Zrównoważony rozwój to nie moda, to konieczność

Przez ostatnie lata władza centralna rzucała władzy lokalnej wiele kłód pod nogi. To choćby odbieranie część kompetencji, uszczuplenie dochodów własnych głównie z podatku PIT, chroniczne niedofinansowanie wobec rosnących potrzeb w szczególnie istotnym obszarze edukacji, uznaniowy podział dotacji inwestycyjnych itp.

W takich warunkach samorządom trudniej realizować swoje strategie zrównoważonego rozwoju. Tym, którym się to udaje, należą się szczególne słowa uznania.

Zestawienie najlepszych

Najlepsze miasta i gminy pod tym względem wskazuje Ranking Samorządów organizowany przez „Rzeczpospolitą”. Zgodnie z zasadami ustalonymi przez niezależną kapitułę oceniamy w nim dokonania samorządów pod kątem zrównoważonego rozwoju, czyli działań, które są wyrazem dbałości o jakość życia lokalnych społeczności oraz jakość środowiska naturalnego przy zachowaniu stabilności finansowej.

– Taka polityka to dziś konieczność – podkreślają sami laureaci naszego zestawianie. Z jednej strony samorządowe przedsięwzięcia muszą stanowić odpowiedź na wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi i wielką zieloną rewolucją. Z drugiej strony to odpowiedź na potrzeby mieszkańców, którzy oczekują rosnącej jakości usług publicznych w zakresie edukacji, lokalnego transportu, kultury, rekreacji itp.

Czytaj więcej

Ranking Samorządów

Ranking Samorządów: Sukces to efekt ciężkiej pracy, dobrych planów i… pieniędzy

Ostatnie lata były dla samorządów wyjątkowo trudne, m.in. ze względu na kryzys uchodźczy, galopuj...

W Rankingu Samorządów 2023 wzięliśmy pod uwagę ponad 30 różnego rodzaju wskaźników w trzech filarach zrównoważonego rozwoju: „finanse i rozwój”, „dbałość o mieszkańców” oraz „dbałość o środowisko” (więcej o metodologii w ramce obok). Suma punktów w poszczególnych obszarach decydowała o ostatecznej pozycji w naszym zestawieniu.

W ten sposób przebadaliśmy wszystkie miasta i gminy w Polsce (z wyjątkiem Warszawy ze względu na jej odrębny ustrój prawny), a liderów zestawienia wyłaniamy w odrębnych kategoriach: miast na prawach powiatu, gmin miejskich i miejsko-wiejskich oraz gmin wiejskich.

Konsekwentna strategia

Pierwsze miejsce w kategorii miast na prawach powiatu w Rankingu Samorządów 2023 zajęło miasto Sopot. – Sopot dziś to wysoka jakość życia. Od wielu lat realizujemy liczne inwestycje infrastrukturalne, stawiamy na rozwój usług społecznych – komentuje Jacek Karnowski, do niedawna prezydent Sopotu, obecnie poseł do Sejmu. – Mamy najbardziej zielone miasto w Polsce i najczystsze powietrze. To wszystko jest i było możliwe dzięki konsekwentnie realizowanej strategii zrównoważonego rozwoju – zaznacza.

W naszym tegoroczny zestawieniu Sopot okazał się liderem zarówno w obszarze „dbałość o mieszkańców”, jak i „dbałość o środowisko”. W 2022 r. był najlepszy m.in. pod względem wysokości wydatków na szkoły, na kulturę czy sport. Na tle innych miast na prawach powiatu wyróżniał się też pod względem dynamiki inwestycji w zieloną infrastrukturę w ostatnich latach czy długością ścieżek rowerowych oplatających miasto.

Duży awans

Sopot stanął na podium w naszym zestawieniu nie po raz pierwszy. Podobnie Gliwice, które w tym roku zajęły trzecie miejsce, tak jak rok temu (zaś w RS 2021 było to miejsce pierwsze).

Za to Świętochłowice to debiutant wśród laureatów Rankingu Samorządów. W tegorocznej edycji miasto wskoczyło na drugie miejsce z odległych pozycji w latach poprzednich. To między innymi efekt dużej poprawy w obszarze „finanse i rozwój”, gdzie Świętochłowice obecnie okazują się najlepsze. Największa liczba punktu dotyczy takich wskaźników, jak dynamika inwestycji w ostatnich trzech latach czy wartość pozyskanych dotacji rozwojowych. – Trzy lata oszczędności i zaciągania pasa przyniosły rezultaty – komentuje Daniel Beger, prezydent Świętochłowic od 2018 r.

Prezydent wspomina, że przez ostatnie lata miasto musiało wykaraskać się z wysokiego zadłużania i problemów z wiarygodnością kredytową. Dziś na szczęście, dzięki pozyskanym zewnętrznym źródłom finansowania, udaje się realizować najpotrzebniejsze inwestycje.

Najlepszą dziesiątkę miast na prawach powiatu domykają w kolejności: Rybnik, Tychy, Biała Podlaska, Poznań, Zamość, Jastrzębie-Zdrój i Opole.

Jak finansować rozwój

W kategorii gmin miejskich i miejsko-wiejskich pierwsze miejsce zajęła gmina Ulanów z woj. podkarpackiego. Gminie udało się wyprzedzić konkurencję głównie dzięki umiejętności pozyskiwania środków na rozwój ze źródeł zewnętrznych (tzw. dotacje rozwojowe) oraz dyscyplinie finansowej i trzymaniu wydatków w ryzach (tj. wysokiej w stosunku do dochodów nadwyżce operacyjnej brutto i netto).

– W roku 2022 pozyskaliśmy z zewnątrz na inwestycje blisko 22 mln zł, a wydatki inwestycyjne sięgnęły kwoty ponad 28 mln zł – podkreśla Stanisław Garbacz, burmistrz Ulanowa. – Przy czym nieprzerwanie od 2016 roku nie mamy zadłużenia. Jest to wynikiem przemyślanego zarządzania budżetem, bardzo dobrej współpracy z radnymi oraz skutecznego pozyskiwania środków zewnętrznych – przekonuje burmistrz.

Niewielkie różnice

Drugie miejsce w kategorii mniejszych miast i miasteczek zajęła gmina miejska Wojcieszów z woj. dolnośląskiego, a trzecie – Stoczek Łukowski (woj. lubelskie). Przy czym trzeba zaznaczyć, że różnice punktowe pomiędzy pierwszą trójką były bardzo niewielkie. Wojcieszów także może cieszyć się wysoką oceną w obszarze „finanse i rozwój” (i tu także jest to efekt wysokich dotacji rozwojowych oraz nadwyżek operacyjnych). Stoczek Łukowski do dobrych wyników finansowych może także dodać spore osiągnięcia w obszarze dbałości o jakość życia mieszkańców.

W TOP10 najlepszym gmin miejskich i miejsko-wiejskich znalazły się jeszcze: Mielno (woj. zachodniopomorskie), Ścinawa (woj. dolnośląskie), Władysławowo (woj. pomorskie), Polanica-Zdrój (woj. dolnośląskie), Międzyzdroje (woj. zachodniopomorskie), Krynica Morska (woj. pomorskie) oraz Terespol (woj. lubelskie).

Czytaj więcej

Ranking Samorządów

Finansowa rewolucja dla mniejszych miast i gmin

Rząd PiS, zgodnie ze swoimi deklaracjami, wyraźnie preferuje mniejsze wspólnoty lokalne i trafia...

Trzeba tu zauważyć, że w kategorii gmin miejskich i miejsko-wiejskich w porównaniu z zeszłorocznym rankingiem zaszły spore zmiany. Pierwsza dziesiątka to zwykle debiutanci na aż tak wysokich pozycjach, ubiegłoroczni liderzy spadli dla dalsze miejsca.

Przyczyn tych przetasowań jest kilka. Po pierwsze, zawsze w naszym rankingu kategoria ta charakteryzowała się dużą zmiennością. Po drugie, w porównaniu z RS 2022 nieco zmieniona została metodologia (nie wysyłamy do samorządów pytań ankietowych).

Ważnym czynnikiem może też być rewolucja finansowania samorządów, jaka dokonała się w ostatnich latach. Przygotowane przez rząd programy wsparcia rozwoju, np. w ramach Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych czy Programu Inwestycji Strategicznych Polski Ład, a także różnego rodzaju dotacje na wsparcie bieżących zadań skierowane są przede wszystkim do mniejszych samorządów. Dzięki temu wiele z nich miało okazję pozyskać środki, które nigdy wcześniej nie były dla nich dostępne. I jeśli przeznaczyły je na te działania, które premiowane są w naszym rankingu, to musiało to być widoczne w wynikach.

Ważne inwestycje

Podobne zależności dotyczą również kategorii gmin wiejskich. Tu pierwsze miejsce w Rankingu Samorządów 2023 zajęła gmina Sulmierzyce z woj. łódzkiego. To efekt wysokiej punktacji (choć nie najwyższej) we wszystkich obszarach oceny.

– Podejmując decyzję o inwestycjach na terenie gminy, zawsze kieruję się dobrem mieszkańców – zaznacza Gabriel Orzeszek, wójt gminy Sulmierzyce. Gmina chwali się takimi ostatnimi inwestycjami, jak budowa żłobka w technologii pasywnej, strzelnica sportowa czy nowa świetlica wiejska w kolejnej miejscowości.

Drugie miejsce wśród gmin wiejskich zajęła gmina Krupski Młyn z woj. śląskiego, zaś trzecie – Moszczenica z woj. małopolskiego. Obie gminy wyróżniają dobre wyniki w zakresie finansów i rozwoju oraz w zakresie dbałości o jakość życia mieszkańców.

Pierwszą dziesiątkę uzupełniają: Kleszczów (woj. łódzkie), Siemień (woj. dolnośląskie), Ulhówek (woj. dolnośląskie), Solec-Zdrój (woj. świętokrzyskie), Reganów (woj. łódzkie), Krzyżanów (woj. łódzkie) oraz Iłowo-Osada (woj. warmińsko-mazurskie).

Ponad 30 wskaźników oceny

W Rankingu Samorządów oceniamy wszystkie gminy, miasta i miasta na prawach powiatu w Polsce (z wyjątkiem Warszawy).

Kryteria oceny to około 30 wskaźników w trzech filarach zrównoważonego rozwoju: „finanse i rozwój”, „dbałość o mieszkańców” oraz ”dbałość o środowisko”. W obszarze „trwałość ekonomiczno-finansowa” (maksymalnie 30 pkt do uzyskania) staramy się ocenić zdolność samorządu do zwiększania dochodów i budowania potencjału rozwojowego oraz efektywność zarządzania finansami. Pod uwagę brane są tu takie wskaźniki jak: dynamika dochodów podatkowych oraz pozostałych dochodów własnych w ostatnich trzech latach, wartość pozyskanych dotacji rozwojowych w danym roku, poziom nadwyżki operacyjnej brutto oraz netto w danym roku, dynamika wydatków inwestycyjnych oraz wydatków na drogi oraz poziom pokrycia terenu gminy planami zagospodarowania przestrzennego. W obszarze „trwałość społeczna” (maksymalnie 30 pkt) oceniane są te działania samorządów, które mają największy wpływ na jakość życia mieszkańców. Tu brane są pod uwagę m.in. dynamika inwestycji na infrastrukturę społeczną i transport, dynamika wydatków na oświatę, wydatki na kulturę, sport i rekreację, inwestycje w gospodarkę mieszkaniową, wybrane wydatki w dziale rodzina i dziale zdrowie, liczba miejsc w przedszkolach i żłobkach.