Problemy finansowe i kadrowe duszą szkoły i przedszkola

Od 8 do 14 października w pobliżu Ministerstwa Edukacji i Nauki, przy warszawskim placu na Rozdrożu, działało całodobowe miasteczko edukacyjne. Jego uczestnicy rozmawiali o problemach polskiej edukacji. My zapytaliśmy o nie samorządowców.

Pieniądze

Zgodnie mówią oni o permanentnym niedofinansowania zadań oświatowych ze strony budżetu państwa. – Problem ten dotyka nie tylko Warszawy, ale praktycznie każdego samorządu w Polsce – mówi Renata Kaznowska, wiceprezydentka Warszawy. – W naszym mieście tzw. luka w finansowaniu zadań oświatowych jest szczególnie widoczna. Choć w ostatnich latach wzrosła subwencja oświatowa z budżetu państwa, to w znacznie większym zakresie wzrosły bieżące koszty utrzymania systemu oświaty – dodaje.

Przytacza dane. Subwencja oświatowa z budżetu państwa dla Warszawy wzrosła z 1,41 mld zł w 2014 r. do 2,67 mld zł w 2022 r., czyli o 1,26 mld zł. W tym czasie wydatki bieżące na edukację w Warszawie wzrosły z 2,75 mld zł do 5,60 mld zł, czyli o 2,85 mld zł. A w 2023 r. wydatki bieżące przekroczą 6,2 mld zł. – Problem niedofinansowania zadań oświatowych ze strony budżetu państwa pogłębia spadek dochodów miasta, którego główną przyczyną są zmiany w przepisach prawa podatkowego uderzające w polskie samorządy, w szczególności zmiany wynikające z Polskiego Ładu – mówi Renata Kaznowska.

Wrocław przeznacza w tym roku na oświatę ok. 1,8 mld zł, co stanowi blisko 30 proc. wszystkich planowanych wydatków miasta. – W edukację cały czas trzeba inwestować. To inwestycje, które zawsze procentują. Dlatego miasto robi wszystko, by zapewnić nie tylko uczniom, ale i nauczycielom jak najbardziej komfortowe warunki pracy. A w dobie galopującej inflacji i horrendalnych podwyżek, nie jest to łatwe zadanie. Tym bardziej że w tym roku subwencja oświatowa pokrywa zaledwie niecałe 50 proc. wszystkich naszych bieżących wydatków na edukację – mówi Jarosław Delewski, dyrektor departamentu edukacji Urzędu Miasta we Wrocławiu.

– Niewystarczająca subwencja oświatowa to bolączka także łódzkiego samorządu, który co roku dopłaca do wydatków edukacyjnych ponad 500 mln zł – mówi nam Monika Pawlak z biura rzecznika prasowego prezydenta Łodzi. – Na same płace Łódź wydaje ponad 800 mln zł, a subwencja oświatowa to 760 mln zł. Władze Łodzi od dawna postulują jasny podział finansowania oświaty: rząd będzie finansował pensje, a samorząd pozostałe koszty – dodaje.

Wskazuje, że teraz wyzwaniem są rosnące w zatrważającym tempie koszty energii i ciepła. Z problemem tym borykają się oczywiście wszystkie samorządy. Dotyczy on przy tym nie tylko placówek oświatowych, ale wszelkich obiektów użyteczności publicznej, nad którymi pieczę sprawują władze lokalne, w tym urzędów czy szpitali. W przypadku szkół i przedszkoli problem potęguje zapowiedź szefa resortu edukacji, że ich niedogrzanie będzie skutkować wprowadzeniem zarządu komisarycznego w danej gminie. Teraz rząd nieco spuścił z tonu, zapowiedział nawet wsparcie samorządów w zakupie prądu i surowców energetycznych, ale wysoka niepewność cały czas spędza sen z powiek władzom lokalnym.

Wakaty

To potężny problem, który także dotyka większości samorządów. – Niestety, jak w poprzednich latach, tak i w tym roku szkolnym nasze szkoły i przedszkola borykają się z brakami kadrowymi. Na koniec września mieliśmy ponad 2,8 tys. wakatów. Przed rokiem było to 1,9 tys. Dodatkowo, w szkołach ponadpodstawowych mamy większą liczbę uczniów, w pierwszych klasach jest półtora rocznika ósmoklasistów, czyli 29 tys. młodych – mówi Renata Kaznowska.

We wrocławskich szkołach i przedszkolach brakuje ok. 1 tys. nauczycieli i to praktycznie każdego przedmiotu. W porównaniu z ubiegłym rokiem szkolnym liczba wakatów wzrosła i to znacząco. Tylko w szkołach podstawowych i przedszkolach (od lutego 2022 r. do września 2022 r.) aż dwukrotnie. – Nauczyciele albo odchodzą na emeryturę, albo przekwalifikowują się i szukają innej, lepiej płatnej pracy. Co więcej, już od kilku lat obserwujemy spadek zainteresowania tym zawodem wśród młodych ludzi. Dlatego też wielu z naszych nauczycieli pracuje na 1,5 etatu – mówi Jarosław Delewski. – Brakuje przede wszystkim pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, ale także nauczycieli przedmiotów ścisłych, języków obcych, przedmiotów zawodowych, nauczycieli przedszkolnych i edukacji wczesnoszkolnej. To jest dla nas, jako samorządu, ogromne wyzwanie, z którym bez pomocy systemowej trudno będzie sobie poradzić – dodaje.

Dyrektorzy placówek we Wrocławiu organizują zastępstwa, zatrudniają emerytowanych nauczycieli lub za zgodą kuratora oświaty – studentów.

Z niedostateczną liczbą nauczycieli boryka się też Łódź, choć jak zapewniają samorządowcy, nie ma zagrożenia odwoływania lekcji z tego powodu czy łączenia klas. – Dyrektorzy szkół aktywnie szukają pracowników, ale bywa, że jeden nauczyciel uczy kilku przedmiotów – mówi Monika Pawlak. Problem dotyka szczególnie szkół zawodowych i techników, gdzie dotkliwie odczuwalny jest brak nauczycieli przedmiotów zawodowych, m.in. fryzjerstwa, optyki, informatyków.

Problem niedoborów kadrowych potęgują niskie płace. Oświatowi związkowcy chcieliby 20-proc. podwyżek jeszcze w tym roku. Rząd mówił o 8–9 proc. w przyszłym roku. Inflacja we wrześniu podskoczyła do 17,2 proc.