Ryba, skarabeusz i koniec Rzymu

– Dla większości ludzi wiedza o historii Polski zaczyna się od Mieszka I. Wcześniej żyły głównie wilki i niedźwiedzie – mówią żartobliwie Agnieszka i Maciej, archeolodzy z Lęborka. Od kilku lat przekopują największe odkryte starożytne cmentarzysko w Europie Środkowej. Najstarsze przedmioty są nawet sprzed 4 tysięcy lat.

Publikacja: 21.09.2015 20:45

Zespół kierowany przez Agnieszkę Krzysiak (w środku) pracuje w Czarnówku od 2008 roku

Zespół kierowany przez Agnieszkę Krzysiak (w środku) pracuje w Czarnówku od 2008 roku

Foto: Fotorzepa, Michał Stankiewicz

rp.pl

Znalezisko każdego dnia

Grupka ludzi klęczy w niewielkim dole. Głębokość niecałe dwa metry, spód mocno ubity, na dnie jasny piasek. Nachylają się i uważnie oglądają fragment podłoża, tak by nie przeoczyć najmniejszego przedmiotu. Obok, pół metra wyżej, kolejny dół.

– To kolejny grób – wskazuje Agnieszka Krzysiak, archeolog. Czarne włosy, czarna kurtka i ciemne okulary. Śmiejąc się, szybko wdrapuje się do wyższego dołu, gdzie dwójka młodych ludzi ubija łopatą dno. Jedno z nich bada grunt wykrywaczem metalu.

Widać wyraźnie, że środek wgłębienia jest znacznie ciemniejszy, to obrys grobu. Na nim skoncentrowane zostaną teraz wysiłki. Każda warstwa piasku będzie ręcznie ściągana i oglądana.

– Codziennie coś znajdujemy – mówi Maciej Marczewski, drugi z archeologów. – Dzisiaj chyba już osiem przedmiotów, a jest dopiero godzina 13.

Jedyna taka ryba

Agnieszka i Maciej przyjeżdżają do Czarnówka prawie od początku badań, czyli od 2008 roku. Ona jako kierownik, on zastępca.

– Choć to podział czysto formalny, świetnie się uzupełniamy, Maciek częściej jest na miejscu, zresztą jest specjalistą od kultury wielbarskiej, która jest tutaj najbardziej reprezentowana – wyjaśnia Agnieszka Krzysiak.

Cmentarzysko zostało odkryte już w 1972 roku. Czarnówko to niewielka wieś tuż koło Lęborka w dorzeczu Łeby. Do morza też stąd blisko, bo raptem 30 kilometrów. Podczas prac ziemnych przy rozbudowie gospodarstwa natrafiono na przepalone kości, żelazny grot oszczepu i gliniane naczynie.

Do akcji weszli archeolodzy i konserwator zabytków. Przez kolejne lata z przerwami prowadzono badania i wydobywano drobne przedmioty. Wtedy się też zorientowano, że są to groby ciałopalne i inhumacyjne (szkieletowe). Trafiali do nich zmarli z trzech następujących po sobie kultur – pomorskiej, z wczesnej epoki żelaza (od VI do IV wieku p.n.e), oksywskiej (ostatnie dwa wieki p.n.e) i wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich (trzy pierwsze wieki n.e.).

Po wieloletniej przerwie w 2008 roku – tym razem już pod zarządem Muzeum w Lęborku – wznowiono badania, i to na większą skalę. Wtedy też archeolodzy odkryli także groby z późnej epoki kamienia i wczesnej epoki brązu, a najmłodsze z wczesnego średniowiecza.

– W sumie prawie 3 tysiące obiektów archeologicznych, a w nich aż 10 tysięcy unikatowych przedmiotów – wylicza Krzysiak.

Najświeższym, bo tegorocznym odkryciem – i jednocześnie chyba największym – jest szklana ryba.

– To zabytek najbardziej spektakularny – przyznaje Marczewski. – Był w grobie młodej dziewczyny, a obok niego także pięknie zdobiony białymi łabędziami szklany puchar, dwa naczynia gliniane, srebrne i brązowe zapinki, szklane i bursztynowe paciorki. Ryba i puchar to import z Cesarstwa Rzymskiego. Ryba powstała prawdopodobnie w warsztatach syryjskich. To jedyny taki zabytek w tej części Europy.

Zabytki w woreczku

Unikatowym znaleziskiem jest też skarabeusz, znaleziony również w grobie dziecięcym.

– Skarabeusz był w grupie około 150 zabytków umieszczonych w woreczku w nogach tego dziecka. Było tam też dużo paciorków szklanych i bursztynowych, miniaturki uzbrojenia i wiele przedmiotów metalowych. To coś w rodzaju amuletów ochronnych. Taka magia ochronna. W Polsce znane są cztery skarabeusze, a nasz jest najlepiej zachowany. Jest na nim symbol, nie wiem jeszcze co oznacza, ale pochodzi zapewne z terenów Rzymu – wyjaśnia archeolog.

Co charakterystyczne dla tego cmentarza, nie zachowały się żadne szczątki ludzkie. Nie znaleziono też śladów osady.

– Po rozmiarach, które na razie mają 2,4 hektara, wiemy już jednak, że to największa przebadana nekropolia z późnej starożytności w Europie Środkowej – ocenia Agnieszka Krzysiak. Dodaje, że niektóre groby można określić jako książęce ze względu na bogactwo przedmiotów w nich znalezionych.

Handel kwitł na Pomorzu

Część zbiorów jest już w muzeum w Lęborku. Dyrektor Mariola Pruska, z wykształcenia także archeolog, bardzo dba o postępy prac. Z dumą pokazuje już wystawione eksponaty. Widać sporą liczbę zapinek do ubrań, bransolety, przedmioty codziennego użytku, kociołki.

– Ten kocioł to jeden z naszych cenniejszych skarbów – Pruska wskazuje na brązowy kociołek z kabłąkiem i dwoma uchwytami w postaci twarzy. – Pochodzi z terenów rzymskich, podobnie jak ryba czy skarabeusz.

Tych ostatnich nie można jeszcze zobaczyć, trwają prace konserwatorskie.

– To druga nie mniej ważna część naszej pracy, bo na wydobyciu przecież ona się nie kończy – wyjaśnia dyrektor. – Konserwacja wymaga wielu zabiegów i badań. Trzeba także rozpoznać przedmiot. Pamiętam jak Efez powalił mnie na kolana. Ale drugi moment, gdy zwaliło mnie z nóg, to właśnie wydobycie naszej ryby. Od razu wysłałam esemesa do archeologów w Rzymie, zaczęliśmy rozmowy o pochodzeniu. Wciąż je ustalamy – mówi z pasją Pruska.

Nie wiadomo jak długo jeszcze potrwają prace w Czarnówku. Obecny sezon miał być ostatnim, ale wciąż nie udało się odnaleźć granic cmentarza. Wygląda więc na to, że prace będą kontynuowane. Z kolei młodzi archeolodzy liczą bardzo, że dzięki nim przyczynią się do zwiększenia świadomości, jak rozwinięci byli mieszkańcy dawnej Polski.

– To były normalne osady, domy, gospodarka rolna, wozy, konie, wspaniałe ubrania. A z Rzymianami handlowano na zasadzie pokojowej – mówi Krzysiak. – Nikt nie zna historii, bo nikt się, nie kwapi, by uczyć ludzi pradziejów. A warto poświęcić w szkołach choć trochę czasu na poznawanie wcześniejszych wieków naszej historii.

– Tutaj znaleźliśmy dużą ilość importu, więc ten ośrodek musiał być znaczący – dodaje Marczewski. I opowiada, jak zakończył się handel Pomorzan z Rzymem.

– To były tereny, gdzie funkcjonowała kultura wielbarska, a na południe kultura przeworska. Te dwa plemiona stanowiły o obliczu ziem polskich. Na przełomie II i III wieku zaczęły się przemieszczać na południe w kierunku stepów czarnomorskich, gdzie krystalizowały się ugrupowania Gotów i Ostrogotów. A potem najechali Rzym.

© Licencja na publikację
© ℗ Wszystkie prawa zastrzeżone
Źródło: regiony.rp.pl

Z Życia Samorządów
Rowery miejskie są jednym z pomysłów na rozładowanie korków
Archiwum
Znaleźć sposób na nierówną walkę z korkami
Tajniki oszczędnościowych obligacji skarbowych. Różne możliwości na różne potrzeby
Materiał Promocyjny
Tajniki oszczędnościowych obligacji skarbowych. Możliwości na różne potrzeby
W Kujawsko-Pomorskiem uczą się od gwiazd Doliny Krzemowej
Archiwum
W Kujawsko-Pomorskiem uczą się od gwiazd Doliny Krzemowej
Nz. od lewej: Hanna Wawrowska, autorka i szef „Rzeczpospolita Życie Regionów”, Krzysztof Surówka, pr
Archiwum
O finansach samorządów na Europejskim Kongresie Samorządów
Materiały prasowe
Archiwum
Pod hasłem #LubuskieChallenge – Łączy nas przyszłość
Nowe, całkowicie elektryczne MINI Cooper już od 153 300 zł brutto.
Materiał Promocyjny
Nowe, całkowicie elektryczne MINI Cooper już od 153 300 zł brutto.
Wojciech Witek, współwłaściciel Iliard Architecture & Management.
Archiwum
Nie można zapominać o ogrodach, bo dzięki nim żyje się lepiej
Samochód w leasing na firmę? Sprawdź czy to się opłaca!
Materiał Promocyjny
Samochód w leasing na firmę? Sprawdź czy to się opłaca!
e-Wydanie