W powszechnej świadomości to Henryk Sienkiewicz, jako pierwszy w dziejach polskiej literatury stworzył powieść historyczną z wojnami polsko-krzyżackimi w tle. Zanim jednak w 1897 r. „Tygodnik Ilustrowany” zaczął drukować w odcinkach dzieło noblisty, to piętnaście lat wcześniej ukazała się powieść „Krzyżacy 1410″ z podtytułem „Obrazy z przeszłości” autorstwa drugiego wpływowego powieściopisarza historycznego z XIX w. Józefa Ignacego Kraszewskiego.
Co więcej, w przeciwieństwie do Sienkiewiczowskich „Krzyżaków” głównym bohaterem u Kraszewskiego jest kobieta. To Ofka – pół-Polka, pół-Niemka, która oddałaby życie i duszę Zakonowi. Dla dobra krzyżackiej korporacji gotowa jest dopuścić się najstraszniejszych czynów.
Postać ciekawa, a przede wszystkim bliższa współczesnym wzorcom powieściowym, aniżeli jednowymiarowa Danusia czy Jagienka. Powieść Kraszewskiego obejmuje okres 1409–1411. Zaczyna się i kończy w Malborku. Zgodnie z realiami historycznymi portretuje bitwę jako niewykorzystany sukces militarny, który nie pociągnął za sobą sukcesów politycznych.
Film na 550. rocznicę
W PRL modę na opowieści o rycerstwie polskim zmagającym się z zakonnikami zapoczątkowała ekranizacja powieści Sienkiewicza w reżyserii Aleksandra Forda. Filmowcy starali się dotrzymać terminu 550. rocznicy bitwy i we wrześniu 1960 r. epicka superprodukcja nakręcona na kolorowej taśmie trafiła do kin w całym kraju. Sukces filmu Forda wywołał istną lawinę krzyżackich opowieści. Jednym z najbardziej znanych cykli powieściowych był „Czarny” Kazimierza Korkozowicza, na który składają się cztery powieści: „Przyłbice i kaptury”, „Nagie ostrza” (obydwie wydane w 1970 r.), a także opublikowane po dwóch dekadach przerwy „Powrót Czarnego” (1989) i „Synowie Czarnego” (1990). Popularność serii umocnił serial telewizyjny z 1985 r., będący adaptacją dwóch pierwszych książek.
