samorządu są inwestycje w jakość życia mieszkańców, zwłaszcza młodszej części społeczeństwa. Stąd wiele inicjatyw poprawiających przykładowo szeroko pojętą infrastrukturę oświatową.

Na drugim miejscu na podium stanęła malownicza gmina Siemień z województwa lubelskiego, deklasując rywali w obszarze „rozwój i inwestycje”.

Na trzecim zaś miejscu jest wielkopolska gmina Przykona, która uzyskała dobre wyniki we wszystkich grupach oceny.

Łeba swoją pozycję w rankingu zawdzięcza dbałości o jakość życia mieszkańców

AdobeStock

Również wśród gmin wiejskich różnice punktowe nie są duże, a TOP 10 w tej kategorii stanowią w kolejności: Osiecznica (woj. dolnośląskie), Kleszczewo (woj. wielkopolskie), Sarnaki (woj. mazowieckie), Radwanice (woj. dolnośląskie), Pietrowice Wielkie (woj. śląskie), Kobierzyce (woj. dolnośląskie) oraz Rudnik (woj. śląskie).

Metodologia Rankingu Samorządów 2024

Kryteria oceny w Rankingu Samorządów to około 30 wskaźników, w trzech filarach zrównoważonego rozwoju: finanse i rozwój, dbałość o mieszkańców oraz dbałość o środowisko.

W pierwszym obszarze (gdzie maksymalnie można uzyskać 30 pkt) staramy się ocenić zdolność samorządu do rozwoju oraz efektywność zarządzania finansami. Pod uwagę brane są tu takie wskaźniki, jak dynamika dochodów własnych, wartość pozyskanych dotacji rozwojowych, poziom nadwyżki operacyjnej brutto oraz netto, dynamika inwestycji czy poziom pokrycia terenu gminy planami zagospodarowania przestrzennego.

W obszarze „trwałość społeczna” (maksymalnie 26 pkt) oceniane są te działania samorządów, które mają największy wpływ na jakość życia mieszkańców. Tu ważne są m.in. dynamika inwestycji w infrastrukturę społeczną i transport oraz wydatków na oświatę, poziom wydatków na kulturę, sport i rekreację, inwestycje w gospodarce mieszkaniowej, wybrane wydatki w dziale rodzina czy liczba miejsc w przedszkolach i żłobkach.