Walka o obronę niezależności samorządu

Dyskusję rozpoczęto od określenia sytuacji, w jakiej są aktualnie polskie samorządy. Prezes Związku Miast Polskich Zygmunt Frankiewicz zwrócił uwagę na to, że polski samorząd opiera się na silnych fundamentach: został dobrze zbudowany, ma dobra sytuację prawną, w konstytucji zapisane zostały kwestie dotyczące pomocniczości państwa, decentralizacji, adekwatności środków do zadań.

Wideo: pierwszy dzień E-Forum Liderów Samorządowych:

– Samorząd oddał Polsce przysługi nie do ocenienia, zmiany, które widzimy w Polsce zawdzięczamy głównie samorządom. Tak było do paru lat wstecz, ale klimat dla samorządu się zmienił. W tej chwili mamy do czynienia z destrukcją samorządów. Z czasem będziemy mieli do czynienia z kryzysem, czego początki już widać. Mamy skumulowane problemy, zmiany dotyczące samorządów nie następowały, gdy była taka potrzeba, a potem jeszcze doszły zmiany, które trzeba cofnąć. Po dokonaniu przemyślanych i głęboko skonsultowanych analiz należy dokonać przemian, a w nich trzeba będzie uwzględnić destrukcyjne zmiany, które dokonywały się przez ostatnie pięć lat – mówił Frankiewicz.

CZYTAJ TAKŻE: Bez samorządów odbudowa po pandemii się nie uda

Rozbrajanie samorządu

Podobną opinię wyraził Krzysztof Żuk, Prezydent Lublina, który stwierdził, że w ostatnich latach nastąpił proces rozbrajania samorządu terytorialnego z jego skuteczności.

– Na rozwój i skuteczność samorządów wpłynęły rozwijane przez lata umiejętności managerskie samorządowców, rosnąca partycypacja mieszkańców oraz pozyskiwanie środków zewnętrznych, dotacyjnych. Samorządy inwestują więcej niż rząd, co oznacza, że poprzez utrzymanie szybkiego tempa wzrostu gospodarczego mamy silny wpływ na instytucje publiczne. Dziś jesteśmy na granicy finansowania inwestycji, zatem również na granicy finansowania bieżących potrzeb i wysokich standardów w polityce społeczne. W bieżącej polityce rządu oraz w braku umiejętności budowania wspólnych strategii na przyszłość widzimy ogromny obszar niepewności i ryzyka, które może oznaczać hamowanie inwestycji publicznych samorządów – podkreślał.

Aktualną sytuację samorządów skrytykował również Tadeusz Truskolaski, Prezes Unii Metropolii Polskich i Prezydent Białegostoku.

CZYTAJ TAKŻE: Wszystko o E-Forum Liderów Samorządowych

Stan walki

– Jesteśmy dzisiaj w stanie walki, o to, by nie zabierano nam kompetencji. Władza im bardziej autorytarna, despotyczna, tym bardziej nie lubi tych, którzy są samorządni, samodzielni, mają swoje zdanie i mogą się sprzeciwić. Jesteśmy jako samorządy coraz bardziej nielubiani przez władzę centralną, przez co jesteśmy coraz bardziej karani. . Jako samorządowcy nie mamy prawa do błędu, musimy mieć stuprocentową sprawność, co jest praktycznie niemożliwe, a przez co jesteśmy przedmiotem ścigania. Ale karani nie jesteśmy my bezpośrednio, tylko społeczeństwa lokalne – zaznaczał.

Sytuację ze szczebla wojewódzkiego ocenił natomiast Adam Struzik, Marszałek Województwa Mazowieckiego. Jego zdaniem w kwestii samorządności polskie państwo jest teraz w odwrocie.

– Po udanych dla samorządów latach, w 2015 roku nastąpił moment zwrotny. Mamy do czynienia z państwem o centralistycznych zapędach. Z odbieraniem samorządom kompetencji oraz pieniędzy. Widzimy także tendencję do bezkrytycznego przerzucania przez rząd na samorządy odpowiedzialności. Zwłaszcza w newralgicznych obszarach usług publicznych. Takich jak ochrona zdrowia czy edukacja. Następuje odwrót od samorządności na rzecz państwa centralistycznego, na wzór węgierski, a polskiemu liderowi politycznemu, czyli prezesowi Jarosławowi Kaczyńskiemu wyraźnie podoba się model węgierski, w którym samorządy zostały sprowadzone do rozmiarów liliputka – ocenił marszałek.

Obrona niezależności

Podczas debaty zwrócono także uwagę na fakt, iż samorządy ciszą się wśród obywateli ogromnym zaufaniem, co pokazują badania, a co jednak nie wpływa na ich sytuację. Sytuację, którą Jacek Sutryk, Prezydent Wrocławia przyrównał do obrony zamku.

– Bronimy zamku, który nazywa się „samorząd”, ale to już nie jest obrona dolnego zamku. „Wróg” już się tam znajduje, jesteśmy w momencie obrony górnej części zamku i próbujemy jakoś wybrnąć z tej sytuacji. Przygotowaliśmy 21 postulatów samorządowych, które dotyczyły restytucji samorządów, ponieważ po wcześniejszych reformach samorządowych zadziało się wiele dobrych rzeczy i uznaliśmy, że potrzeba więcej takich zmian – przyznał.

Prezydent Wrocławia podkreślił jednak, że samorządowcy nie spotkali się z aprobatą rządu ws. przygotowanych przez nich propozycji zmian.

– Niestety dzisiaj nie ma partnera do tego, by o tych tezach rozmawiać. Aone w sposób systemowy mają dokończyć pewne procesy i pozwolić samorządom efektywniej działać na rzecz naszych społeczności lokalnych. Znaczenie samorządów w tej sytuacji jest niezwykle duże. Dziś samorząd nie jest traktowany jako partner, ale jako zagrożenie dla instytucji państwa. A bez silnych samorządów, nie ma silnego państwa – dodał.

Samodzielność finansowa kluczowa

Prowadzący dyskusję redaktor Michał Szułdrzyński o to, które spośród postulatów samorządów są najważniejsze, najpilniejsze?

Zdaniem Zygmunta Frankiewicza zmiany, które powinny się pojawić to przede wszystkim te, które powinny iść w kierunku niezależności finansowej samorządów.

– Dochody samorządów oparte są głównie na podatku odchodowym od osób fizycznych, Na ten podatek samorządy nie mają wpływu i można te podatki obniżać.  Bez rekompensowania tego samorządowi, zawsze po stronie samorządów będzie ryzyko finansowe. Niezależność finansowa jest kluczowa. Poza tym od osiemnastu lat domagamy się ustawy o planowaniu przestrzennym, to planowanie powinno być powiązane z polityką rozwoju. Powinno się zrezygnować z nadregulacji, która wchodzi w sposób rozwiązywania problemów. Zrezygnować z odejścia od przekazywania zadania z narzuconym sposobem jego rozwiązania. To to jest maksymalnie nieefektywne. Trzeba budować rozwiązania i strategie na to, co będzie po COVID-19. Ale także na to, co będzie po PiS-ie, ponieważ ta partia funduje nam destrukcję, burzy to, co z trudem budowaliśmy przez 30 lat – mówił senator.

Zdaniem Prezydenta Lublina priorytetowymi zmianami są te, które wzmacniają samodzielność finansową samorządów.

– Bez tego trudno mówić o wdrażaniu strategii i osiąganiu założonych celów. A to leży również w interesie administracji rządowej, bo poprzez inwestycje publiczne samorządy przyczyniają się do rozwoju gospodarczego. To samorządy realizują powinności państwa względem obywateli, a tym samym dzięki rosnącym standardom usług publicznych budują zadowolenie społeczne. To samorządy kreują innowacyjność rozwoju. Wraz z budowaniem stabilności finansowej ważne jest, abyśmy ustawowo kształtowali standardy usług.  Dzięki temu zaczniemy umiejętnie liczyć koszty tych usług. Istotne jest także to, że powinniśmy przyjąć jako rzecz oczywistą.  Jeżeli samorząd uchwalił strategię, wojewoda jej nie uchylił, to wszystkie cele z tej strategii stają się zadaniami własnymi samorządów – tłumaczył Krzysztof Żuk.

Ustawić relacje z centralą na nowo

Podobnego zdania był Prezydent Białegostoku. Zaznaczył, że finanse są na pierwszym miejscu do zmian, bo to dzięki nim realizuje się wiele potrzeb.

– Samorządy są okrajane z tych finansów. Na razie jesteśmy odporni na ten kryzys, COVID-19 zaszkodził nam w małym stopniu. Słabe finansowanie miało miejsce już wcześniej.  To jest realizacja polityki aktualnego rządu, żeby samorządy nie podskakiwały. A najbardziej uderzyć można właśnie poprzez finanse – ocenił.

Natomiast Adam Struzik stwierdził, że należy dokonać przeglądu wszystkich usług publicznych i jasno zdefiniować kto powinien za nie odpowiadać.

– Do tego powinien być dostosowany także system finansów publicznych. Dzisiaj wiele zadań zleconych samorządom przez rząd jest głęboko niedofinansowanych. Newralgicznymi obszarami są ochrona zdrowia i oświata. Dlatego kwestią fundamentalną jest wyliczenie rzeczywistych kosztów usług publicznych z jasnym podzieleniem kompetencji. Gdyby samorządy np. nie dopłacały setek milionów złotych w wymiarze rocznym do szpitali, to ten system już dawno by się zawalił. Na szczęście mamy finanse unijne, ale to jest następny obszar, który należy uporządkować. Te pieniądze muszą być wydawane w sposób przejrzysty, sprawiedliwy i przy udziale samorządów – mówił.

W ocenie Prezydenta Wrocławia finanse są obszarem zasadniczym. To one zajmują samorządy najbardziej. Ale dodał, że przygotowane przez samorządy 21 postulatów było ogólnym pewnego rodzaju upomnieniem się o to, by na nowo ułożyć relacje organów centralnych państwa z samorządami.

– Musimy na nowo regulować pewne kwestie. Jeżeli nie zrobimy tego teraz, to czeka nas to w przyszłości, by uniknąć wszystkich nieporozumień, głównie tych w wymiarze finansowym – przyznał Jacek Sutryk.