Tak wynika z analizy sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego, jaką przygotowali ekonomiści Banku Pekao SA. Zawarli są w specjalnym październikowym raporcie „Samorządy lokalne w procesie absorpcji środków unijnych – kluczowe wyzwania" Krzysztof Mrówczyński, autor opracowania przypomina, iż jednostki samorządu terytorialnego (JST) w Polsce. w latach 2009-2012 poniosły wydatki majątkowe o wartości ok. 165 mld zł – o ponad 60 proc. więcej niż w poprzednim 4-letnim okresie. - Były w tym czasie jednym z motorów rozwoju gospodarczego kraju – odpowiadały za ok. 15 proc. wszystkich inwestycji (obok Irlandii najwięcej w całej UE), co stanowiło aż ok. 3 proc. PKB - relacjonuje ekonomista. Ale natychmiast dodaje, iż rekordowe inwestycje samorządów okupione zostały silnym wzrostem zadłużenia. - Na przestrzeni zaledwie 3 lat (2009-2011) zobowiązania JST wzrosły o ok. 130 proc. (do poziomu nieco ponad 65 mld zł wobec. niecałych 29 mld zł na koniec 2008 roku), a ich średnia relacja do dochodów z 20 proc. do 38 proc.
Rosnące zadłużenie oraz trudności ze zbilansowaniem dochodów i wydatków wymusiły na samorządach ograniczenie nakładów inwestycyjnych już w roku ubiegłym, efektem czego był tylko nieznaczny wzrost ich zobowiązań (o ok. 2 mld zł, tj. o 3 proc. w porównaniu z końcem 2011 roku.- dodaje Krzysztof Mrówczyński.
Przypomina, że od przyszłego roku zaczną obowiązywać je nowe, indywidualne limity zadłużeniowe dla JST. I to może zwiększyć bariery związane z inwestowaniem. Dla większości samorządów oznaczać to będzie ograniczenie (niekiedy znaczne) dotychczasowych możliwości zewnętrznego finansowania (gdyby przepisy zaczęły obowiązywać już w tym roku, problem taki dotyczyłby ponad 90 proc. jednostek samorządowych). Tak więc kluczowym wyzwaniem dla JST powinno być uzdrowienie ich finansów bieżących. Zdaniem ekonomisty potencjał tradycyjnych metod podnoszenia efektywności samorządów jest dość ograniczony, przez co niezbędne mogą okazać się bardziej niekonwencjonalne działania, takie jak np. ich łączenie. Warunkiem koniecznym poprawy stanu finansów bieżących JST jest także racjonalizacja ich działalności inwestycyjnej – unikanie projektów, które w długim okresie generować mogą więcej wydatków niż dochodów.
Ekonomista zwraca również uwagę na to, iż samorządy – w obecnej sytuacji finansowej – powinny szukać alternatywnych metod finansowania przyszłych inwestycji. Jednym z możliwych rozwiązań jest aktywizacja instytucji partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP).
Ekonomiści Banku Pekao zastanawiają się, czy w Polsce – podobnie jak w innych europejskich krajach - możliwa jest konsolidacja jednostek samorządowych. W raporcie zauważono, iż redukcja liczby jednostek samorządu lokalnego mogłaby w pierwszej kolejności dotyczyć ponad 150 gmin wiejskich okalających gminy miejskie (ewentualnie miasta na prawach powiatu), posiadających swoją siedzibę na terenie tych drugich (czyli tzw. gmin obwarzankowych). Zaś równocześnie bardziej powinny ze sobą współpracować samorządy w ramach obszarów metropolitarnych.
