Forum wymiany idei i myśli

MCK mieści się w samym sercu Krakowa- w kamienicy „Pod Kruki” przy Rynku Głównym 25. Z jego okien widać Sukiennice i Kościół Mariacki. A z dachu przy dobrej pogodzie można podziwiać nie tylko panoramę miasta, ale i rysujące się na horyzoncie Tatry.

Zwykły przechodzień zna najlepiej to miejsce z głośnych wystaw, jak uświetniająca jubileusz MCK niedawna prezentacja prac Maxa Ernsta z muzeum jego imienia w Brühl w Nadrenii-Północnej Westfalii, czy z wcześniejszych: „Mit Galicji”,„Polowanie na awangardę. Zakazana Sztuka w trzeciej Rzeszy”, albo Dani Karavana, M.K. Ciurlionisa, Igora Mitoraja.

Ale działalność Międzynarodowego Centrum Kultury ma dużo większą skalę. Ta interdyscyplinarna instytucja naukowo-badawcza, edukacyjna, wydawnicza, wystawiennicza, zajmuje się dziedzictwem kulturowym w nowoczesnym ujęciu (ważnym zarówno dla tożsamości społeczeństw, jak i dla ich rozwoju) w Polsce i Europie, przede wszystkim Środkowej. Ale jak jej nazwa wskazuje, MCK nie zamyka się tylko w kręgu europejskim, jego celem jest międzynarodowy dialog poprzez kulturę.

– Centrum narodziło się w niezwykłym czasie po przełomie politycznym1989 i otwarciu się Polski na świat. – mówi „Rzeczpospolitej” prof. Jacek Purchla, dyrektor MCK. Z inicjatywą jej utworzenia wystąpił w 1990 roku premier Tadeusz Mazowiecki na Szczycie Paryskim Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE), gdy tworzyła się architektura nowej Europy. Organizację MCK powierzono mnie i 29 maja 1991 zainaugurowaliśmy działalność tej państwowej instytucji podczas Sympozjum KBWE w Krakowie na Wawelu, poświęconego problematyce dziedzictwa kulturowego.

– To był znakomity start – kontynuuje dyrektor MCK – bo w KBWE uczestniczyły wszystkie państwa europejskie (jeszcze łącznie z ZSRR), a także USA i Kanada. Kraków z jego zabytkami, ale i potencjałem intelektualnym – środowiskiem nauki i kultury uznano za doskonałe miejsce do reprezentowania polskiej racji stanu i podjęcia międzynarodowej debaty na temat kultury i dziedzictwa. Centrum jest instytucją synergiczną – łączy naukę, edukację z działaniami artystycznymi. Już w 1992 zorganizowaliśmy Europejski Miesiąc Kultury w Krakowie, wielki festiwal z 250 wydarzeniami artystycznymi z udziałem zagranicznych gości. W jego programie były m.in. wystawy Gustava Klimta, George’a Grosza, Otto Dixa oraz występy Schaubühne z „Amfitrionem” Kleista.

W ciągu 25 lat MCK zorganizowało ponad 100 międzynarodowych konferencji i seminariów, 150 wystaw, 70 międzynarodowych programów edukacyjnych, w których uczestniczyli studenci z ponad 70 krajów, 10 edycji studiów podyplomowych Akademii Dziedzictwa, 13 edycji programu stypendialnego Thesaurus Poloniae; wydało 5 tysięcy publikacji, pozyskując ponad 1000 autorów z kilkudziesięciu krajów ze wszystkich kontynentów.

Akademia Dziedzictwa

– W latach 90. pojęcie dziedzictwo kulturowe dopiero zaczynało swoją karierę.- tłumaczy prof. Jacek Purchla – To nie to samo, co zabytek, nieodłącznie związany z przeszłością. Dziedzictwo to nasza pamięć, ale i tożsamość. Dziedzictwo zatem to wykorzystanie przeszłości do współczesnych celów. MCK współtworzy rozwijającą się naukową dziedzinę, zwaną heritologią. Dziedzictwo kulturowe oznacza nowoczesne myślenie o zarządzaniu jego zasobami, uwzględniające procesy zachodzące na styku kultury, sztuki, polityki, ekonomii i zjawisk społecznych. MCK pełni więc rolę laboratorium nowego myślenia o dziedzictwie.

Od 2001 roku przy MCK działa Akademia Dziedzictwa. Jest to interdyscyplinarne studium podyplomowe, prowadzone wspólnie z Uniwersytetem Ekonomicznym w Krakowie (co zapewnia dyplom uniwersytecki), propagujące właśnie takie nowe myślenie o dziedzictwie. Wiedza z ekonomii, zarządzania, administracji, prawa to dziś wielki atut także w pracy historyków sztuki, konserwatorów, archeologów, etnografów.

Do najnowszych badawczych projektów MCK należy „Cultural Heritage Counts for Europe” (Dziedzictwo kulturowe ma znaczenie dla Europy), zainicjowany przez Komisję Europejską, poświęcony wpływowi dziedzictwa na gospodarkę, środowisko naturalne, kulturę i sprawy społeczne.

MCK szczyci się też największą w Polsce naukową biblioteką z literaturą na temat dziedzictwa w Europie Środkowej.

Ponadto Centrum wydaje kwartalnik „Herito” w polsko-angielskiej wersji. Jest to forum międzynarodowych rozmów o kulturze. Tematyczne numery poruszają wiele bardzo ciekawych spraw, np. „Miasto jako dzieło sztuki”, „Galicja po Galicji”, „Socmodernizm w architekturze”, „Narody i stereotypy”, „Kultura i polityka”.

Krakowska instytucja działa również w międzynarodowych sieciach kulturalnych, m.in. w Eurośródziemnomorskiej Fundacji Dialogu Kultur im. Anny Lindh i RIHA – International Association of Research Institutes in the History of Art, Europa Nostra, ENCATC – European Network of Cultural Administration Training Centres.

Od gotyku do szklanego dachu

Kamienica przy Rynku, w której mieści się MCK, nosi ślady wielu, nieraz burzliwych historycznych zmian. Gotyckie piwnice przypominają o jej średniowiecznych prapoczątkach. Wewnątrz można dostrzec także elementy renesansowe, ale w obecnym kształcie obiektu przeważa architektura XIX-wieczna z neorenesansową fasadą, połączona z odważną współczesną modernizacją.

W połowie XIX wieku miejsce to zyskało charakter arystokratycznego pałacu, kiedy Anna z Tyszkiewiczów Potocka-Wąsowiczowa scaliła kamienicę „Pod Kruki” z sąsiednim domem. Po wcieleniu miasta do monarchii Habsburgów ulokowano tu siedzibę austriackiego starosty. Potem kamienica „Pod Kruki”stała się siedzibą Galicyjskiego Banku Handlu i Przemysłu i w 1880 roku jako pierwszy budynek w Krakowie została iluminowana światłem elektrycznym z okazji wizyty cesarza Franciszka Józefa I w Galicji. Następnie przejął ją Bank Małopolski.

W czasie II wojny światowej Rynek Główny przemianowano na Adolf-Hitler-Platz , a w kamienicy „Pod Kruki” umieszczono centralną siedzibą NSDAP na całe Generalne Gubernatorstwo.

Przełomowy współczesny rozdział w dziejach kamienicy „Pod Kruki” rozpoczął się w latach 90. gdy została siedzibą MCK i rozpoczęto jej dwuetapową przebudowę, trwającą do 2009 roku, m.in. według projektu krakowskiego architekta Romualda Loeglera. Najpierw zmodernizowano budynek frontowy wraz z Galerią i stworzono nowoczesny kompleks konferencyjny. Następnie zaadaptowano tylną oficynę, do której dobudowano Salę Panoramiczną, przykrytą szklanym dachem z tarasem z widokiem na Wawel. Obie części połączyło patio – niezwykle efektowny white box o szklanych ścianach i dachu, wykorzystywany podczas wystaw i konferencji.

Grupa Wyszehradzka i UNESCO

Europa Środkowa od początku stanowi główny obszar badawczych projektów i kulturalnych działań Centrum, co wynika z historycznej przeszłości – wspólnej przestrzeni dawnej monarchii Habsburgów; geograficznego usytuowania Krakowa jako naturalnego okna Polski na tę część Europy, jak i współczesnej wspólnoty losów i politycznych dążeń po transformacji 1989 do tworzenia koalicji w tym regionie.

W 2006 r. ministrowie kultury państw wyszehradzkich powierzyli MCK koordynację działań Grupy Roboczej do spraw Dziedzictwa Kulturowego Krajów Grupy Wyszehradzkiej. Efektem tej współpracy są m.in. Fora Dziedzictwa Kulturowego, organizowane co dwa lata w Krakowie.

Tematem ostatniej edycji było „Miasto”, a obecnie MCK przygotowuje się do przyszłorocznego IV Forum Dziedzictwa Europy Środkowej.

– Będzie to zwieńczenie finału polskiej prezydencji w Grupie Wyszehradzkiej – mówi prof. Purchla – Myślę, że temat Forum „Heritage and Society” (Dziedzictwo i społeczeństwo), który przygotowujemy razem z naszymi partnerami z Pragi, Bratysławy i Budapesztu to bardzo gorący temat na świecie i w naszej części Europy. Dotyczy nie tylko dziedzictwa materialnego, ale również pamięci.

Dodajmy, że Galeria MCK systematycznie prezentuje sztukę Europy Środkowej. Najnowsza ekspozycja „Koszycka moderna” jest pierwszą wielką prezentacją sztuki z okresu międzywojennego na Słowacji. A niedawno odkryciem była wystawa „Władcy snów. Symbolizm na ziemiach czeskich”. Chociaż MCK nie dysponuje własną kolekcją sztuki, to dzięki szerokim, kontaktom organizuje fascynujące wystawy.

W przyszłym roku Kraków czeka wyjątkowe wydarzenie – będzie gospodarzem 41. Sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Po raz pierwszy taka sesja odbędzie się w Polsce z udziałem przedstawicieli 195 państw. W to gigantyczne wydarzenie zaangażowanych jest wiele gremiów i instytucji z Polski.