Niezbędna naprawa lokalnego państwa

Korporacje samorządowe przygotowały propozycje zmian dotyczących ośmiu dziedzin, które powinny poprawić kondycję samorządów w Polsce.

Publikacja: 31.05.2023 14:46

Niezbędna naprawa lokalnego państwa

Foto: Adobe Stock

Swoją propozycję przedstawiły w Senacie na spotkaniu poświęconym dniu samorządu terytorialnego. Przypomniały, że coraz poważniejszymi problemami są: osłabienie pozycji samorządów przez wprowadzanie coraz to nowych regulacji i wzrost ingerencji administracji rządowej w realizację zadań własnych gmin, powiatów i województw. Dzieje się tak na przykład przy uchwalaniu różnego rodzaju specustaw.

Destabilizacja i niepewność

Wciąż nierozwiązanym problemem są ubytki dochodów własnych wynikające ze zmian podatkowych. Organizacje przypomniały, że deficyt sektora samorządowego na koniec zeszłego roku wyniósł prawie 9 mld zł, a łączna nadwyżka operacyjna netto, czyli zdolność finansowania rozwoju z własnych dochodów, w ubiegłym roku spadła do 17,1 mld zł (ponad 5 proc. dochodów bieżących). Większość z tej kwoty wynikała z działań interwencyjnych rządu, czyli z przekazania samorządom 13,7 mld zł w ramach rekompensaty ubytków z podatku PIT.

Zadłużenie wszystkich jednostek samorządu terytorialnego wzrosło na końcu ubiegłego roku do 91 mld zł. Plany na ten rok przewidują zaś: ujemny wynik bilansowy w wysokości -38 mld zł, ujemną nadwyżkę operacyjną (brutto: -3,5 mld zł i netto: -13 mld zł), wzrost zadłużenia do ok. 106 mld zł. Samorządy szacują, że gdyby nie zmiany dotyczące PIT przeprowadzone w ostatnich latach, to ich dochody w tym roku byłyby wyższe o ok. 30 mld zł.

– Sytuacja w samorządach jest zła – uważa senator Zbigniew Frankiewicz, szef Senackiego Zespołu Samorządowego, były prezydent Gliwic. – Korporacje przedstawiły rozwiązania, które poprawią sytuację i kondycję samorządów. Dobrze byłoby, by ten program znalazł się w programach partii politycznych – mówi senator. Jego zdaniem partie opozycyjne przedstawiły spójną koncepcję, a nie pojedyncze propozycje.

Zaznaczył, że senator Krzysztof Kwiatkowski, szef senackiej komisji ustawodawczej, zaproponował przygotowanie projektu ustawy, w którym znajdą się propozycje zapisania udziału samorządów w podatku zryczałtowanym.

Korporacje samorządowe przedstawiały rozwiązania dotyczące ośmiu dziedzin życia. Dotyczą zarówno zasad funkcjonowania jednostek, uprawnień samorządowców, jak i zasad finansowania jednostek samorządu terytorialnego.

– Samorząd polski jest wyjątkowo silny, choć problemy są coraz poważniejsze – uważa Andrzej Porawski, szef biura Związku Miast Polskich. – Spadają możliwości oferowania usług publicznych na poziomie oczekiwanym przez mieszkańców. Destabilizacja jest ogólna i postępująca. Po zniszczeniu systemu finansów publicznych, który był stabilny, coraz poważniejsze problemy mogą dotyczyć oświaty.

Potrzebna diagnoza finansów

Organizacje samorządowe domagają się zwiększenia udziału w podatku PIT oraz tego, by JST uzyskały udziały w podatku zryczałtowanym. To ważne, ponieważ ze względu na zmiany w ramach Polskiego Ładu wielu podatników zmieniło formę opodatkowania i przeszło na ryczałt. Tymczasem ta forma podatku zasila dziś wyłącznie budżet centralny – pieniądze trafiają do budżetu państwa, ale nie do miast i gmin. Organizacje chcą też zwiększenia subwencji oświatowej do 3 proc. PKB. W tej chwili jest to mniej niż 2 proc. PKB.

Samorządowcy nie ograniczają się tylko do propozycji zmian finansowych dotyczących oświaty. Ich zdaniem potrzebna jest także reforma podstawy programowej, odchudzenie ramowych programów nauczania, zmniejszenie obciążenia uczniów oraz zmiana sposobu kształcenia nauczycieli, tak by mieli dostęp do nowoczesnej technologii.

Zwracają przy tym uwagę na to, iż potrzebna jest diagnoza stanu finansów poszczególnych typów jednostek samorządowych.

Budżety samorządowe są także uszczuplane przez liczne wyłączenia, czyli zwolnienia i ulgi zapisane w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Należy tu zachować tylko te, które są uzasadnione i racjonalne.

Polityka społeczna wymaga zmian

Samorządowcy uważają, podobnie jak wielu ekonomistów, iż powinny otrzymywać zwrot podatku VAT przy inwestycjach publicznych.

Na ogromy ubytek dochodów samorządów zwrócili uwagę skarbnicy Unii Metropolii Polskich. – Postulujemy zwiększenie kwoty proponowanej przez resort finansów jako rekompensata za zmniejszony PIT do co najmniej 13,7 mld zł, jak miało to miejsce w roku ubiegłym – powiedział Krzysztof Mączkowski, skarbnik miasta Łodzi. – Trzeba też przypomnieć, że jeszcze w tym roku powiaty potrzebują minimum 2,4 mld zł do ustabilizowania wykonania budżetów. Oznacza to, że środki z obecnie dzielonej transzy są zdecydowanie za małe. Postulujemy, aby strona rządowa miała to na względzie.

Ich jest także propozycja zmiany ustalania podatku od nieruchomości: – Postulujemy zmianę zasad konstruowania stawek podatków i opłat lokalnych, np. uzależnienie stawek podatku od nieruchomości od poziomu zamożności mieszkańców danej gminy – mówi Stanisława Kozłowska, skarbnik miasta Białegostoku. – Dziś ustawa określa maksymalny pułap stawek podatkowych, taki sam dla wszystkich samorządów.

Samorządowcy uważają, że konieczne jest pilne opracowanie zasad wdrożenia transformacji energetycznej Polski lokalnej i regionalnej. Potrzebne są zmiany legislacyjne, ale także finansowe. Po to, by Polska stała się krajem nowoczesnym, ważne jest zniesienie barier dotyczących inwestycji komunalnych, w tym wodociągowych.

Zmiany są także potrzebne w prowadzeniu polityki społecznej oraz ochrony zdrowia.

Organizacje zwracają przy tym uwagę, że są to dziedziny życia społecznego, w których potrzebne są całościowe zmiany, a nie tylko dotyczące uprawnień czy zadań samorządowych. Potrzebna jest koncepcja modernizacji szpitalnictwa czy dostosowanie wyceny świadczeń medycznych do realnych kosztów ich udzielania. Samorządowcy chcą także, by zniesiono ograniczenia dotyczące kadencji wójtów, burmistrzów i prezydentów.

Swoją propozycję przedstawiły w Senacie na spotkaniu poświęconym dniu samorządu terytorialnego. Przypomniały, że coraz poważniejszymi problemami są: osłabienie pozycji samorządów przez wprowadzanie coraz to nowych regulacji i wzrost ingerencji administracji rządowej w realizację zadań własnych gmin, powiatów i województw. Dzieje się tak na przykład przy uchwalaniu różnego rodzaju specustaw.

Destabilizacja i niepewność

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Z regionów
W Warszawie otwarto nowy most pieszo-rowerowy. "Symbol i wizytówka stolicy"
Z regionów
20 lat samorządów w Unii Europejskiej. Jakie wyzwania na przyszłość
Z regionów
20 lat Polski w UE. "Rzeczpospolita" wyróżnia samorządy
Z regionów
Jarmarki wielkanocne w polskich miastach. Pisanki, plecionki i Siuda Baba
Z regionów
Ranking rzetelności przedsiębiorstw: Tam, gdzie mniej firm, tam więcej rzetelności