Od edukacji do działania - jak budować kulturę zdrowia w społecznościach lokalnych

Już na początku moderator podkreśliła, że rozmowa ma charakter praktyczny – chodzi o wskazanie realnych narzędzi i rozwiązań, które mogą pomóc w poprawie zdrowia społeczeństwa. W tle tej dyskusji wybrzmiewał niepokojący kontekst: rosnąca liczba chorób cywilizacyjnych, epidemia otyłości, uzależnienia, kryzys zdrowia psychicznego wśród młodzieży. Jak zauważono, system ochrony zdrowia wciąż działa głównie w trybie „naprawczym”, a nie prewencyjnym.

Jako pierwszy głos zabrał poseł Patryk Wicher, który zarysował problem w sposób jednoznaczny: „Musimy zmienić filozofię myślenia – z medycyny interwencyjnej na medycynę zapobiegawczą”. Wskazał, że obecnie na profilaktykę przeznacza się w Polsce zaledwie 2% budżetu ochrony zdrowia, podczas gdy średnia unijna to 4%. To, jak podkreślił, „hańba systemu”, bo brak inwestycji w działania prewencyjne oznacza lawinowy wzrost kosztów leczenia w przyszłości.

Poseł Wicher zwrócił uwagę na fiasko projektu edukacji zdrowotnej w szkołach – jego zdaniem zabrakło kompromisu i oddania programu w ręce ekspertów. „Zamiast skupić się na 95% treści, które były potrzebne, utknęliśmy w sporze o 3% kontrowersyjnych zagadnień” – mówił. Efekt? Program został skompromitowany, a luka w edukacji zdrowotnej pogłębia się.

Dr Katarzyna Badora-Musiał przedstawiła rozwiązanie, które może wypełnić tę lukę: nowy zawód – profilaktyk, wprowadzony ustawą z 2023 roku. To absolwenci kierunku zdrowie publiczne, przygotowani do tworzenia programów zdrowotnych, analizowania danych, prowadzenia kampanii edukacyjnych i pracy w społecznościach lokalnych. „Profilaktyk potrafi zidentyfikować potrzeby populacji, zaplanować działania, przygotować budżet i aktywizować ludzi do udziału w programach” – wyjaśniała.

Jak podkreśliła, problemem jest nie tylko brak środków, ale także niski poziom uczestnictwa w istniejących programach profilaktycznych. „Bez osoby, która dotrze do ludzi, przekona ich i zmotywuje, nie ruszymy z miejsca” – zaznaczyła. Statystyki są alarmujące: w Polsce śmiertelność możliwa do uniknięcia dzięki profilaktyce wynosi 244 przypadki na 100 tys. mieszkańców, podczas gdy średnia UE to 168.

Joanna Węgrzynowska przedstawiła wyniki badań prowadzonych w ramach Indeksu Zdrowych Miast, realizowanego przez Grupę Luxmed. Jak wynika z raportu, zdrowie w miastach to pojęcie wielowymiarowe – obejmuje nie tylko dostęp do lekarzy czy programów profilaktycznych, ale także jakość środowiska, edukację, infrastrukturę i styl życia mieszkańców. „Zmienia się struktura demograficzna – przybywa osób starszych, rośnie liczba chorób cywilizacyjnych. Miasta muszą reagować” – mówiła.

Kraków, stolica Małopolski, plasuje się wysoko w rankingu – na czwartym miejscu wśród dużych miast, głównie dzięki inwestycjom w edukację. „Edukacja jest silnie skorelowana ze świadomością zdrowotną” – podkreśliła Joanna Węgrzynowska. Zwróciła też uwagę na pilotażowy projekt Indeks Zdrowych Firm, badający, jak pracodawcy dbają o zdrowie pracowników. Wyniki są zaskakujące: choć ponad 90% firm oferuje karty sportowe, korzysta z nich tylko jedna trzecia zatrudnionych. „Możliwości są, ale brakuje motywacji i świadomości” – zauważyła.

Najbardziej poruszającą część dyskusji wprowadził Tomasz Prosiński, prezes Fundacji „Mentalnie Równi”. Jego opowieść o pracy z dziećmi i młodzieżą unaoczniła skalę problemu: „Odbieramy dziesiątki telefonów dziennie od zrozpaczonych rodziców – zawsze trzy lata za późno. Po próbach samobójczych, po samookaleczeniach”. Jak podkreślił, brakuje ogólnopolskiego programu profilaktyki zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. „Mamy Instagram i influencerów, którzy radzą wypić zieloną herbatę. To jest dramat” – mówił.

Fundacja, działając wyłącznie dzięki wsparciu biznesu i gmin, objęła w ostatnim roku ponad 96 tys. dzieci i 100 tys. rodziców programami edukacyjnymi. „Głód profilaktyki jest ogromny – w 20 dni zarezerwowano 2400 lekcji dotyczących przeciwdziałania hejtowi. Dziś mamy 900 klas na liście oczekujących” – relacjonował Prosiński. Jego apel był jednoznaczny: „Musimy mówić o profilaktyce głośno, atrakcyjnie, nowocześnie. Jeśli tego nie zrobimy, za kilka lat nie wystarczy nam nawet 100 szpitali psychiatrycznych”.

W drugiej części panelu rozmowa skupiła się na praktycznych rozwiązaniach i systemowych barierach. Paneliści zgodnie podkreślali, że bez uproszczenia procedur i stabilnego finansowania profilaktyka pozostanie w sferze deklaracji.

Poseł Patryk Wicher zwrócił uwagę na konieczność koordynacji działań na poziomie województw i zapewnienia środków z góry, tak aby programy nie były „akcjami z doskoku”, lecz długofalową strategią. „Gmina z 6,5 tys. zł z kapslowego nie zrobi realnej profilaktyki” – zaznaczył.

Dr Katarzyna Badora-Musiał wskazała na potrzebę ustalenia standardów pracy profilaktyków i jasnego określenia ich roli w szkołach, zakładach pracy czy samorządach. „Musimy wiedzieć, jakie kompetencje są wymagane, aby móc dopasować programy kształcenia” – mówiła.

Joanna Węgrzynowska podkreśliła znaczenie liderów lokalnych – nauczycieli, trenerów, osób zaangażowanych w życie społeczności – którzy mogą stać się ambasadorami zdrowia. Zwróciła też uwagę na rolę firm w budowaniu kultury zdrowia, przywołując przykłady programów wellbeingowych i aplikacji promujących aktywność fizyczną.

Tomasz Prosiński, odnosząc się do problemu biurokracji, apelował o uproszczenie procedur i kontrolę wydatkowania środków, aby uniknąć sytuacji, w której pieniądze z profilaktyki trafiają na festyny czy ogniska zamiast na realne działania edukacyjne. „Bez koordynacji i jasnych zasad będziemy mieli wolną amerykankę” – podsumował.

Cała dyskusja zakończyła się wspólnym wnioskiem: profilaktyka musi być atrakcyjna, nowoczesna i systemowo wspierana, a jej efekty będą widoczne dopiero w perspektywie kilkunastu lat.

Dyskusja o kulturze zdrowia w społecznościach lokalnych będzie kontynuowana na XI Europejskim Kongresie Samorządów, zaplanowanym na 2-3 marca 2026 roku w Mikołajkach.

Więcej informacji na www.forum-ekonomiczne.pl