Najlepsze miasta i gminy ostatnich dziecięciu lat

Z okazji dziesiątej edycji rankingu samorządów redakcja „Rzeczpospolitej" postanowiła wyróżnić najlepsze gminy i miasta ostatniego dziesięciolecia. Sposób ich wyboru był prosty. Pod uwagę wzięliśmy sześć najlepszych pozycji uzyskanych przez dany samorząd w kolejnych rankingach. Utrzymywanie się na wysokich miejscach przez kilka lat wskazuje, że gmina czy miasto postawiły na zrównoważony rozwój i strategia ta jest konsekwentnie realizowana.

– Wysoka pozycja w rankingu to powód do dumy, ale też satysfakcji, że przyjęta i realizowana przez nie strategia się sprawdza. Te samorządy, które zajmują premiowane punktami pozycje, mogą się pochwalić sukcesem. Te, które wypadają z grona najlepszych, wiedzą, w jakim kierunku powinny iść ich działania, by  doprowadziły do poprawy – podkreśla Jerzy Buzek, przewodniczący kapituły rankingu samorządów od czasu jego powstania.

Które samorządy w Polsce radzą sobie najlepiej? Poznaj nasz ranking!

– Reguły tego rankingu zostały ustalone tak, by na poziomie gmin i miast na prawach powiatu dopingować władzę publiczną do efektywnych działań. Mamy tu wskaźniki, które pokazują, jak samorząd wspiera lokalną przedsiębiorczość,  jak walczy z bezrobociem, czy jak współpracuje z organizacjami obywatelskimi. Wreszcie np. na ile efektywne są jego inwestycje, jakie są osiągnięcia w zakresie edukacji czy  sprawnej obsługi klienta – mówi Jerzy Buzek.

Najlepsi z najlepszych

Wśród miast na prawach powiatu niekwestionowanym liderem dziesięciolecia jest Poznań. Aż sześć razy zajmował w rankingu pierwszą pozycję. Świetnymi wynikami mogą pochwalić się także: Gdańsk, Sopot, Wrocław i Gdynia.

Wśród mniejszych gmin rotacja jest znacznie większa, dlatego w zestawieniu obejmującym dziesięć lat mogły wygrać nawet te gminy, które zajmowały nieco bardziej odległe miejsca. Ale i tu bez trudu udało się wybrać najlepszych.

Gmina Dzierżoniów stawała w szranki naszego konkursu sześć razy i sześć razy zdobywała miejsce w pierwszej dziesiątce (od pierwszego do szóstego). W kategorii gmin miejskich oraz wiejsko-miejskich w gronie najlepszych znalazły się także: Kołobrzeg, Kórnik, Dobczyce, Grodzisk Mazowiecki.

W rankingu gmin wiejskich mamy dwóch zwycięzców. Są to Świdnica (woj. lubuskie) oraz Zabierzów. Obie gminy ani razu nie wypadły z pierwszej dziesiątki. W piątce najlepszych zmieściły się również: Zielonki, Morawica i Konopiska.

W tym miejscu warto wyjaśnić, że o włos od zwycięstwa była Stepnica, która od pięciu lat zajmuje bardzo wysokie pozycje. Jednak zgodnie z przyjętymi regułami, braliśmy pod uwagę tylko te samorządy, które przez minione dziesięć lat były oceniane co najmniej sześć razy.

Co ciekawe, na czele aż 13 gmin-finalistów rankingu dziesięciolecia stoją osoby, które co najmniej trzecią kadencję sprawują funkcję prezydenta, burmistrza lub wójta. Może to być argument w dyskusji na temat ograniczenia liczby kadencji władz samorządowych. Okazuje się, że długoletnie przywództwo niekoniecznie musi prowadzić do nieprawidłowości, ułatwia za to zarządzanie rozwojem.

Największe sukcesy

Laureaci naszego zestawienia z pewnością odnieśli sukces. Co nie oznacza, że inne samorządy nie mają osiągnięć.

– Nie jest trudno wymienić największe sukcesy samorządu ostatnich dziesięciu lat. Wystarczy chociażby spojrzeć na efekty działania liderów waszego rankingu samorządów – komentuje Piotr Zgorzelski, przewodniczący sejmowej Komisji ds. Samorządu Terytorialnego i Rozwoju Regionalnego. – Są oni najlepszym przykładem, że prowadząc racjonalną politykę można wiele osiągnąć, zarówno w zakresie szeroko rozumianego rozwoju, jak i dla skutecznego zaspokajania lokalnych potrzeb. Podobne wyniki, może tylko mniej spektakularne, ma bardzo wiele jednostek samorządu terytorialnego – dodaje Piotr Zgorzelski.

Olgierd Dziekoński, minister w Kancelarii Prezydenta RP, wskazuje, że w ostatnich dziesięciu latach samorządów nie można oceniać w oderwaniu od naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Fundusze pomocowe dały gminom i miastom ogromny impuls rozwojowy. Możemy się o tym przekonać na własne oczy, bo praktycznie każde miejsce w Polsce przypominało lub wciąż przypomina plac budowy.

W latach 2004–2012 gminy i miasta na prawach powiatu wydały na inwestycje 204 mld zł. Dla porównania, w latach 1995–2003 – tylko 85 mld zł. Wartość posiadanego majątku (także w gminach i miastach) w 2011 r. wzrosła o 35 proc. w porównaniu z 2005 r. (tylko takimi danymi dysponuje GUS). W 2012 r. liczba kilometrów dróg gminnych o utwardzanej nawierzchni wydłużyła się o 35 proc. w porównaniu z 2002 r.

– Równie ważna jak zdolność absorbcji funduszy UE w ostatnich dziesięciu latach była także zdolność samorządów do budowania społecznego rozwoju poprzez budżety partycypacyjne, współpracę z organizacjami pozarządowymi i innymi samorządami. W wielu samorządach pojawiła  się też troska o stymulowanie rozwoju gospodarczego, o lokalne prosperity – podkreśla Olgierd Dziekoński.

Są i porażki

Oczywiście nie wszystko się  udało. Na polskiej mapie można znaleźć i takie jednostki, które wpadły w poważne problemy finansowe bądź nie załapały się na cywilizacyjny skok.

– Największe porażki mają jednak charakter systemowy – uważa przewodniczący Zgorzelski. – Wprowadzane ulgi  podatkowe i nowe zadania przyznawane bez odpowiednich środków finansowych sprawiły, że wiele jednostek samorządu terytorialnego osiąga kres swojej wydolności finansowej.

Brakuje też fundamentalnej dyskusji nad przyszłością samorządu w najbliższym dziesięciu- czy szerzej 25-leciu.

Porażką jest także niezmiernie powolne wyrównywanie różnic w poziomie zamożności. Najbiedniejszym województwom, podkarpackiemu i lubelskiemu, choć notują całkiem szybki wzrost zamożności, wciąż daleko do najbogatszego Mazowsza.

Słabość gospodarcza niektórych regionów ma też odzwierciedlenie w naszym zestawieniu dziesięciolecia. Na przykład jedynie 1 proc. gmin z województwa lubelskiego zajmowało miejsca w pierwszej dwudziestce najlepszych samorządów (średnia z dziesięciu lat). Tylko na nieco wyższym poziomie (1,3–1,4 proc.) kształtował się ten wskaźnik dla innych biednych regionów: warmińsko-mazurskiego, podkarpackiego czy podlaskiego. W przypadku świętokrzyskiego wyniósł 1,8 proc.

Najsilniejszą reprezentację  najlepszych gmin w naszym rankingu dziesięciolecia mają województwa:  zachodniopomorskie, lubuskie i śląskie; ponad 4,3 proc. samorządów z tych regionów zajmowało najwyższe miejsca w kolejnych zestawieniach. Choć ani Zachodniopomorskie, ani Lubuskie nie należą jako regiony do liderów gospodarczego rozwoju, wyniki naszego konkursu pokazują, że mogą pochwalić się wyjątkowo aktywnymi samorządami. Bardzo dobrze wypadają też miasta i gminy z Pomorza, które mimo słabych początków coraz częściej wygrywają konkurencję z innymi.

Ciekawa jest sytuacja na Śląsku. Gdy ruszaliśmy z rankingiem samorządów, gmin z tego regionu znajdujących się  na czołowych miejscach było bardzo dużo. Z biegiem czasu ich liczba malała i dopiero w tym roku wróciła do wysokiego poziomu. To zbieżne z danymi wskazującymi, że Śląsk w ostatnich latach utracił swój impet rozwojowy.

Zastanawiać może pozycja mazowieckich gmin i miast; w naszych rankingach jest ich  stosunkowo mało. Może się to wiązać z tym, że Mazowsze jest najbardziej rozwarstwionym wewnętrznie regionem w kraju. Średnia zamożność takich podregionów, jak radomski czy ostrołęcko-siedlecki, wynosi tylko mniej niż połowę średniej wyliczonej dla województwa. To najgorszy wynik w kraju.

Poznań

Stolica Wielkopolski. Od 1998 r. prezydentem miasta jest Ryszard Grobelny. Dochody gminy w 2013 r. w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły ponad 4,8 tys. zł. W porównaniu z 2004 r. wzrosły o prawie 90 proc. Do ważnych wydarzeń, do jakich doszło w Poznaniu, samorządowcy zaliczają Konferencję Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu 2008. Miasto było również gospodarzem Euro 2012. W latach 2011–2013 miasto zrealizowało program inwestycji w transport publiczny. Wymieniono tabor autobusowy i tramwajowy na nowoczesny, niskopodłogowy, spełniający normy ekologiczne. Zostały otwarte dwie nowe trasy tramwajowe: na Franowo i do Dworca Zachodniego. Przedłużono trasę Poznańskiego Szybkiego Tramwaju. W pełni zmodernizowano kilka innych tras, w tym z buspasami. Została otwarta największa w Europie zajezdnia tramwajowa. W 2013 r. do użytku został oddany nowy gmach Biblioteki Raczyńskich, który pomieści nawet milion książek. Na parterze znajduje się biblioteka dla dzieci, a na piętrze wypożyczalnia z punktami samoobsługowymi i biblioteką dla niewidomych. —a.o.r.

Dzierżoniów

Jest to gmina położona w województwie dolnośląskim (powiat dzierżoniowski). Od 2002 r. burmistrzem miasta jest Marek Piorun. Dochody gminy w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2013 r. wynosiły ponad 2,8 tys. zł, 106 proc. więcej niż dziesięć lat temu. Dzierżoniów w 2012 r. znalazł się w gronie najlepiej zarządzanych organizacji w Europie, został finalistą Europejskiej Nagrody Jakości nadawanej przez EFQM. Gmina mocno stawia na wsparcie biznesu i przedsiębiorczości. Efektem tego jest znaczący spadek bezrobocia. Po zmianach ustrojowych stopa bezrobocia w tym mieście wynosiła prawie 50 proc., teraz jest to około 10 proc.

Gmina do swoich sukcesów osiągniętych w ciągu ostatnich dziesięciu lat zalicza czterokrotne powiększenie i zagospodarowanie strefy ekonomicznej, wprowadzenie do miasta dziesięciu dużych inwestorów. Firmy, które tylko w tym roku otrzymały zezwolenia na działalność w strefie, oraz jeden nowy inwestor w najbliższych trzech latach zainwestują w Dzierżoniowie ponad 150 mln zł.

Świdnica

Jest to wieś w województwie lubuskim, w powiecie zielonogórskim. Od 1994 r. funkcję wójta gminy pełni Adam Jaskulski. W ciągi dziesięciu lat gmina dwukrotnie zwiększyła swoje dochody. Wśród najważniejszych wydarzeń ostatniego dziesięciolecia przedstawiciele gminy wymieniają budowę i modernizację sieci wodno-kanalizacyjnych. Inwestycja kosztowała ok. 26 mln zł.