Turystyka wrażliwa na koronawirusa

Tzw. przemysł czasu wolnego – a więc między innymi turystyka, kultura, sport i rekreacja – był w ostatniej dekadzie jednym z najszybciej rosnących obszarów gospodarki światowej. Jak wynika z danych Światowej Organizacji Turystyki Narodów Zjednoczonych (UNWTO), sama turystyka generowała ponad 10 proc. globalnego PKB i pracowało w niej prawie 12 proc. zatrudnionych.

Wydanie Specjalne Życia Regionów
Turystyka w czasach pandemii

Pandemia spowodowała jednak ogromne zawirowania w branży turystycznej, która bardzo mocno i długo odczuwać będzie jej skutki. Z prognoz Światowej Rady Podróży i Turystyki (WTTC) wynika, że na świecie miejsca pracy może stracić nawet 100 milionów ludzi, a globalny uszczerbek w obrotach może sięgnąć niebagatelnej kwoty – 2,7 biliona dolarów.

Wrażliwe pola

Tak dotkliwe skutki pandemii dla turystyki spowodowane są zasadniczo kilkoma czynnikami. Po pierwsze, specyfiką samych podróży, które polegają na przemieszczaniu się między regionami, krajami i kontynentami oraz częstym przebywaniu w dużych skupiskach ludzi. W obecnej sytuacji ruch turystyczny może być więc po prostu niebezpieczny dla turystów, osób ich obsługujących oraz mieszkańców odwiedzanych regionów.

Po drugie, sensytywnością popytu turystycznego na czynniki losowe i ekonomiczne. Pandemia (czynnik pierwotny) spowodował znaczne osłabienie tempa wzrostu gospodarczego, a nawet recesję gospodarczą, która prognozowana jest w wielu krajach (czynnik wtórny). W konsekwencji wiele osób traci pracę, zmniejszają się dochody i pojawia się konieczność oszczędzania. Dla większości ludzi turystyka, podobnie jak pozostałe usługi czasu wolnego, nie zaspokają potrzeb podstawowych, a zatem jest wdzięcznym obszarem oszczędzania.

Po trzecie natomiast, ekonomiką przedsiębiorstw turystycznych, m.in. specyfiką podpisywanych umów z dostawcami tzw. usług cząstkowych, niskimi marżami i problemami z płynnością finansową (biura podróży), wysokim udziałem kosztów stałych w kosztach całkowitych, długim okresem zwrotu z inwestycji, wysoką kapitałochłonnością (hotele, obiekty rekreacyjne, część atrakcji turystycznych), a także dominującą rolą samozatrudnienia i umów cywilnoprawnych (piloci wycieczek, przewodnicy turystyczni).

W konsekwencji prognozuje się, że upadnie wiele przedsiębiorstw turystycznych i ich kooperantów, szczególnie z sektora mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (MMŚP). Lepiej w obecnej sytuacji radzą sobie globalne korporacje, które znacznie szybciej wychwyciły sygnały o zagrożeniu, ich działalność jest zdywersyfikowana, mają opracowane i wdrożone standardy zarządzania w warunkach kryzysu oraz w każdej chwili mogą uruchomić dodatkowe zasoby.

W konsekwencji część subrynków turystycznych, np. biur podróży, może w niedalekiej przyszłości zmierzać w kierunku oligopolizacji, czyli sytuacji, w której kilka podmiotów gospodarczych będzie posiadało przewagę konkurencyjną nad innymi uczestnikami rynku i będzie mogło dyktować im warunki. Prawdopodobnie nastąpi również przyśpieszenie procesu wirtualizacji turystyki, m.in. zmniejszy się udział w rynku tradycyjnych biur podróży.

Duże zmiany ilościowe i jakościowe czekają turystykę biznesową, co wiąże się przede wszystkim z upowszechnieniem pracy zdalnej i zdalnych form komunikowania się. Wiele podmiotów gospodarczych na trwałe ograniczy do niezbędnego minimum podróże służbowe swoich pracowników. Podobnie będzie z wyjazdami motywacyjnymi, targami, czy kongresami. Ich ograniczenie lub substytucja formami zdalnymi będą w tym przypadku związane zarówno z zarządzaniem bezpieczeństwem, jak i z optymalizacją kosztów przedsiębiorstwa.

Przypuszczalnie nastąpi także rozwój segmentu hoteli i atrakcji turystycznych o tzw. samoobsługowym charakterze, gdzie obsługa gości ze strony pracowników jest ograniczona do niezbędnego minimum. Być może do części oferowanych produktów turystycznych włączone zostaną elementy wirtualne, np. wirtualne zwiedzanie części atrakcji.

Zmiana oczekiwań

W przypadku samych turystów należy się spodziewać, że u części z nich, np. seniorów i rodzin z małymi dziećmi, pojawi się obawa przed podróżowaniem za granicę, wynikająca z możliwości zakażenia się koronawirusem, bądź trudnościami z powrotem do kraju. Będzie to szczególnie widoczne w przypadku wyjazdów do krajów, w których przebieg pandemii jest najgwałtowniejszy.

W najbliższym czasie, pomimo wysokiego poziomu cen, preferowane będą wyjazdy krajowe, zwłaszcza do mniejszych i mniej popularnych miejscowości turystycznych. Prawdopodobnie wypoczynkowy ruch turystyczny rozłoży się bardziej równomiernie niż zwykle między miejscowości nadmorskie i górskie oraz obszary pojezierne i wiejskie.

Turyści częściej będą także podróżować własnymi samochodami, zatrzymywać się u rodziny lub znajomych, wynajmować mieszkania lub domki turystyczne, a także korzystać z namiotów czy kamperów. Popularne będą indywidualne lub rodzinne formy turystyki, w tym turystyka rowerowa i piesza, produkty turystyczne o wysokim poziomie bezpieczeństwa sanitarnego oraz dodatkowe ubezpieczenia.

Mniej turystów niż zwykle skorzysta natomiast z wyjazdów zagranicznych. Te osoby, które mają większą skłonność do ryzyka i zdecydują się jednak na wczasy poza Polską, często będą mogły skorzystać z promocji cenowych. Są one szczególnie atrakcyjne w przypadku krajów, których rozwój gospodarczy jest silnie uzależniony od turystyki. Przykładem mogą być: Włochy, Hiszpania, Portugalia czy Grecja, gdzie udział turystyki w PKB kształtuje się w przedziale 13–20 proc. Dla porównania w Polsce jest to około 4–5 proc. Osoby decydujące się na wyjazdy zagraniczne muszą również liczyć się z różnego rodzaju obostrzeniami, tj. konieczność rejestracji swojego pobytu, obowiązek posiadania aktualnego, negatywnego wyniku testu na koronawirusa lub poddania się kontroli zdrowotnej (mierzenie temperatury, sprawdzanie dokumentów oraz ocenę ogólną stanu zdrowia), nakaz noszenia maseczek i utrzymania bezpiecznej odległości między ludźmi, a nawet koniecznością odbycia kwarantanny. Ponadto niektóre kraje lub regiony są jeszcze wciąż niedostępne dla zagranicznych turystów.

Skutki pandemii dotyczyć mogą także niektórych mieszkańców obszarów recepcyjnych i ich reakcji na przyjezdnych. Bardziej powszechny będzie lęk przed turystami i wynikające z niego niekiedy zachowania agresywne, a nawet ksenofobiczne. Będzie to szczególnie widoczne tam, gdzie za sprawą rozwoju turystyki masowej i jej licznych dysfunkcji, tj. zatłoczenie czy dewastacja środowiska przyrodniczego i lokalnej infrastruktury, konflikty na linii mieszkańcy–turyści pojawiły się już przed pandemią (overtourism).

Co zrobi biznes

To, jaki będzie rzeczywisty zakres zmian w turystyce oraz ich trwałość, zależeć będzie oczywiście przede wszystkim od czynników związanych z samą pandemią. Nie bez znaczenia będzie jednak również zachowanie samych przedsiębiorstw turystycznych, które w warunkach wciąż niepewnego popytu muszą podjąć działania związane z zarządzaniem w warunkach kryzysu, tj. kształtowanie skutecznego przywództwa, podejmowanie szybkich decyzji, racjonalne planowanie, duża mobilność zasobów, zarządzanie wiedzą i kooperacja.