„Wielu uchodźców deklaruje, że po wojnie chce odbudowywać swój kraj”

Razem z Wojciechem Bakunem, prezydentem Przemyśla oraz płk dr Piotrem Potejko, specjalistą ds. bezpieczeństwa wewnętrznego oraz międzynarodowego był on prelegentem seminarium „Uchodźcy w Polsce. Jak nie popełnić błędu?” zorganizowanego przez Studium Obywatelskie im. Pawła Adamowicza. Dyskusję prowadziła Magdalena Mistat, zastępca dyrektora Europejskiego Centrum Solidarności.

Miasto nie mogło być sparaliżowane

Od wybuchu wojny w Ukrainie 24 lutego z tego kraju uciekło już ponad cztery miliony mieszkańców – podaje Agencja ONZ ds. uchodźców. A szacuje się, że dodatkowo co najmniej 6,5 mln ludzi porzuciło swoje domy, by się schronić w bardziej bezpiecznych miejscach w samej Ukrainie.

Najwięcej osób decydujących się na wyjazd z Ukrainy dotarło do Polski. Według danych Straży Granicznej jest to ok. 2,4 mln osób, z czego aż 700 tys. przez Przemyśl, który sam liczy ok. 60 tys. mieszkańców.

- Musieliśmy przeorganizować pracę miasta, pracę nie tylko urzędu, ale funkcjonowanie całego miasta. Postawiliśmy sobie cele w tym działaniu naszym. Jednym z tych celów było ukierunkowanie na tę osobę, która stoi na granicy. To był nasz cel numer jeden, bo to były osoby, którym trzeba pomóc za wszelką cenę i to był nasz cel nadrzędny – mówił Wojciech Bakun.

Czytaj więcej

Debata publiczna

Samorządowcy chcą zwołania okrągłego stołu w sprawie uchodźców

Według „Ruchu Samorządowego Tak! dla Polski” bez okrągłego stołu z udziałem rządu, samorządów, NGO-sów oraz wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych nie da się opanować w cywilizowany sposób kryzysu uchodźczego.

Podkreślał, że jednym z kolejnych celów, który władze Przemyśla sobie wyznaczyły było to, by jak najmniej dotknąć mieszkańców miasta tym kryzysem humanitarnym.

- Nie chcieliśmy doprowadzać do sytuacji, kiedy miasto przez ten kryzys będzie sparaliżowane i spowoduje to cały szereg problemów dodatkowych, z którymi będziemy musieli się zmierzyć, w sytuacji gdy i tak musimy się zmierzyć z gigantyczną ilością problemów spowodowaną przez kilkadziesiąt  tysięcy ludzi przybywających do Przemyśla – opowiadał prezydent tego podkarpackiego miasta.

Aplikacja dla uchodźców

Władze Przemyśla musiały radzić sobie z „kolejnymi pożarami, które wybuchały w mieście z różnych powodów, które mogłyby całkowicie sparaliżować normalne funkcjonowanie”.

Potrzebne były decyzje, by tak się nie stało. W 12 jednostkach oświatowych Przemyśla stworzono miejsca tymczasowego odpoczynku. Powstało ich ok. 3 tys. - Zapewniały jedzenie, warunki sanitarne i odpoczynek czy to przez parę godzin, czy też kilka dni – opowiadał prezydent Bakun.

W szkołach były wyłączone sale gimnastyczne, na których ustawiono łóżka dla uchodźców. - Ale z drugiej strony nie dotykało to całej szkoły. Nauka w szkole odbywała się normalnie poza lekcjami WF-u – podkreśla prezydent Przemyśla.

Dodaje, że wszystkie urzędy, wszystkie biura pracowały normlanie. Komunikacja miejska pracowała normalnie. - Już na samym początku postanowiliśmy stworzyć komunikację niezależną od komunikacji miejskiej – taką, która służyła tylko uchodźcom. Była darmowa – mówi Wojciech Bakun.

– W gigantycznej ilości pomocy, która spłynęła do Przemyśla, była też olbrzymia armia ludzi, którzy przyjechali do miasta, by zabrać uchodźców w dalszą drogę. Przyjeżdżały osoby zarówno busami jak i autobusami, prywatni przewoźnicy  z karteczkami do jakich miast jadą. Pewnie wśród tych osób były osoby mniej uczciwe z innymi zamiarami – opowiadał prezydent Przemyśla.

Czytaj więcej

Finanse w regionach

Refundacja wydatków na pomoc idzie powoli

Samorządy wzięły na siebie największy ciężar, związany m.in. z logistyką, kwaterami czy wyżywieniem uchodźców. Rząd zapewnia, że gminy dostaną zwrot przeznaczonych na pomoc pieniędzy.

Razem z lokalnymi firmami oraz wolontariuszami postanowił stworzyć aplikację, która miała podnieść bezpieczeństwo uchodźców. Byli oni rejestrowani na miejscu, otrzymywali specjalne opaski. Rejestracji podlegali też kierowcy, którzy zabierali uchodźców.  – A później łączono te osoby. Mieliśmy dane kierowców oraz uchodźców. Wiedzieliśmy gdzie pojechali. Sprawdzaliśmy, czy dojechali bezpiecznie – mówił prezydent Bakun.

Dodał, że przybysze z Ukrainy po przyjeździe do Polski znali już aplikację. I bez rejestracji w Przemyślu nie chcieli dalej jechać. Nie chcieli też ruszać w dalszą drogę z kierowcami, którzy nie zostali zarejestrowani. – Wiedzieli, że ten nasz system czemuś służy, że ma zapewnić im bezpieczeństwo – podkreśla prezydent Przemyśla. Później z tego systemu zaczął korzystać Chełm i Warszawa, a także inne miasta.

Wspólne sztaby kryzysowe

Także prezydent Rzeszowa Konrad Fiołek przypomniał, że sytuacja zmieniała się dynamicznie i z godziny na godzinę trzeba było adoptować się do nowych warunków.

- Dlatego współpraca samorządowa, to doświadczenia były potrzebne. Sztaby samorządowe działały dzięki szybkim komunikatorom. Nie musieliśmy jeszcze robić aplikacji do tego, ale dzięki komunikatorom  mogliśmy wymieniać się doświadczeniami. I kilka rzeczy udało nam się zrobić – mówił prezydent Fiołek.

I wymienia, że  choćby udało się uprzedzać samorządowców w centralnej Polsce, że czeka ich to co było w Przemyślu czy w Rzeszowie – duże fale uchodźców. – Władzom innych miast przekazywaliśmy, jak rozmawiać z uchodźcami. Przemyśl był pierwszy, potem Rzeszów, a potem kolejne miasta – mówi prezydent Rzeszowa.

Dodał, że szybka komunikacja działała też w drugą stronę, gdy władze polskich miast miały prośby od władz miast partnerskich z Ukrainy z prośbami o pomoc, a nie wiedziały, jak ją tam dostarczyć. 

- Rządowe żarna mieliły wolno, zanim te strumienie pomocy zostały opracowane to trwało, a koledzy samorządowcy już pierwszego dnia robili  z nami narady on-line i my na te potrzeby miast ukraińskich staraliśmy się szybko odpowiadać – mówił prezydent Fijołek. – Mamy na to lokalne sposoby – dodał.

I rzeczywiście ta pomoc na Ukrainę jechała z polskich miast. – Otrzymywaliśmy od partnerów z Ukrainy informację, że transporty docierały i przekazywaliśmy to dalej – dodał Konrad Fiołek.

Psycholodzy pilnie potrzebni

Prezydent Przemyśla przyznał, że przy napływie takiej liczby osób do naszego kraju musimy pomyśleć o poważnych zmianach systemowych zarówno w naszym systemie socjalnym jak i systemie edukacyjnym.

– Trudno będzie w normalny system edukacyjny bez wcześniejszego przygotowania włączyć dzieci mówiące po ukraińsku, trochę po rosyjsku. W tej chwili w Przemyślu mamy zapisanych już ponad 300 uczniów tak więc musimy myśleć o zmianach w wielu obszarach działalności państwa, przede wszystkim tym socjalnym i edukacyjnym, ale też pomocy medycznej, bo to jest też wyzwanie dla nas – wyliczał prezydent Bakun.

Czytaj więcej

Prawo w regionach

Uchodźcy z Ukrainy wciąż czekają na PESEL

W ciągu zaledwie pierwszego tygodnia ponad ćwierć miliona uchodźców wojennych z Ukrainy dostało PESEL. Samorządy uruchamiają kolejne stanowiska, by skrócić kolejki oczekujących.

Zauważył też, że wiele osób, które przybywają z Ukrainy wymaga pomocy psychologicznej, a to trudne wyzwanie, bo po okresie pandemii trudno było uzyskać taką pomoc dla dzieci i młodzieży, która uczyła się zdalnie.

-  Potrzebujemy psychologów ukraińsko- i rosyjskojęzycznych. To jest milion pytań i po kolei musimy na nie szukać odpowiedzi i szukać rozwiązań. I to jak najszybciej – mówił prezydent Przemyśla.

Czekają na słowo prezydenta, by wracać

Wojciech Bakun przyznał, że nie jest w stanie odpowiedzieć na pytanie, jak tak duża grupa uchodźców wpłynie na polską gospodarkę, na rynek pracy, na system edukacyjny.

- Jeżeli wojna zakończyłaby się dzisiaj to jestem przekonany, że mielibyśmy sytuację odwrotną w ciągu kilku dni ta masa osób, która uciekła z Ukrainy na głos prezydenta Zełenskiego zaczęłaby wracać – uważa Wojciech Bakun.

Jego zdaniem wówczas uchodźcy nie mieliby żadnego wpływu na nasz rynek pracy, bo 90 proc. z nich chce wrócić do ojczyzny. – Te osoby nie przyjechały do Polski, by za darmo jeździć tramwajem czy spać na sali gimnastycznej. Uciekały przed wojną, a teraz tylko czekają kiedy się ona skończy, by wrócić do siebie – podkreśla prezydent Przemyśla.

Dodaje, że wielu uchodźców deklaruje, że chce odbudowywać swój kraj, by potem w nim żyć tak jak przed wojną. Chcą pracować, chcą by ich dzieci uczyły się w ukraińskich szkołach.

Przyznał, że choć przez miasto przeszło setki tysięcy uchodźców, nie powstał tam żaden obóz dla nich. – To jest coś czym możemy się chwalić, bo funkcjonujemy zupełnie inaczej. Myśmy nie pobudowali namiotów. Myśmy nikomu nie płacili, żeby trzymał tych uchodźców z dala od nas tak jak zrobiono w Turcji czy w Grecji. My tych uchodźców przyjęliśmy jak naszych sąsiadów z otwartymi ramionami, i to jest coś co się zapisze na kartach naszej wspólnej historii polskiej i ukraińskiej na długie, długie lata – uważa prezydent Przemyśla.

Ten zryw przejdzie do historii

Podkreślał to też prezydent Rzeszowa. - Ten polski zryw z ostatniego miesiąca przejdzie do historii. Gdzieś mignął mi nagłówek, że Polska powinna Nobla dostać – to byłby pierwszy zbiorowy Nobel w historii kraju. To jest bezprecedensowe i historyczne wydarzenie, ale przed nami duże wyzwania – zauważył Konrad Fiołek.