Specyficzny i wymagający klient banków

Realizacja zadań publicznych przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) jest determinowana przez istnienie systemu finansów tych jednostek, w tym przede wszystkim systemu ich dochodów i wydatków budżetowych. System ten powinien gwarantować odpowiednią do zadań ilość środków, możliwość swobodnego nimi dysponowania, a przede wszystkim powinien zabezpieczać stabilność dochodów.

Jednak jak pokazuje doświadczenie, często plany rozmijają się z rzeczywistością. Obowiązujący w Polsce system finansowania zadań JST, oparty na dochodach własnych, dotacjach, subwencjach ogólnych oraz środkach z funduszy Unii Europejskiej, nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania na kapitał.

Współpraca banku z samorządami i spółkami z nimi powiązanymi realizowana jest dwutorowo. Z jednej strony samorządy ogłaszają przetarg na obsługę budżetu, udzielenie kredytu czy konkursy na emisję obligacji, a z drugiej oczekują propozycji innych rozwiązań, które umożliwią im realizację planowanych zadań inwestycyjnych.

Zarządzanie klasyczne lub aktywne

W pierwszym przypadku bank startuje w przetargu, a jego wygrana uzależniona jest praktycznie tylko od zaoferowanej ceny. Jest to najbardziej rozpowszechniona forma pozyskania kapitału przez JST.

Taki typ zarządzania finansami można określić jako zarządzanie klasyczne. Bazuje ono na wykorzystaniu budżetu w układzie krótkookresowym (często jednorocznym). Dochody i wydatki nie są ujmowane w odniesieniu do realizowanego zadania i okresu jego „życia". Skutkiem tego jest przerzucanie konsekwencji finansowania niedoborów na przyszłe lata.

Na szczęście zmiana ustawy o finansach publicznych niejako wymusiła aktywne zarządzanie finansami. Cechuje się ono kompleksowością podejścia. Obejmuje całokształt procesów gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych oraz odpowiednie decyzje w tym zakresie. Bazuje na sprawnej informacji, budżetowaniu w długim okresie, wieloletnim planowaniu finansowym i inwestycyjnym. Zmienia się rola skarbników, którzy zaczynają działać jak dyrektorzy finansowi w wielkich korporacjach.

W poszukiwaniu niestandardowych rozwiązań samorządy zaczynają się interesować realizacją projektów w formule partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). Taka inwestycja nie zalicza się im do długu, gdy partner prywatny weźmie na siebie dwa z trzech rodzajów ryzyka (budowy, dostępności, popytu).

PPP to przedsięwzięcia realizowane na podstawie umowy długoterminowej (zwykle 15–30 lat), zawartej między podmiotem publicznym a prywatnym. Jej celem jest stworzenie składników infrastruktury umożliwiającej świadczenie usług o charakterze publicznym. Motywem skłaniającym do realizacji inwestycji w takiej formule, oprócz niewliczania jej finansowania do długu, jest zmiana sposobu myślenia o projekcie i przestawienie się na długookresowe liczenie opłacalności. Takie aktywne zarządzanie finansami zaczyna być coraz popularniejsze wśród samorządowców. W ciągu najbliższych kilku lat powinno stać się powszechne.

Kolejne lata ?mają być z nadwyżką

Z analizy wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego (dane dostępne w Ministerstwie Finansów) wynika, że zmiany w ustawie o finansach publicznych spowodowały w perspektywie krótkoterminowej (lata 2014–2016) ograniczanie wydatków majątkowych i gromadzenia środków na finansowanie przyszłych inwestycji. Utrzymała się także tendencja ograniczania zadłużenia sektora JST, z wyjątkiem zobowiązań związanych z projektami unijnymi.

JST po zamknięciu 2013 r. zbiorczo deficytem w wysokości 0,4 mld zł w kolejnych trzech latach planują zakończenie roku nadwyżką: w 2015 r. – ok. 5 mld zł, a w 2016 r. – już ponad 6 mld zł.

Wśród samorządów popularność zyskuje też finansowanie potrzeb poprzez emisję obligacji. Pozwala to niektórym samorządom obniżyć poziom indywidualnego wskaźnika zadłużenia poprzez zaplanowanie wykupu obligacji na długi okres i obniżenie rat kapitałowych. Dodatkowym atutem jest możliwość rozmów z kilkoma bankami odnośnie do warunków takiej emisji i wynegocjowanie najkorzystniejszych warunków.