Samorząd zmierza w dobrym kierunku

Publikacja: 23.10.2019 13:26

Samorząd zmierza w dobrym kierunku

Foto: AdobeStock

Coraz więcej lokalnych władz realizuje ideę społeczeństwa obywatelskiego, starając się, by mieszkańcy mieli większy wpływ na rozwój swoich miast i gmin.

Ranking Samorządów, organizowany przez „Rzeczpospolitą” już od 15 lat, jest jednym z najbardziej prestiżowych i wiarygodnych konkursów w Polsce. M.in. dlatego, że przygotowywany jest na podstawie obiektywnych wskaźników.

Bez arbitralnych decyzji

– Kapituła ustala metodologię, dobiera wskaźniki oceny i punktację dla poszczególnych obszarów – mówił prof. Jerzy Buzek, były premier RP, przewodniczący naszej kapituły, podczas gali Rankingu Samorządów 2019. – Czuwa także nad przebiegiem całego konkursu, a na ostatnim posiedzeniu akceptuje wyniki. Ale to akceptowanie nie oznacza, że coś zmienia, raczej po prostu przyjmuje do wiadomości to, co pokazuje komputer, nie ma tu żadnych subiektywnych ocen – zaznaczył prof. Buzek.

Laureatów wybieramy nie na podstawie arbitralnych decyzji, ale wnikliwej analizy szerokiego spektrum danych – zaznaczył też Cezary Trutkowski, prezes zarządu Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, członek kapituły.

CZYTAJ TAKŻE: Ranking Samorządów 2019: Wygrywają najlepsze strategie

Takie podejście cenią sobie sami samorządowcy. Jak podkreślali podczas gali, jednym z głównym atutów Rankingu Samorządów „Rzeczpospolitej” jest jego obiektywizm.

Prof. Buzek zaznaczył też, że nasz ranking ewoluuje, zmienia się wraz ze zmieniającą się rzeczywistością i oczekiwaniami mieszkańców. – Wyraźnie widać, że polski model samorządu idzie w kierunku modelu skandynawskiego – mówił były premier. To znaczy takiego, w którym priorytetem jest dbałość o jakość życia mieszkańców, w tym w zakresie środowiska naturalnego, a także zwiększania partycypacji społecznej w zarządzaniu rozwojem. – To oznacza też więcej organizacji pozarządowych, więcej budżetów partycypacyjnych, większy udział mieszkańców w decydowaniu, na co wydawać pieniądze i jaki realizować inwestycje. Cieszę się, że jesteście państwo, samorządowcy, aktywni w tym zakresie – mówił Buzek.

Więcej współrządzenia

Partycypacja społeczna jest jednym z istotnych kryteriów w rankingu. Pytamy przykładowo o wysokość wydatków na współpracę z organizacjami pozarządowymi. Tu liderem w 2018 r. okazał się Wrocław, który na ten cel przeznaczył aż 4,87 proc. swoich wydatków bieżących. Z kolei największym budżetem obywatelskim pod względem wartości nominalnej może się pochwalić Łódź – 40 mln zł, a w przeliczeniu na liczbę mieszkańców – Katowice (77 zł). Dane zebrane w naszym rankingu pokazują też, że już co najmniej połowa miast na prawach powiatu powołała do życia Radę Młodzieżową oraz Radę Seniorów, w blisko połowie dano też mieszkańcom możliwość wnoszenia inicjatyw uchwałodawczych.

""

regiony.rp.pl

Nieco gorzej z zastosowaniem takich instrumentów partycypacji społecznej jest w mniejszych miastach i gminach. Na szczęście są tu też pozytywne przykłady. Okazuje się, że ok. 15 proc. gmin miejskich zleca zadania organizacjom pozarządowym, a w Sianowie czy Kościerzynie to aż (odpowiednio) 4,7 i 4,3 proc. wydatków bieżących. Coraz więcej gmin proponuje też mieszkańcom budżet obywatelski.

Zrównoważony rozwój

W naszym rankingu oceniamy znacznie szerszy niż tylko partycypacja społeczna zakres działań samorządów. W sumie pod uwagę bierzemy 50 wskaźników w różnych dziedzinach (więcej szczegółów niżej).

Każdy wskaźnik jest punktowany oddzielnie, a maksymalnie można było uzyskać 100 pkt. Ciekawe, że żadnemu z naszych laureatów nie udało się zbliżyć do tego limitu. Ale nic w tym złego. – Ranking „Rzeczpospolitej” nie jest kolejnym zestawieniem, w którym promuje się jakiś wycinek działalności samorządu, np. pozyskiwanie dotacji rozwojowych, wysokość inwestycji, wysokość dochodów, czy dokonania w zakresie budowy infrastruktury – tłumaczy Cezary Trutkowski. – W naszym rankingu podchodzimy do działań samorządów bardzo kompleksowo, w sposób wielowątkowy. Trwały, zrównoważony rozwój samorządów, na którym najbardziej nam zależy, opiera się bowiem na wielu filarach – zaznaczył Trutkowski.

CZYTAJ TAKŻE: Ranking Samorządów 2019: Poznaj najlepsze miasta i gminy w Polsce

Na podium tegorocznego Rankingu Samorządów w kategorii miasta na prawach powiatu stanęli Sopot, Rybnik i Zielona Góra. W kategorii gmin miejskich i miejsko-wiejskich – Morawica (woj. świętokrzyskie), Podkowa Leśna (woj. mazowieckie) oraz Puławy (woj. lubelskie), a w kategorii gmin wiejskich – Wielka Wieś (woj. małopolskie), Strawczyn (woj. świętokrzyskie) oraz Wisznice (woj. lubelskie). W tabelkach przedstawimy najlepszą dziesiątkę w każdej z kategorii.

""

regiony.rp.pl

Spektakularne awanse

Część laureatów rankingu gości na czołowych miejscach kolejny rok z rzędu. Przykładowo Zielona Góra, która w tym roku zajęła 3. miejsce w swojej kategorii, w 2018 był pierwsza. Strawczyn, dziś 2., rok temu też zajmował 2., a dwa lata temu – 1. miejsce.

– To, że poszczególne gminy i miasta utrzymują się w czołówce przez jakiś czas, odpowiada celom naszego zestawieniu – tłumaczy Andrzej Porawski, dyrektor biura Związku Miast Polskich, członek kapituły. – Promujemy bowiem trwały rozwój, a nie jednorazowe zdarzenia i superwyniki osiągnięte w jednym roku – zaznacza.

CZYTAJ TAKŻE: Ranking Samorządów 2019: Potencjał finansowy miast i gmin

Oczywiście nie znaczy to, że gmina czy miasto, jeśli już raz wskoczy do naszej czołówki, pozostanie tam na zawsze albo że nie ma możliwości, by wśród najlepszych pojawiły się nowe jednostki. Wprost przeciwnie, można mówić o spektakularnych awansach. W 2019 r. do pierwszej dziesiątki wśród miast na prawach powiatu wskoczyła przykładowo Bydgoszcz, co oznacza lepszą pozycję o 22 oczka, czy Wrocław, który awansował o 29 pozycji.

W kategorii gmin miejskich i miejsko-wiejskich także widać duże przetasowania. Nasz tegoroczny zwycięzca, gmina Morawica, rok temu zajmował 108. pozycję, a gmina Puszczykowo awansowała o 77 pozycji.

""

regiony.rp.pl

Z kolei do dziesiątki najlepszych gmin wiejskich przebojem wdarła się gmina Wiązowna (rok temu 379. miejsce) oraz Gołcza (222.). Warto zwrócić uwagę, że w tej kategorii konkurencja jest najostrzejsza, a wiele punktów może dać odpowiedź na pytania ankietowe, które wysyłamy do wszystkich gmin i miast.

Metodologia Rankingu Samorządów 2019

W rankingu samorządów pod uwagę bierzemy ok. 50 różnych wskaźników oceny, w czterech podstawowych obszarach. Źródłem informacji są publicznie dostępne bazy danych Głównego Urzędu Statystycznego i Ministerstwa Finansów oraz informacje samorządów udzielone w specjalnej e-ankiecie, którą wysłaliśmy do wszystkich gmin i miast.

W obszarze trwałość ekonomiczno-finansowa (maksymalnie można było uzyskać 30 pkt) pod uwagę brane są takie wskaźniki (większość jest przeliczana per capita), jak: dynamika dochodów podatkowych, dynamika dochodów własnych pozostałych, wartość pozyskanych dotacji rozwojowych, wartość nadwyżki operacyjnej brutto i netto, dynamika wydatków inwestycyjnych, dynamika wydatków na drogi, relacja wydatków na infrastrukturę techniczną do dochodów z majątku, poziom objęcia terenu gminy planami zagospodarowania przestrzennego.

W obszarze trwałość społeczna (maks. 34 pkt) podstawowe wskaźniki to: dynamika inwestycji na infrastrukturę społeczną, dynamika wydatków na transport publiczny, wartość wydatków na kulturę, sport i rekreację oraz oświatę w przeliczeniu na ucznia, dynamika czytelników i księgozbiorów bibliotek, liczba miejsc w żłobkach i przedszkolach, inwestycje w gospodarce mieszkaniowej. W ankiecie pytamy też m.in. o poziom wydatków na współpracę z organizacjami pozarządowymi czy wielkość budżetu partycypacyjnego.

W obszarze trwałość środowiskowa (maks. 26 pkt) główne wskaźniki to: poziom inwestycji w dziale ochrona środowiska i gospodarka komunalna, wydatki na ochronę powietrza oraz zieleń miejską, odsetek ludności korzystającej z kanalizacji. W ankiecie dopytujemy samorządy m.in. o: realizowany program rewitalizacji, poziom selektywnej zbiórki odpadów, poziom wsparcia mieszkańców w zakresie wykorzystania instalacji OZE oraz wymiany pieców grzewczych czy udział pojazdów elektrycznych w taborze miasta czy gminy.

W obszarze jakość zarządzania (maks. 10 pkt) bierzemy pod uwagę głównie jakość zarządzania urzędem (wdrożenie różnych norm i systemów, poziom wydatków na szkolenie pracowników) oraz procesem uchwałodawczym (w tym dodatkowe, pozaustawowe formy konsultacji społecznych).

Zwycięzcy Rankingu Samorządów 2019

Miasta na prawach powiatu

I miejsce – Sopot: Nadmorski kurort dobry do życia

Sopot wygrywa konkurencję dbałością o środowisko i jakość życia mieszkańców. Ten nadmorski znany kurort jest najmniejszym miastem wśród miast na prawach powiatu, ma ok. 36 tys. mieszkańców. Jego niewątpliwym atutem jest atrakcyjność turystyczna, co wymaga jednak sporych starań. Miasto jeszcze w latach 90. uzyskało status uzdrowiska i spełnia wyśrubowane normy środowiskowe choć w zakresie czystości powietrza. Jacek Karnowski, prezydent Sopotu, podkreśla, że równie ważnym fundamentem rozwoju jest dbałość o jakość życia mieszkańców. W mieście duży nacisk kładziony jest choćby na edukację, także najmłodszych sopocian, budownictwo komunalne, ekologiczny transport publiczny czy rozwój oferty kulturalno-rozrywkowej poza sezonem. – Ochrona środowiska oraz kultura to priorytet dla mieszkańców i dla nas. Poza tym wciąż będziemy dbali o rozwój oświaty i zrównoważonej turystyki. Bo to napędza nasz rozwój. I o dobrą jakość życia dla wszystkich mieszkańców – od dzieci po seniorów – wylicza Karnowski.

II miejsce – Rybnik: Walka o czyste powietrze

Rybnik rozwija się równomiernie, ale obecnie priorytetem jest ochrona środowiska. Nie byłoby samorządu bez jego mieszkańców – samorząd to ludzie. Ranking Samorządów pokazuje, że samodzielność w przypadku zarządzania miastem daje konkretne efekty. Mamy w Rybniku ogromne szczęście – mieszkańców, którzy chcą się angażować w życie miasta, za co jestem im ogromnie wdzięczny – mówi Piotr Kuczera, prezydent miasta Rybnika. Wszystkie działania władz tego 138-tysięcznego miasta podporządkowane są też potrzebom mieszkańców. Jako kluczowe prezydent wymienia jedną z największych inwestycji drogowych na Śląsku – budowę drogi Racibórz–Pszczyna, która stanie się południową obwodnicą wyprowadzającą największy ruch kołowy z miasta. – Inwestujemy w ratowanie zabytków – kompleksu szpitalnego Juliusz i kopalni Ignacy. Priorytetem jest pozyskiwanie wszelkich dotacji związanych z ochroną powietrza, nie ma aktualnie dla nas większego wyzwania niż walka o czysty oddech dla Rybnika – zaznacza Kuczera.

III miejsce – Zielona Góra: Efektywne inwestycje w rozwój

Zielona Góra w naszym rankingu rośnie w prawie wszystkich obszarach, a inwestycje sięgają rekordowych poziomów. W ubiegłym roku wydatki prorozwojowe miasta w przeliczeniu na jednego mieszkańca sięgnęły 2,3 tys. zł. To nie tylko najwyższy poziom w historii miasta, ale też jeden z najwyższych w Polsce. – Jesteśmy miastem nastawionym na inwestowanie w rozwój w każdej dziedzinie, a realizując politykę zrównoważonego rozwoju, pamiętamy o kompleksowym działaniu – zaznacza Janusz Kubicki, prezydent Zielonej Góry. I wylicza, że miasto jest liderem elektryfikacji komunikacji miejskiej w Polsce, rozwija strefy gospodarcze, inwestuje w tereny zielone i zabytki. W mieście powstają nowe placówki oświatowe, domy kultury i hale sportowe, sukcesywnie rozwija się infrastruktura drogowa i rowerowa. – Największym atutem każdego miasta są niewątpliwie jego mieszkańcy i wszystkie nasze działania nakierowane są właśnie na ich potrzeby. I mam nadzieję, że efekty naszej pracy dobrze widać – mówi Kubicki.

Gminy miejskie i miejsko-wiejskie

I miejsce – Morawica: Kompleksowa oferta dla wszystkich

Gmina i miasto Morawica prężnie się rozwija. Przyciąga nowych mieszkańców i biznes. W 2018 r. gmina liczyła już sobie 16,5 tys. mieszkańców i ciągle się rozrasta. Dla burmistrza Mariana Burasa to potwierdzenie, że jego polityka przynosi efekty. – Dla nas zrównoważony rozwój jest spełnieniem oczekiwań mieszkańców i inwestorów. Od 1990 r., odkąd jestem włodarzem, przyświeca nam, samorządowcom, właśnie taki cel – mówi Marian Buras. Gmina stara się więc stwarzać komfortowe warunki do życia dla mieszkańców poprzez budowę infrastruktury, uzbrajanie terenów pod budownictwo mieszkaniowe, tworzenie doskonałej bazy oświatowej – z uwzględnieniem edukacji od najmłodszych lat – bazy sportowej i rekreacyjnej czy oferty kulturalnej. Do tego tworzy warunki dla rozwoju biznesu, więc można powiedzieć, że miasto ma kompleksową ofertę dla wszystkich. – Uważam, że ogromne znaczenie ma też budowanie społeczeństwa obywatelskiego, które ma realny wpływ na kształt gminy. Głos mieszkańców jest dla nas najważniejszy – zaznacza Marian Buras.

II miejsce – Podkowa Leśna: Innowacje łączone z tradycją

Podkowa Leśna stawia na silną partycypację społeczną. W ten sposób powstają unikatowe pomysły. Podkowa Leśna to podwarszawskie miasto-ogród, zatopione w zieleni, z przedwojenną architekturą. Liczba mieszkańców nie zmienia się od lat i sięga ok. 3,8 tys., ale władzom miasta zależy przede wszystkim na rozwoju innego rodzaju. Jak przekonuje Artur Tusiński, burmistrz miasta, niezwykle ważne jest włączanie mieszkańców w proces zarządzania i planowania rozwoju, w efekcie czego w mieście powstają innowacyjne pomysły. – Jednym z przykładów jest proces budowy dróg. Od początku ich tworzenia, już na etapie koncepcji, wykorzystujemy różne narzędzia konsultacji społecznych. Dzięki temu udało się wypracować rozwiązania odpowiadające na wyzwania jutra. Droga jest nie tylko bezpieczna, ale też dzięki małej retencji zatrzymuje wody opadowe w pasie drogowym z korzyścią dla środowiska naturalnego – opisuje burmistrz. W naszym rankingu miasto ma doskonałe wyniki w zarządzaniu finansami i kapitałem społecznym.

III miejsce – Puławy: Ważny głos lokalnej społeczności

Władze Puław, wsłuchując się w oczekiwania mieszkańców, coraz więcej inwestują w poprawę komfortu życia w mieście. Ten ok. 48-tysięczny ośrodek kojarzy się głównie z przemysłem ciężkim, ale ma też bogatą historię. Jest częścią trójkąta turystycznego Puławy – Kazimierz Dolny – Nałęczów, przyciągając wieloma zabytkami, w tym przepięknym Pałacem Czartoryskich. Takie połączenie dla władz miasta niesie pewne zobowiązanie. – Szanując swoją historię i położenie, staramy się podnosić komfort życia mieszkańców, słuchając przy tym ich głosu – zaznacza Paweł Maj, prezydent miasta Puławy. – Budujące jest to, że mieszkańcy posiadają coraz większą wiedzę na temat samorządu i swoich praw. Nasze działania często oparte są na konsultacjach społecznych, aby mieszkańcy Puław mieli realny wpływ na kierunki i możliwości poprawy komfortu swojego życia – mówi. W naszym rankingu Puławy uzyskały wysoką pozycję m.in. dzięki dużej liczbie punktów właśnie w obszarze dbałości o kapitał społeczny oraz jakości zarządzania rozwojem.

Gminy Wiejskie

I miejsce – Wielka Wieś: Największym atutem są mieszkańcy

Podkrakowska gmina Wielka Wieś przyciąga coraz więcej mieszkańców. Wraz z ich napływem rosną dochody samorządu i jego potencjał rozwojowy. – Atutem gminy Wielka Wieś są ludzie – profesjonalna kadra w gminie i jej jednostkach, prężnie działające w różnych dziedzinach organizacje pozarządowe, ale i mieszkańcy – mówi wójt gminy Krzysztof Wołos. – Wiele gmin się wyludnia, zaś u nas corocznie przybywa kilkaset osób. I co ważne, to osoby, które na co dzień są zainteresowane rozwojem gminy – dodaje. W 2018 roku gmina liczyła ponad 12,3 tys. mieszkańców, czyli o 12 proc. więcej niż w 2014 r. Magnesem dla ludzi i inwestorów jest położenie w pięknej okolicy, dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna i świetna lokalizacja, czyli bezpośrednie sąsiedztwo Krakowa, lotniska w Balicach oraz dróg krajowych DK94 i DK79. – Idea zrównoważonego rozwoju zawsze musi się opierać na współpracy, słuchaniu głosu mieszkańców, a przede wszystkim realizacji działań potrzebnych i oczekiwanych społecznie – zaznacza wójt.

II miejsce – Strawczyn: Strategia przynosi efekty

Gmina Strawczyn (woj. świętokrzyskie) w ostatnich latach rozwija się dynamicznie na wielu płaszczyznach. Potwierdzają to wyniki naszego rankingu, w którym Strawczyn staje na podium po raz trzeci z rzędu. – Dzisiejszy innowacyjny wizerunek gminy jest wynikiem płynnej realizacji założeń rozwoju, które wdrażamy od lat – zaznacza Tadeusz Tkaczyk, wójt gminy Strawczyn. – Mamy tu liczne tereny inwestycyjne oraz szereg udogodnień dla przedsiębiorców. Atrakcyjność gminy opiera się również na przyjaznej polityce prospołecznej polegającej na budowie przedszkoli i zapewnieniu miejsca spotkań seniorom, ale także bogatej ofercie kulturalnej, rekreacyjnej i sportowej – zapewnia wójt. Nowoczesne Centrum Sportowo-Rekreacyjne ze stadionem lekkoatletycznym, krytą pływalnią, skateparkiem i kortem tenisowym to jedna z ciekawszych inwestycji. – Rozbudowa infrastruktury drogowej i wodno-kanalizacyjnej, inwestycje w oświatę i kulturę, zdecydowane działania prospołeczne i proekologiczne czynią naszą gminę przyjaznym miejscem dla wszystkich – wylicza wójt.

III miejsce – Wisznice: Rozwój mimo przeciwności

Wisznice to typowo rolnicza gmina, nie korzysta z tzw. renty położenia. A mimo to dobrze gospodaruje tym, co ma. Prawie 5-tys. Wisznice w woj. lubelskim nie leżą blisko wielkiego miasta ani ważnych szlaków drogowych. Dochody samorządu z podatków nie są ogromne, ale pomimo to lokalnym władzom udaje się realizować ważne dla mieszkańców inwestycje. – Naszym atutem jest czystość wód, powietrza i natury uzyskana dzięki środkom unijnym – zaznacza Piotr Dragan, wójt Wisznic. Gmina stawia więc na ochronę środowiska, a wraz z sąsiednimi gminami udało się uruchomić dużą farmę fotowoltaiczną, która zapewnia bezpieczeństwo energetyczne. – Wielkim wyzwaniem jest realizacja projektu rewitalizacji naszej gminy, którego najważniejszym efektem będzie powstanie zakładu opiekuńczo-leczniczego finansowanego ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Jest to odpowiedź na największy problem naszego samorządu – wyludnianie. Ta inwestycja da 60 miejsc pracy, a to dużo dla naszej gminy – zaznacza wójt.

Ranking Samorządów, organizowany przez „Rzeczpospolitą” już od 15 lat, jest jednym z najbardziej prestiżowych i wiarygodnych konkursów w Polsce. M.in. dlatego, że przygotowywany jest na podstawie obiektywnych wskaźników.

Bez arbitralnych decyzji

Pozostało 99% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Ranking Samorządów
Marta Majewska: Mieszkańcy zachowali się, jak trzeba
Ranking Samorządów
Wojciech Bakun: Przemyśl jest miastem spotkań ukraińskich rodzin
Ranking Samorządów
Kolejny rok wyzwań dla samorządów
Ranking Samorządów
Zrównoważony rozwój to nie moda, to konieczność
Ranking Samorządów
Ranking Samorządów: Sukces to efekt ciężkiej pracy, dobrych planów i… pieniędzy