Gdynia, ulica 10 lutego

Sprawozdanie, zamówione przez dyrektora Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych Kazimierza Porębskiego, złożył inż. Tadeusz Wenda. Inżynier Wenda został wysłany na Wybrzeże w celu wyszukania najlepszego miejsca na nowy polski port. Był rok 1920.

Rok wcześniej pierwszy polski wójt Gdyni Jan Radtke rozpoczął starania o przyznanie praw miejskich. W 1921 r. zaś przeprowadzono tu pierwszy powojenny spis ludności. Naliczono 1268 mieszkańców. Wkrótce wszystko miało się zmienić.

23 września 1922 r. Sejm RP uchwalił ustawę, której art. 1 mówił: „Upoważnia się Rząd do poczynienia niezbędnych zarządzeń celem wykonania budowy portu morskiego przy Gdyni na Pomorzu, jako portu użyteczności publicznej”.

29 kwietnia 1923 r. z udziałem prezydenta Wojciechowskiego i premiera Sikorskiego odbyło się uroczyste otwarcie Tymczasowego Portu Wojennego.

W sierpniu tego samego roku przypłynął pierwszy pełnomorski statek – „SS Kentucky” pod banderą francuską. Latem 1923 otwarto regularną linię łączącą Gdynię z francuskim Hawrem.

Jednak już na początku 1926 roku prasa alarmowała, że budowa zamarła. „W porcie zupełny zastój i cisza. Roboty stoją kompletnie. Co gorsze pojawiły się słuchy, że przerwa przeciągnie się do maja” – informowała „Gazeta Gdańska” z 17 lutego.

Dwa dni później ta sama gazeta w materiale zatytułowanym „Polski rząd zawiesza wypłaty” doniosła, że zastój nastąpił wskutek niesumiennego wykonania zadań przez francusko-duńskie konsorcjum, które zajmowało się budową.

Właściwy człowiek

Wtedy impuls do działania dał Gdyni Eugeniusz Kwiatkowski, w 1926 roku mianowany ministrem przemysłu i handlu. W pierwszych miesiącach urzędowania zapowiedział przyspieszenie budowy portu, podpisał nową umowę z inwestorem, tym razem konsorcjum polsko-francuskim, i zamówił we Francji pięć statków handlowych, co miało uwolnić Polskę od obcych armatorów (przedsiębiorstwo państwowe Żegluga Polska powołano w grudniu).

W ciągu dwóch lat Kwiatkowski zdobył na budowę portu sześć razy więcej pieniędzy, niż Skarb Państwa wydał w pięciu poprzednich latach.

10 lutego 1926 roku – w szóstą rocznicę zaślubin Polski z morzem – Gdyni nadano prawa miejskie. Liczyła już wówczas 12 tysięcy mieszkańców. Najbliższy etap rozwoju portu miał być zdominowany nie, jak dotąd, potrzebami wojskowymi, lecz gospodarczymi – w wyniku wojny celnej z Niemcami poszukiwano m.in. nowych rynków zbytu dla polskiego węgla.

„Gdyby nie port w Gdyni, sprzedawalibyśmy za granicę rocznie 500 tys. ton naszego węgla mniej, a gdybyśmy rozpoczęli budowę portu rok wcześniej, moglibyśmy sprzedawać o 1 milion ton więcej” – zauważał w kwietniu dziennikarz „Kuriera Polskiego”.

W porcie ruch – potwierdzała w lipcu „Gazeta Gdańska”. „Ładowały węgiel trzy wielkie statki, a osiem z powodu braku miejsca w porcie oczekiwało na morzu. Podobny widok przedstawia się codziennie w porcie gdyńskim. Życie wre, jakby był już port gotowy”.

Obok portu rozkwitało miasto. 1 kwietnia przybył z Torunia Augustyn Krause – komisaryczny burmistrz, który miał zorganizować miejscową administrację. W prasie entuzjazm. „Jakby świeży i ożywczy wiatr powiał z morza polskiego i daj Boże orzeźwił Polskę całą, bo oto rzadki w Polsce wypadek – naznaczono właściwego człowieka na odpowiednie stanowisko”.

4 kwietnia o godzinie 10 rano rozpoczęło się inauguracyjne posiedzenie tymczasowej Rady Miejskiej w Gdyni. „Według przyjętej umowy na przewodniczącego wybrano najstarszego wiekiem radnego p. Grubbe. (…) Uchwalono wysłać depeszę wdzięczności i podziękowania do Prezydenta Rzeczpospolitej, ministra spraw wewnętrznych p. Raczkiewicza i wojewody pomorskiego p. Wachowiaka”. Telegramy zostały wysłane – w kolejnych dniach „Gazeta Gdańska” opublikowała ich treść.

Zaczęto snuć śmiałe plany. „W dniu 4 czerwca r.b. odbyło się posiedzenie Komisji dla Rozbudowy Gdyni-miasto. Na posiedzeniu tem został zaakceptowany z drobnemi zmianami plan dzielnicy City, przyszłego miasta Gdyni obliczonej na 70 tys. mieszkańców” – donosił sierpniowy numer miesięcznika „Morze” wydawanego w Warszawie organu Ligi Morskiej i Rzecznej. „Fakt ustalenia planu miasta ma niezmierne znaczenie, położy bowiem kres dzikiemu ruchowi budowlanemu”.

W tym samym numerze „Morza” można przeczytać o zakończeniu budowy nowego wielkiego dworca kolejowego. „Przedstawia się estetycznie i zarazem okazale, konstrukcja oparta jest na wzorach budownictwa polskiego, oddany już został do użytku publiczności”. W kwestii estetyki zdania były jednak podzielone: „Dworzec nazwany przez Polską Agencję Telegraficzną monumentalnym, należałoby raczej nazwać horrendalnym” – protestowała „GG” z 16 lipca. „Jest to bowiem zlepek dziwacznie zestawionych murów, spiczastych dachów, kolumienek, przybudówek, schodków, zakamarków i śmiesznych wykrętasów, które razem mają reprezentować styl kaszubski”.

Za późno było jednak na dąsy – dworzec został uroczyście poświęcony.

Przy okazji budowy stacji kolejowej rozegrał się osobisty dramat elektromontera Ruśkowskiego, zatrudnionego przy budowie transformatora. Miał on zostać napadnięty przez nieznanych sprawców i obrabowany z ogromnej sumy państwowych pieniędzy przeznaczonych na elektryfikację miasta, okazało się jednak, że całą opowieść wymyślił, gdyż pieniądze przegrał w sopockim kasynie.

Złe psy

Rozpoczęły się prace nad budową kolejnych instytucji użyteczności publicznej. „Biura magistratu świeżo kreowanego miasta Gdyni mają być umieszczone w specjalnie na ten cel wydzierżawionym budynku własności radnego Grubbego” – zawiadamiała „Gazeta Gdańska” z 28 kwietnia.

Otwarto pierwsze konsulaty – francuski i norweski.

„Plac pod budowę Banku Polskiego wyszukać ma w najbliższych dniach komisja z panem budowniczym Szelbą na czele, który już w tej sprawie bawił w Gdyni. Rozchodzi się tu – rzecz jasna – o większy plac, na którym gmach taki monumentalny mógłby stanąć” („GG”, 30 czerwca).

Odpowiedni plac – 3000 mkw. przy ul. 10 lutego – został zakupiony na przełomie listopada i grudnia. W tym samym czasie Bank Gospodarstwa Krajowego „już po raz trzeci traktował z właścicielem nowowybudowanego hotelu p. Pentkowskim o kupno tego domu na cele bankowe”. Parę dni później BGK odstąpił od tego planu i zdecydował się na trzyletnią dzierżawę nowego domu p. Skwiercza, także przy ul. 10 lutego.

W grudniu ukończono budynek urzędu celnego, a poszukiwanie odpowiednich lokali rozpoczęła policja – początek służby zaplanowano na 1 stycznia 1927.

Im prędzej, tym lepiej, bo policjanci mieli co robić. „Ciemności panujące na ulicy Portowej ośmielają ciemne typy do chuligańskich poczynań” – donosił jeden z korespondentów, opisując bójkę pijanych marynarzy i podoficerów z miejscowych koszar. Tym razem sprawę uratował przechodzący akurat kapitan, zmuszony zresztą wystrzelić na postrach z broni palnej.

Zatrzymano też niejakiego Moszka Perla z Warszawy, który korzystając ze słabszej kontroli, usiłował przewieźć do Gdańska 11 kilogramów niezadeklarowanego złota pod postacią sztabek i rubli.

Na domiar złego policyjne kroniki odnotowały plagę bezpańskich psów. „Uskarżają się na nie wylęknieni przechodnie, zmuszeni do chodzenia ulicami Wiejską i św. Jana. Bywali oni bowiem zaczepiani przez ostro ujadające psy i gonieni niejednokrotnie po kilkaset metrów poza obręb domostw”.

Swobodny letnik

W maju radni ustalili, że targi miejskie odbywać się będą we wtorki i piątki. Przy czym, zauważał reporter „Gazety Gdańskiej”, Gdynia nie ma jeszcze wodociągu, kanalizacji, chodników i bruków, a nawet szkoły powszechnej, której budowę postanowiono w kwietniu i która jako ozdoba ma stanąć przy ul. 10 lutego. Ostatecznie budowa szkoły rozpoczęła się w grudniu po przelaniu na konto magistratu 25 tysięcy złotych z funduszu rządowego.

Były i inne problemy. „Z wielu kuriozów »miasta« Gdyni zasługuje na uwagę urząd pocztowy, który z niewiadomych przyczyn został przeniesiony za miasto, umieszczony pod samym lasem, na górce za koleją” („GG” z 21 maja). W końcu postanowiono uzyskać kredyty na budowę nowej poczty koło dworca.

W lipcu w tej samej gazecie przydługi tytuł: „Gdynia dotąd absolutnie nie sprawia na nikim wrażenia jako miasto”. A to dlatego, że „na ulicach, a raczej na drogach wiejskich, pełno kurzu, którego kłęby unoszą się bezustannie w powietrzu, będąc prawdziwym utrapieniem gości kąpielowych, którzy przybyli z odległych dzielnic Polski dla poratowania zdrowia”.

Goście kąpielowi przybyli licznie – 30 lipca ich liczbę szacowano na 4 tysiące. Magistrat uchwalił opłatę klimatyczną – kurtaksę: 20 złotych miesięcznie od osoby w sezonie i 10 zł poza nim, oraz maksymalne ceny za wynajem: 3 złote dziennie za pokój z jednym łóżkiem, w sezonie o 30 procent więcej.

„Na plaży panuje dziwna swoboda. Ludzie, panie i panowie, rozbierają się i ubierają pod namiotem niebieskim bez wszelkich ceregieli, osłaniając się w najdrastyczniejszych momentach płaszczem kąpielowym, marynarką, albo nawet tylko plecami do sąsiada. Nikt się przytem nie gorszy i nie krępuje, nikt nikogo nie podgląda” – pisał z zadowoleniem jeden z kuracjuszy.

Po sezonie

Jesienią plan rozwoju miasta nabrał rozmachu: „Po dokonaniu pomiaru terenu miasta Gdyni Ministerstwo Robót Publicznych przystąpiło do opracowania planu rozbudowy, obliczając rozmiary na około 100 tys. mieszkańców. Między Chylonią a Gdynią jest przewidziana dzielnica robotnicza, w centrum duże krzyżujące się prostopadle ulice, wzdłuż wybrzeża plaża i bulwary, w środku miasta dzielnica handlowa i reprezentacyjna, na północy zaś port i dzielnica portowa. Przy porcie rybackim znajdzie miejsce dzielnica rybacka” – informowało „Morze” w nr. 10.