Jak i kogo oceniamy
Organizatorem Rankingu Samorządów jest dziennik „Rzeczpospolita", cele, zasady oraz kryteria oceny ustala niezależna kapituła pod przewodnictwem prof. Jerzego Buzka. Zestawienie jest przygotowywane w trzech kategoriach: miast na prawach powiatu, gmin miejskich i miejsko-wiejskich oraz gmin wiejskich. W rankingu nie jest uwzględniane miasto stołeczne Warszawa, ze względu na inny ustrój prawny oraz jego wielkość.
Ranking powstaje już od 15 lat i wraz ze zmieniającą się rzeczywistością ulega modyfikacjom. W tym roku przemodelowany zostały zestaw kryteriów oceny – lista wskaźników została m.in. pogłębiona w zakresie działań samorządów na rzecz ochrony środowiska. Podstawowy cel naszego zestawienia – próba oceny jakości lokalnego rozwoju – pozostaje bez zmian. Potwierdzeniem tego może być fakt, że mimo zmian w metodologii wielu laureatów Rankingu Samorządów 2018 pojawiło się wśród najlepszych także w latach poprzednich.
Nowym rozwiązaniem jest to, że ocenialiśmy wszystkie miasta i gminy w Polsce (z wyjątkiem Warszawy). Do wszystkich jednostek wysłaliśmy zaproszenie do wypełnienia ankiet w systemie online. Wypełnienie ankiety nie było warunkiem decydującym o udziale w konkursie, jednak dawało możliwość uzyskania dodatkowych punktów.
Źródłem danych wykorzystanych w zestawieniu są ogólnie dostępne publiczne bazy GUS i Ministerstwa Finansów, a także odpowiedzi udzielone przez samorządy na pytanie ankietowe.
Kryteria oceny to zestaw około 50 wskaźników i szczegółowych pytań, dotyczących działań samorządów w kluczowych obszarach. W sumie uzyskać można było 100 punktów. ©?
Zestaw wskaźników w rankingu
W obszarze trwałości ekonomiczno-finansowej, gdzie można było uzyskać maksymalnie 30 punktów, braliśmy pod uwagę:
- dynamika dochodów własnych podatkowych (per capita, w latach 2015–2017) – do 3 pkt
- dynamika pozostałych dochodów własnych (per capita, w latach 2015–2017) – do 4 pkt
- dynamika dochodów z majątku (per capita, w latach 2015–2017) – do 4 pkt
- wartość pozyskanych w dotacji rozwojowych (per capita, w 2017 r.) – do 3 pkt
- wartość nadwyżki operacyjnej (w relacji do dochodów bieżących, w 2017 r.) – do 3 pkt
- dynamika wydatków majątkowych (per capita, w latach 2015–2017) – do 4 pkt
- dynamika wydatków na drogi (per capita, w latach 2015–2017) – do 3 pkt
- wartość wydatków majątkowych na infrastrukturę techniczną (w tym gospodarka komunalna i transport) w relacji do dochodów z podatku od nieruchomości i z majątku (w 2017 r.) – do 3 pkt
- powierzchnia terenów objęta planami zagospodarowania przestrzennego w relacji do powierzchni gminy (w 2016 r.) – do 3 pkt.
W obszarze trwałości społecznej, gdzie można było uzyskać maksymalnie 35 punktów, braliśmy pod uwagę:
- dynamika wydatków na transport publiczny (per capita, w latach 2015–2017) – do 3 pkt
- czy samorząd zapewnia nieodpłatny transport publiczny dla młodzieży szkolnej, dla studentów lub dla innych grup społecznych – do 3 pkt
- dynamika wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną (oświata, kultura, pomoc społeczna, per capita, w latach 2015–2017) – do 3 pkt
- liczba miejsc w publicznych żłobkach w relacji do liczby dzieci do lat 3 – do 2 pkt
- liczba miejsc w publicznych przedszkolach w relacji do liczby dzieci w wieku 3–6 lat – do 2 pkt
- dynamika wydatków na oświatę w przeliczeniu na liczbę uczniów szkół prowadzonych przez samorząd (w 2016 r.) – do 3 pkt
- czy samorząd posiada lokalną strategię rozwoju oświaty – 1 pkt
- wartość wydatków bieżących na pomoc społeczną w przeliczeniu na liczbę korzystających z pomocy społecznej (w 2017 r.) – do 2 pkt
- czy samorząd posiada strategię rozwiązywania problemów społecznych – 1 pkt
- wartość wydatków bieżących na kulturę (per capita, w 2017 r.) – do 2 pkt
- czy samorząd szacuje liczbę odbiorców instytucji kultury – 1 pkt
- wartość wydatków bieżących na sport i rekreację (per capita, w 2017 r.) – do 2 pkt
- wartość wydatków majątkowych na gospodarkę mieszkaniową (per capita, w 2017 r.) – do 3 pkt
- wartość wydatków na współpracę z organizacjami pozarządowymi (w relacji do wydatków bieżących, w 2017 r.) – do 2 pkt
- wartość budżetu partycypacyjnego (w relacji do dochodów własnych, w 2017 r.) – do 2 pkt
- wartość przekazanych środków jednostkom pomocniczym (per capita, w 2017 r.) – do 2 pkt
- czy działa Młodzieżowa Rada lub Rada Seniorów (w 2017 r.) – do 1 pkt.
W obszarze trwałości środowiskowej, gdzie można było uzyskać maksymalnie 25 punktów, braliśmy pod uwagę:
- wartość wydatków majątkowych na ochronę środowiska i gospodarkę komunalną oraz dostawy wody (w przeliczeniu na liczbę mieszkańców w 2017 r.) – do 5 pkt
- wartość wydatków na ochronę powietrza (per capita, w 2017 r.) – do 2 pkt
- wartość wydatków na zieleń miejską (per capita, w 2017 r.) – do 3 pkt
- czy gmina posiada Program Rewitalizacji zgodny z odpowiednią ustawą z 2015 r.? Jaka jest w programie powierzchnia terenów przeznaczonych do rewitalizacji (w relacji powierzchni do terenów zdegradowanych)? Ile wyniosły wydatki na rewitalizację (w przeliczeniu na hektary) w 2017 r. – do 4 pkt
- odpady zebrane selektywnie w relacji do odpadów zebranych ogółem (w 2017 r.) – do 3 pkt
- wartość wydatków (z budżetu samorządowego i zewnętrznych źródeł) na wsparcie wyposażenia gospodarstw domowych w instalacje OZE (per capita, w 2017 r.) – do 2 pkt
- systematyczne działania na rzecz poprawy jakości powietrza podejmowane przez samorząd – do 2 pkt
- odsetek gospodarstw domowych korzystających z sieci kanalizacyjnej (w 2017 r.) – do 2 pkt
- relacja odsetka gospodarstw domowych korzystających z sieci kanalizacyjnej do korzystających z sieci wodociągowej (w 2017 r.) – do 2 pkt.
W obszarze jakości zarządzania i współpracy między samorządami jako elementu innych trwałości, gdzie można było uzyskać maksymalnie 10 punktów, braliśmy pod uwagę:
- czy strategia rozwoju samorządu jest zintegrowana ze studium zagospodarowania przestrzennego – 1 pkt
- czy wdrożono system ewaluacji strategii rozwoju – 0,5 pkt
- czy wdrożono normę ISO 37120 – 1 pkt
- czy wdrożono system zarządzenia jakością zgodny z normami ISO – 1 pkt
- czy wdrożono system przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym – 1 pkt
- czy mieszkańcy mają możliwość podejmowania inicjatyw uchwałodawczych – 0,5 pkt
- czy samorząd świadczy usługi publiczne wspólnie z innymi samorządami – do 2 pkt
- wartość wydatków na szkolenia pracowników (w relacji do wydatków bieżących, w 2017 r.) – 1 pkt
- czy plany zagospodarowania przestrzennego są dostępne w internecie, czy są one konsultowane społecznie w inny sposób niż wymogi ustawowe, czy są one uzgadniane z samorządami w ramach obszarów funkcjonalnych w inny sposób niż wymogi ustawowe – do 2 pkt.
Tomasz Diering menedżer w Dziale Rewizji Finansowej BDO, biuro w Poznaniu
Tegoroczna edycja Rankingu Samorządowców jest specjalna, przede wszystkim z powodu wyborów, które jeszcze w tym miesiącu. Samorządy oraz wszelkie lokalne instytucje cieszą się lepszą opinią niż ogólnokrajowe. Może dlatego, że na poziomie gmin mieszkańcy czują rzeczywisty wpływ na działalność zarządzających, a wszelkie pomysły zmierzające do ograniczenia samorządności traktują nieufnie. Różne rankingi są jedynie klasyfikacjami w kolejności wartości liczbowych. To ludzie, mieszkańcy gmin czy powiatów w trakcie wyborów wystawiają najlepszą ocenę.
Mieszkańcy, biorąc udział w lokalnych inicjatywach, czują, że są bliżej wydarzeń. Nie muszą oglądać telewizji, żeby wiedzieć, co się dzieje „na mieście". Najlepszym przykładem są małe gminy, w których burmistrz jest blisko, można z nim porozmawiać o tym, co dzieje się za płotem. To przywiązanie do relacji lokalnych ma odzwierciedlenie w odbiorze pracy samorządów. Władze lokalne są najlepiej ocenianą instytucją publiczną w Polsce. Ale ustawodawca daje mieszkańcom gminnej wspólnoty lokalnej prawo do kontrolowania swych przedstawicieli we władzach gminy nie tylko poprzez akt głosowania podczas wyborów czy referendum. Członkowie wspólnoty lokalnej mogą bowiem aktywnie oddziaływać na władze swojej gminy również w trakcie kadencji, o ile opisane instrumenty wpływu na działania swoich przedstawicieli w organach gminy zechcą efektywnie wykorzystywać. Przykładem może być prawo do informacji o działaniach organów gminy. Mieszkańcy mogą być obecni podczas obrad rady gminy oraz na posiedzeniach komisji działających w ramach rady gminy.
Należy pamiętać, że nadrzędnym celem społeczności lokalnych powinna być dbałość o interesy tych społeczności. Budżety partycypacyjne na dobre zadomowiły się w działaniach samorządów. Coraz częściej władze samorządów współpracują z mieszkańcami przy opracowaniu założeń planów zagospodarowania przestrzennego. Działania te zmierzają do stworzenia silnej relacji, której efektem ma być z jednej strony poprawa życia mieszkańców samorządów, a z drugiej wystawienie dobrej i najważniejszej dla rządzących oceny ich pracy.
