Rok 2021, który jest podstawą tegorocznej edycji Rankingu Samorządów „Rzeczpospolitej”, miał słodko-gorzki charakter. Z jednej strony stanowił chwilę oddechu po kryzysie pandemicznym, z drugiej – samorządowe budżety w coraz większym stopniu odczuwały negatywny wpływ rządowych reform w podatku PIT, przede wszystkim w ramach Polskiego Ładu. Dobrze, że nawet w takich warunkach idea zrównoważonego rozwoju nabiera w samorządach coraz większego znaczenia.
Obszary oceny
W Rankingu Samorządów oceniamy dokonania miast i gmin właśnie pod kątem zrównoważonego rozwoju, czyli działań, które są wyrazem dbałości o lokalną społeczność i środowisko przy zachowaniu stabilności finansów i wysokiej jakości zarządzania.
W tegorocznej edycji maksymalnie można było uzyskać 107 pkt (30 pkt w obszarze finanse i rozwój, 38 pkt w obszarze dbałość o mieszkańców, 29 pkt w obszarze czyste środowisko i 10 pkt w obszarze zarządzanie). Kryteria oceny ustala niezależna kapituła pod przewodnictwem prof. Jerzego Buzka, byłego premiera RP, w skład której wchodzą przede wszystkim przedstawiciele organizacji samorządowych.
Czytaj więcej
PiS chce być siłą sprawczą wszystkiego, co się dzieje wokół nas. To działanie głęboko szkodliwe, osłabiające nasz kraj – mówi prof. Jerzy Buzek, przewodniczący Kapituły Rankingu Samorządów, były premier RP.
Podstawą wyliczeń w większości są dane udostępniane przez Główny Urząd Statystyczny, część wskaźników opiera się na informacjach podanych przez same samorządy w specjalnej e-ankiecie. Więcej na temat metodologii rankingu piszemy w ramce obok.
Liderów Rankingu Samorządów wyłaniamy w trzech kategoriach – miast na prawach powiatu (64 jednostki), gmin miejskich i miejsko-wiejskich (881 jednostek) oraz gmin wiejskich (1523 jednostki). W tym roku zwycięzcami zostali odpowiednio: Poznań, Starachowice i podkrakowska Wielka Wieś.
Poznań wraca na podium
Poznań w ubiegłorocznej edycji naszego rankingu zajmował ósme miejsce, ale wcześniej okazywał się liderem kilka lat z rzędu, można więc mówić o powrocie tego miasta do ścisłej czołówki wśród miast na prawach powiatu. W tym roku na swoją wysoką pozycję zasłużył bardzo wysoką liczbą punktów we wszystkich ocenianych przez nas obszarach. Przede wszystkim jednak wyróżnił się maksymalną punktacją w wymiarze dbałości o środowisko.
Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania
– W naszej strategii zrównoważonego rozwoju kładziemy szczególnie mocny nacisk na przyrodę i klimat – komentuje Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania. – Dużo inwestujemy w tereny zielone, w rozwiązania poprawiające retencję, jakość powietrza i ogólnie warunki środowiskowe w mieście. Ale także na zrównoważoną mobilność. Co roku przeznaczmy około 1 mld zł, z wykorzystaniem funduszy UE, na poprawę infrastruktury transportowej, by zachęcić mieszkańców do korzystania z innych form przemieszczania się niż samochodem osobowych – zaznacza. To inwestycje m.in. w budowę i modernizację torowisk, nowe tramwaje, w elektryczne i wodorowe autobusy, buspasy, infrastrukturę rowerową itp.
Kraków buduje odporność
Podobnie Kraków i Gliwice mogą pochwalić się bardzo dobrymi wynikami we wszystkich obszarach oceny. Kraków wyróżnia się jednak w wymiarze dbałości o rozwój kapitału społecznego, realizując wiele przedsięwzięć podnoszących jakość życia mieszkańców. Gliwice zaś niemal już tradycyjnie dystansują rywali pod względem stabilności swoich finansów, w szczególności pod względem wysokości wypracowywanej nadwyżki operacyjnej (w tym ostatnim wskaźniku w 2021 r. Gliwice dały się wyprzedzić tylko Świnoujściu).
Czytaj więcej
Tegoroczną edycję Rankingu Samorządów „Rzeczpospolitej” wygrały w poszczególnych kategoriach: Poznań, Starachowice i Wielka Wieś. Nagrodę „Fundament Rzeczpospolitej” im. Michała Kuleszy odebrał Krzysztof Żuk, prezydent Lublina.
– Trudności związane z pandemią, a obecnie kryzys energetyczny, pokazały, że jeśli chcemy budować miasta odporne na wyzwania gospodarcze, klimatyczne czy zdrowotne, to musimy myśleć o ich przyszłości w kategoriach zrównoważonego rozwoju – podkreśla Jacek Majchrowski, prezydent Krakowa. – Kraków stawia więc na te inwestycje i działania, które tworzą warunki do harmonijnego rozwoju gospodarki, społeczeństwa i środowiska, a tym samym podnoszą jakość życia mieszkańców – zaznacza.
Zapobiegliwe Gliwice
– W Gliwicach od wielu lat przykładaliśmy bardzo dużą wagę do odpowiedzialnego zarządzania miejskim budżetem oraz do realizowania inwestycji, które pozwalały na oszczędności energetyczne – komentuje prezydent Adam Neumann. – Odpowiedzialność w dziedzinie planowania miejskich finansów była regularnie dobrze oceniania w rankingu „Rzeczpospolitej”. Ta zapobiegliwość procentuje w obecnych trudnych czasach – dodaje.
Gliwice w ubiegłym roku (jak również rok wcześniej) stały na czele naszego rankingu, a Kraków był na trzecim miejscu. Ale zmian w pierwszej dziesiątce jest więcej. W tym roku jej skład uzupełniają w kolejności: Świnoujście, Kalisz, Wrocław i Bielsko-Biała (ex aequo), Opole, Gdańsk, Katowice i Szczecin. W porównaniu z ubiegłym rokiem do pierwszej dziesiątki awansowały: Świnoujście, Kalisz, Wrocław i Bielsko-Biała (a poza nią znalazły się: Dąbrowa Górnicza, Rzeszów, Gdynia i Leszno).
Aktywne Starachowice
Wśród gmin miejskich i miejsko-wiejskich liderem zestawienie okazało się świętokrzyskie miasto Starachowice. – Pierwsze miejsce w Rankingu Samorządów 2022 jest dla nas potwierdzeniem, że kilka lat temu obraliśmy odpowiedni kierunek, rozpoczynając prace nad zrównoważonym rozwojem miasta – mówi Marek Materek, prezydent Starachowic.
Marek Materek, prezydent Starachowic
Lista ważnych przedsięwzięć realizowanych w mieście, zarówno jeśli chodzi o inwestycje w „twardą” infrastrukturę, jak i usługi dla mieszkańców, jest długa. Warto wymienić choćby te dotyczące wymiany na ekologiczny w 100 proc. tabor komunikacji miejskiej, energooszczędne oświetlenie ulic czy budowę Eko Spalarni, która ma pomóc miastu osiągnąć ambitny cel samowystarczalności energetycznej.
Eko Halinów i Mszczonów
Drugie miejsce w kategorii mniejszych miast i gmin miejsko-wiejskich zajęła gmina Halinów (woj. mazowieckie), dzięki wysokiej liczbie punktów w obszarze środowiskowym (zaraz po Starachowicach) oraz wysokiej pozycji w obszarze stabilności finansowej. Halinów w ubiegłym roku przeznaczył niemal 1,2 mln zł na wsparcie dla mieszkańców przy wymianie kopciuchów na urządzenia bardziej wydajne i ok. 0,9 mln zł na instalacje OZE w prywatnych domach.
Trzecie miejsce przypadło gminie Mszczonów (woj. mazowieckie), która też wyróżnia się proekologicznym podejściem w swoich działaniach. Przykładowo inwestycje w zieloną infrastrukturę w ubiegłym roku wyniosły tu 15 mln zł, co w przeliczeniu na liczbę mieszkańców daje jeden z najlepszych wyników (w tej grupie gmin) na poziomie 1,3 tys. zł.
W pierwszej dziesiątce wśród gmin miejskich oraz miejsko-wiejskich znalazły się też gminy: Siewierz (woj. śląskie), Morawica (woj. świętokrzyskie), Jarocin (woj. wielkopolskie), Grodzisk Mazowiecki (woj. mazowieckie), Legionowo (woj. mazowieckie), Czeladź (woj. śląskie), Aleksandrów Łódzki (woj. łódzkie). Na tle ubiegłorocznych wyników doszło do dużych przetasowań – w najlepszej dziesiątce znalazło się aż sześć „nowych” gmin: Starachowice, Halinów, Mszczonów, Siewierz, Legionowo oraz Czeladź.
Atrakcyjna Wielka Wieś
W kategorii gmin wiejskich pierwsze miejsce, drugi rok z rzędu, zajęła podkrakowska Wielka Wieś. – Od lat udowadniamy, że przemyślane inwestowanie w zrównoważony rozwój, wsłuchiwanie się w potrzeby mieszkańców i solidarne zaangażowanie w codzienną pracę przynoszą wymierne efekty – zaznacza Krzysztof Wołos, wójt gminy Wielka Wieś.
Krzysztof Wołos, wójt gminy Wielka Wieś
Władze lokalne mają tu pełne ręce roboty, bo atrakcyjna lokalizacja, blisko metropolii, przyciąga jak magnes nowych mieszkańców. Dla gminy to szansa na rozwój, ale i wyzwanie, z którym trzeba się mierzyć na co dzień. Inwestycji wymaga choćby przystosowanie do większych potrzeb i oczekiwań oferty edukacyjnej i opieki nad najmłodszymi, oferty kulturalnej, rekreacyjnej czy społecznej, ale też infrastruktury komunalnej. – Kończymy budowę nowego skrzydła szkoły, pierwszego pełnowymiarowego boiska ze sztuczną nawierzchnią oraz dużej łukowej hali sportowej z przeznaczeniem na zajęcia dla dzieci i młodzieży. Właśnie kanalizujemy ostatnie w gminie sołectwo oraz doprowadzamy internet światłowodowy do ostatniej miejscowości – wylicza Wołos.
Zielonki i Zabierzów przyciągają mieszkańców
W tegorocznej edycji Rankingu Samorządów tak się złożyło, że trzy pierwsze miejsca wśród gmin wiejskich przypadły małopolskim gminom spod Krakowa – drugą i trzecią pozycję zajęły odpowiednio: Zielonki i Zabierzów. Wszyscy laureaci wyróżniają się też wysoką liczbą punktów w obszarze „czyste środowisko” i w dbałości o mieszkańców.
– Staramy się dbać o rozwój wszystkich obszarów, które są ważne dla mieszkańców, także w zakresie środowiska. Wymieniliśmy ponad 800 kopciuchów – mówi Bogusław Król, wójt gminy Zielonki.
– Samorządy w Polsce od kilku lat mierzą się z wieloma wyzwaniami, którym muszą stawić czoła. Pomimo kryzysu nasza gmina notuje systematyczny wzrost dochodów, a co za tym idzie, zwiększa wydatki na inwestycje dla swoich mieszkańców, na które w przyszłym roku planujemy w budżecie przeznaczyć prawie 58 milionów złotych. Konsekwentnie realizujemy politykę zrównoważonego rozwoju, ale przed nami kolejne wyzwania – zaznacza też Elżbieta Burtan, wójt Zabierzowa.
TOP 10 najlepszych samorządów w kategorii gmin wiejskich dopełniają: Wisznice (woj. lubelskie), Michałowice (woj. małopolskie), Lipinki (woj. małopolskie), Suchy Las (woj. wielkopolskie), Wiązowna (woj. mazowieckie), Gołcza (woj. małopolskie) i Psary (woj. śląskie). Zmienność liderów w porównaniu z ubiegłym rokiem też jest spora – do czołowej dziesiątki dołączyły gminy: Zielonki, Lipniki, Suchy Las, Wiązowna, Gołcza i Psary.
Metodologia Rankingu Samorządów 2022
Ponad 50 wskaźników oceny
W Rankingu Samorządów oceniamy wszystkie gminy, miasta i miasta na prawach powiatu w Polsce (z wyjątkiem Warszawy).
Kryteria oceny to około 50 wskaźników, w czterech obszarach: finanse i rozwój, dbałość o mieszkańców, czyste środowisko oraz jakość zarządzania.
W obszarze finanse i rozwój (gdzie można uzyskać maksymalnie 30 pkt) brane pod uwagę są takie wskaźniki jak: dynamika dochodów własnych (w tym dochodów podatkowych), wartość pozyskanych dotacji rozwojowych, poziom nadwyżki operacyjnej brutto oraz netto, dynamika wydatków inwestycyjnych i wydatków na drogi czy poziom pokrycia terenu gminy planami zagospodarowania przestrzennego.
Wymiar dbałości o mieszkańców (maksymalnie 38 pkt) to szereg czynników, takich jak: dynamika inwestycji na infrastrukturę społeczną i transport, dynamika wydatków na oświatę (w przeliczeniu na liczbę uczniów), wydatki na kulturę, sport i rekreację oraz inwestycje w gospodarce mieszkaniowej, wydatki w dziale rodzina i wybrane pozycje w dziale zdrowie, liczba miejsc w przedszkolach i żłobkach, przyrost czytelników i zbiorów książek w bibliotekach, wydatki na współpracę z organizacjami pozarządowymi, wartość budżetu partycypacyjnego, organizacja bezpłatnego transportu itp.
W obszarze czyste środowisko (maksymalnie 29 pkt) pod uwagę bierzemy m.in.: inwestycje w ochronę środowiska, wydatki na ochronę powietrza i klimatu, wydatki na utrzymanie zieleni, poziom selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, poziom rozwoju sieci wodno-kanalizacyjnej. W ankietach samorządy informują też o wydatkach na instalacje OZE, na wymianę pieców, na infrastrukturę rowerową, czy na ekotransport miejski.
W czwartym obszarze (maksymalnie 10 pkt) sprawdzamy jakość zarządzania urzędem (np. wdrożone systemy ISO, wdrożone systemy ewaluacji strategii rozwojowych) i procesem uchwałodawczym oraz poziom współpracy między samorządami.
