Najbardziej skuteczne są niepopularne decyzje

Rz: Co osiągnęła Polska dzięki 25 latom samorządności?

Zygmunt Frankiewicz: W niespotykanie szybki i szeroki sposób poprawiła się jakość życia. Dotyczy to prawie każdej dziedziny, od infrastruktury, przez szkoły, kulturę, sport czy wygląd miast. To, co było 25 lat temu, a co jest teraz, to dwa różne kraje.

Czemu łatwiej radzić sobie z wyzwaniami na poziomie samorządu, a nie z perspektywy państwa i jego instrumentów centralnych?

Samorząd jest bardzo blisko mieszkańców, jest codziennie kontrolowany, tam liczą się efekty. PR-em czy różnymi sztuczkami można na krótko zapewnić sobie popularność. Faktycznie cenione są osiągnięcia, czyli zmiany na lepsze w bezpośrednim otoczeniu. Jeżeli tego nie ma, to człowiek jest źle oceniany i odchodzi. W przypadku zarządzania państwem jest to na tyle oderwane od aktu wyborczego, upolitycznione, że prosty mechanizm odpowiedzialności za to, czego się nie zrobiło, nie działa.

Zaczął pan karierę samorządową wiele lat temu. Z jakimi oczekiwaniami lokalnej społeczności gliwickiej zetknął się pan na początku swojej misji? Co po latach może im pan powiedzieć?

W zasadzie wszystko, co wtedy wydawało się marzeniem, teraz jest od dawna zrealizowane. Były to bardzo proste marzenia. U nas cały układ drogowy był jeszcze poniemiecki, żadna nowa droga nie powstała w PRL-u, nie było oczyszczalni ścieków, dzikie wysypisko śmieci itd. W tej chwili to jest nowoczesne europejskie miasto. Trudno wszystko wymienić.

Co było najtrudniejszym i najważniejszym wyzwaniem w pana karierze?

Wyzwań było bardzo dużo. Pamiętam parę przedsięwzięć inwestycyjnych, które wydawały się wręcz niemożliwe do realizacji. Przez 40 lat z wielkimi problemami na Górnych Śląsku budowana była Drogowa Trasa Średnicowa. Najtrudniejszym odcinkiem był gliwicki. W pewnym momencie wydawało się, że tego już się nie da zrobić, a jest i działa. Pomimo ogromnej krytyki jest pełne zadowolenie i satysfakcja z tej inwestycji. To było też bardzo duże przedsięwzięcie. Jeżeli się jest przekonanym do wizji i argumentów, to należy realizować zamysły, nawet jeżeli jest grupa oponentów. Zwykle najbardziej skuteczne okazują się niepopularne decyzje.

Pamiętam Gliwice z lat 70. wtopione w krajobraz śląski. Miasto niespecjalnie różniące się od Zabrza i okolic. Miasto z wielkoprzemysłowymi problemami. Dzisiaj to miasto akademickie, miasto startupów i nowoczesnego biznesu. Co trzeba było zrobić, żeby dokonać tak istotnej zmiany?

Mieć pomysł, być konsekwentnym i nie podlegać bieżącym presjom. Krótko mówiąc – robić swoje. Wydaliśmy ogromne pieniądze na infrastrukturę, która miała służyć rozwojowi przedsiębiorczości. Została utworzona specjalna strefa ekonomiczna i trzeba było ją uzbroić. To było niezwykle krytykowane. Teraz nikt tego nie krytykuje, bo Gliwice są jednym z najbogatszych miast w Polsce. Kiedyś byliśmy jednym z najbiedniejszych.

Wiele miast w Polsce się wyludnia. Jak wygląda ten problem w Gliwicach?

Może wolniej niż inne śląskie miasta, ale Gliwice też się wyludniają. Spadek liczby mieszkańców wiąże się głównie z wyprowadzaniem się ludzi na przedmieścia, które są poza granicami administracyjnymi miasta. Jest to typowa suburbanizacja. Ci ludzie wciąż czują się mieszkańcami Gliwic. Strata nie jest tak duża jak wyjazd rzeszy młodych ludzi za pracą do państw Europy Zachodniej. Oczywiście jest mniej urodzeń niż zgonów, ale to nie jest problem lokalny, tylko ogólnopolski.

Na jakie trzy główne kierunki rozwoju miasta wskazałby pan w ciągu najbliższych 25 lat?

Oparliśmy się na nauce, głównie nowych technologiach, logistyce i przemyśle. To wszystko należy podtrzymać. Warte są te miejsca pracy, które są wysokopłatne i trudne do przeniesienia.

Nowe technologie czy startupy rozwijają się u nas świetnie. Logistyka jest naturalnym wyborem, bo u nas krzyżują się główne polskie autostrady. Jeśli na tym będziemy bazowali i korzystając z zasobów pieniężnych z tych inwestycji, będziemy rozwijali kulturę, podnosili jakość życia mieszkańców, to i z demografią będzie lepiej.

Policzył pan, ile milionów z funduszy spójności przyszło do Gliwic?

Zaczynaliśmy jeszcze od preakcesyjnych funduszy. W sumie może być pewnie koło miliarda złotych. To są spore pieniądze. Główny rozwój następuje jednak nie w oparciu o dotacje, tylko o wewnętrzne zasoby miasta i jego obywateli. Wewnętrzne inwestycje są zdecydowanie większe i więcej warte. Bazą rozwojową musi być to, co sami tworzymy.

Był pan jednym z liderów pomysłu metropolii śląskiej.

Metropolia działa od paru miesięcy i zaskakująco dobrze się sprawdza. Widać konkretne efekty, a wiele następnych zamysłów jest w przygotowaniu. Gliwice dla solidarności weszły do tej metropolii. Trudno być szczęśliwym, jeżeli dookoła jest bieda. Gliwice wybiły się na niezależność i bogactwo, ale na Górnym Śląsku większość miast jest w fatalnej sytuacji gospodarczej. Ta metropolia będzie wyrównywała szanse. Słabsze miasta znajdą wsparcie i nie będzie takich dysproporcji. To jest odległy cel.

Jakie wspólne projekty trzeba jeszcze zrealizować i co jest w obszarze możliwości metropolii?

Pierwszym zadaniem jest transport, czyli unifikacja organizacji transportu publicznego. To już się dzieje i stosunkowo szybko będzie osiągnięte. Sporym wyzwaniem jest kolej metropolitalna. Na to trzeba parę lat. Następne pomysły dotyczą sprzedaży energii elektrycznej, wody, dostarczania ciepła i innych mediów. Można zoptymalizować system szpitalnictwa. Zadań jest dużo, bo w obrębie metropolii jest 2,3 mln ludzi. Dotychczas nie było narzędzi do zarządzania tak dużym organizmem.

Wyobraża pan sobie Śląsk bez węgla kamiennego?

Wystarczy przyjechać do kompleksu, który jest nazywany Nowymi Gliwicami. Jest to stara Kopalnia Gliwice przekształcona na Centrum Edukacji i Biznesu. Tam nikt nie tęskni do górnictwa. Jest mnóstwo technologicznych firm. W sumie 3 tys. zatrudnionych młodych ludzi, którzy tworzą zupełnie inną rzeczywistość. Śląskowi węgiel nie jest koniecznie potrzebny. On jest potrzebny energetyce. Śląskowi o tyle, żeby łagodnie przejść transformację. U nas odbywało się to gwałtownie, ale z powodzeniem. Nie da się gwałtownie odejść od węgla w Polsce, ale w perspektywie 20–30 lat to się dokona.

Co sprawiało panu największy problem w czasie samorządowej kariery?

Problemem nie tylko moim, nie tylko samorządu jest kapitał społeczny Polaków. Cały czas go brakuje. Na początku kariery wydawało się, że będzie coraz lepiej, a wcale tak nie jest. Wydawało się, że wystarczy pokolenie, może dwa i odejdziemy od obciążenia, którym był komunizm. Zmienia się mentalność i sposób myślenia, ale nie wszystko zmierza w dobrym kierunku. Najgorsza z tego jest niebywała roszczeniowość, która robi się coraz większa.

Zauważył pan związek między 500+ a wzrostem tej roszczeniowości?

Nie, to akurat może nie mieć takiego wpływu. Mamy wyuczoną roszczeniowość, ale też niezaradność. Ludzie robią się coraz mniej zaradni, a za swoje niepowodzenia obwiniają państwo. Państwo jest nielubiane, a jednocześnie mnóstwo się od niego oczekuje.

Miałem wrażenie, że po 20 latach i sukcesach samorządności to będzie szło w drugą stronę. Że ludzie będą uczyli się niezależności, będą mieli nawyki radzenia sobie w różnych sytuacjach. Nie widzi pan tego?

Taki jest efekt funkcjonowania samorządu i zasady subsydiarności, ale silniejszy efekt daje ogólny przekaz. Działanie lokalne tego nie równoważy. Trend wciąż jest negatywny, co utrudnia rządzenie, a jednocześnie zwiększa się populizm.

Zmiany w prawie wyborczym, które uderzyły mocno w samorządy, są na korzyść budowy etosu odpowiedzialności?

W Gliwicach przeanalizowaliśmy, jak się ma rozwój miast do stabilności politycznej. Im bardziej stabilna władza, tym większe osiągnięcia lokalnych społeczności.

Dwie pięcioletnie kadencje to za mało?