Polityka wagi regionalnej

Tekst przygotowany przez Związek Województw RP

Dyskusja o kształcie Polityki Spójności po roku 2027 trwa i nie traci na temperaturze. I trudno się dziwić, bo o ile dotychczas byliśmy jej największym beneficjentem (obecnie korzystamy z 44 procent całego jej budżetu) to w świetle planów wejścia do UE Ukrainy, Mołdawii czy państw Bałkanów Zachodnich to się może zmienić. Tym bardziej że potrzeby nowych członków będą niezaprzeczalne, a wojna trawiąca naszych wschodnich sąsiadów to zaledwie początek długiej listy.

Jak zatem powinna wyglądać polityka spójności post 2027? – Wszyscy do tej pory dochodzimy do wniosku, że po pierwsze powinna być bardziej skuteczna, po drugie nakłady finansowe na nią nie mniejsze niż dotychczas, a po trzecie – wszystkie regiony w Europie powinny z niej korzystać – powiedział podczas ostatniego Europejskiego Kongresu Samorządów (EKS) Jacek Protas, wiceminister funduszy i polityki regionalnej.

Pojawia się jednak wiele wyzwań, bo zgoda jest również co do tego, że polityka ta powinna być dostosowana do możliwości rozwojowych państw członkowskich i regionów. Poza tym nie ma w tym momencie perspektyw na to, że budżet polityki spójności zostanie zwiększony, natomiast beneficjentów będzie więcej. Więcej jest także potrzeb, zwłaszcza w świetle aktualnych problemów z bezpieczeństwem (wewnętrznym i zewnętrznym), z demografią, z imigracją. Czynniki te wykluczają się wzajemnie, a to oznacza konieczność wprowadzenia radykalnych zmian.

Marszałek Olgierd Geblewicz podczas debaty o polityce spójności na Sesji Plenarnej EKR w listopadzie 2023 r.

Foto: mat.pras.

To niestety także i nasze – polskich regionów – zmartwienie. Dlaczego? Marszałek województwa wielkopolskiego, a jednocześnie szef polskiej delegacji w Komitecie Regionów, Marek Woźniak przyznaje, że z niepokojem myśli nadchodzącej nowej perspektywie.

– Każe nam się wchodzić na wyższe poziomy typu Zielony Ład, odnawialne źródła energii, cyfryzacja. To jest słuszne i nie sposób od tego odejść, jeśli nie chcemy być w tyle, ale to powoduje, że jesteśmy w rozkroku, bo ciągle do rozwiązania są podstawowe problemy typu infrastruktura drogowa, sieci kanalizacyjne, mieszkalnictwo – powiedział podczas IX EKS w Mikołajkach.

Polski głos w dyskusji o polityce spójności po 2027 roku

W świetle nowych wyzwań, nowych członków wspólnoty europejskiej i regionalnych nierówności zmiany wydają się nieuniknione, jeśli Polityka Spójności ma realizować swoje pierwotne cele. Polscy marszałkowie w połowie ubiegłego roku zdecydowali, że zamiast być jedynie świadkami tych zmian, zostaną ich inicjatorami.

– Propozycje tych zmian, rekomendowane kierunki rozwoju, pożądane obszary koncentracji – to wszystko znalazło się w stanowisku polskich marszałków przygotowywanym przez Związek Województw Rzeczypospolitej Polskiej i oficjalnie przekazanym przewodniczącemu Europejskiego Komitetu Regionów Vasco Alves Cordeiro pod koniec czerwca 2023 r. – mówi dr Jakub Mielczarek, dyrektor biura ZWRP.

Prezes zarządu ZWRP, Olgierd Geblewicz podkreśla szczególną rangę inicjatywy gospodarzy polskich regionów: – Wszyscy czujemy, że to przedsięwzięcie, gdzie na szali jest po prostu interes Polski, tym razem więc udało się osiągnąć pełne porozumienie, pomimo podziałów w innych obszarach, których przecież jesteśmy świadomi.

– To nasz głos w dyskusji na temat warunków brzegowych, jakie powinny być spełnione, by Polityka Spójności wzmocniła swą rolę jako katalizatora i stabilizatora pozytywnych zmian strukturalnych we wszystkich regionach Unii Europejskiej. – dodaje Geblewicz.

Stanowisko ZWRP dotyka różne obszary, jednak wśród tych kluczowych wymienia się większą (szeroko rozumianą) elastyczność, powrót do myślenia o polityce spójności jako o najważniejszej polityce inwestycyjnej UE, której zadaniem jest niwelowanie dysproporcji rozwojowych w państwach i regionach członkowskich, a także zaprzestanie myślenia o pochodzących z niej funduszach w kategoriach narzędzi do zarządzania kryzysami. Gra toczy się także o decentralizację zadań, co oznaczałoby wiodącą rolę regionów w przygotowywaniu i zarządzaniu programami.

Postulowane zmiany są w znacznym stopniu zbieżne z tym, co wypracowuje powołana przez Komisję Europejską grupa specjalistów wysokiego szczebla ds. przyszłości Polityki Spójności – tak wynika z listu Elisy Ferreiry, unijnej komisarz ds. spójności i reform, który był odpowiedzią na otrzymane od ZWRP stanowisko. Chodzi przede wszystkim o punkty dotyczące zwiększenia odporności regionów na pojawiające się wyzwania (można to rozumieć jako postulowaną przez marszałków elastyczność) oraz zmieniające się priorytety UE (jak chociażby ekologia i zrównoważony rozwój, z którymi jest związana lwia część naszych programów operacyjnych). Wspomina także o promowaniu równowagi terytorialnej, przeciwdziałaniu wykluczeniu i wzmacnianiu partnerstwa wśród wszystkich interesariuszy, a także o zwiększeniu odporności na wstrząsy zewnętrzne, na które Polska była w ostatnich latach szczególnie narażona.

Ferreira zapewniła także, że przedstawione przez sygnatariuszy stanowiska rekomendacje będą uwzględnione w opracowywaniu polityki spójności post 2027.

„Bez polityki spójności Unia Europejska nie przetrwa”

Te znaczące słowa wypowiedział Vasco Alves Cordeiro podczas sesji plenarnej Europejskiego Komitetu Regionów w listopadzie 2023 r. Jej głównym tematem był właśnie przyszły kształt Polityki Spójności, a efektem przyjęta opinia na jej temat.

Delegacja polskich marszałków przekazuje stanowisko Związku Województw RP przewodniczącemu Europejskiego Komitetu Regionów Vasco Alves Cordeiro. Od lewej: Marek Woźniak, Olgierd Geblewicz, Vasco Alves Cordeiro i Jarosław Stawiarski

Foto: mat.pras.

W znacznej mierze pokrywa się ona z postulatami stanowiska przedstawicieli Związku Województw RP. Samorządowcy wezwali w niej do przekształcenia polityki w taki sposób, by nadal była traktowana priorytetowo jako podstawa szeroko rozumianego rozwoju na wszystkich obszarach europejskich. Tym bardziej że stanowi ona jedną trzecią budżetu UE, co tylko potwierdza jej wagę.