Marzenia donkiszota

Rz: Kiedy odkrył pan dla teatru podlubelską wieś Gardzienice, zaczynaliście w zrujnowanych pomieszczeniach, po których biegały szczury i hulał wiatr. Ośrodek w Gardzienicach kojarzył się z pewną surowością, teraz mieścicie się niemal w pałacu. A z pałacem nigdy się nie kojarzyliście…

Włodzimierz Staniewski: Wyczuwam w tej sugestii sporą nutę sarkazmu. Z pewnością śledząc naszą historię, zauważył pan, że w obiektach, w których pracowaliśmy, należało powywieszać tabliczki „przebywanie w tym miejscu zagraża życiu lub zdrowiu”. Wszystkie zagraniczne tournée były dla zespołu jak wyjazdy sanatoryjne. W 2007 r., po 30 latach działalności, doszedłem do wniosku, że nie mamy żadnych perspektyw na dalsze funkcjonowanie i ogłosiliśmy pierwszy exodus.

Sprawa odbiła się sporym echem…

Ja, Mariusz Gołaj, Tomasz Rodowicz wyrośliśmy na etosie niezłomności, ale była już duża konstelacja ludzi, którzy chcieli tzw. normalności, wielu z nas miało dzieci, ile więc można było trawić energii na bezpieczeństwo i higienę pracy… Pamiętam na przykład dramatyczne tygodniowe rozmowy z Igą Rodowicz, kiedy odchodziła do „normalnego życia”, do pracy na Uniwersytecie Warszawskim.

W 1997 r. Tomek mówił do kamery telewizyjnej: „Gdyby ktoś by mi powiedział 20 lat temu, że spędzę na tym wygnaniu tyle czasu, tobym go wyśmiał”. Potem poszedł swoją drogą, do miasta.

Zbyt duży mieliśmy też kapitał, zbyt duży ciężar gatunkowy, żeby działalność mieścić w tzw. kanciapach. Wtedy zgłosili się dobrzy – jak to się mówi – ludzie, jak prezydent Wrocławia, który oferował przepompownię; Kraków zaproponował siedzibę w Niepołomicach; była też oferta z Warszawy z Wyższej Szkoły Psychologii Społecznej.

Mówiło się, że to będzie wasza zimowa rezydencja.

Najpierw zimowa, a w perspektywie całoroczna, bo w Gardzienicach nie dało się już żyć. Ciągłe szargania o dotacje… i jak długo można egzystować między świnią a krową, nawet jeśli uprawia się teatr, który zwany jest teatrem ekologicznym, czyli zadomowionym i związanym z konkretnym miejscem, co w grece oznacza słowo „ojkos”.

I wtedy władza, zarówno samorządowa, jak i ministerialna, stanęła na głowie, by nas tu zatrzymać. Pojawiła się propozycja odbudowy ruin. Zaoferowano pomoc w uzyskaniu środków europejskich i ja – nieuleczalny donkiszot – na ten pomysł przystałem. Nie wiedziałem bowiem, w jak grube mury przyjdzie mi walić głową.

Województwo lubelskie dało 15 procent wsparcia. Resztę otrzymaliśmy z Unii Europejskiej w ramach programu „Infrastruktura i środowisko”.

Starania, a potem budowa, trwały wiele lat. W 2013 r. miejsce, w którym diabeł szeptał „dobranoc” i wszystko waliło się w cholerę, zostało wspaniale dźwignięte ze zgliszcz. Tzw. pałac, na który Francuzi i Włosi mówią: „a, to taka willa” – wygląda lepiej niż kiedykolwiek w swojej historii. Rezultat odbudowy (i budowy), czyli budynki, park, ogrody jest – jak wpisują do księgi zwiedzający turyści – zachwycający, i traktuję go jak swoje najlepsze dzieło artystyczne.

Pewien Niemiec , który w sercu Berlina rewitalizuje duży zespół poindustrialny na centrum kultury, łapał się za głowę, jak można za takie „durne” pieniądze wybudować tak wspaniałe obiekty. „Trzeba być człowiekiem w porządku” – powiedziałem mu, innym typem antropologicznym niż ci od budowy autostrad, i strzec, strzec i jeszcze raz strzec. Od tego czasu program działalności idzie szeroką ławą, a całe nasze terytorium, wszystkie obiekty, grają jak na malowidłach Chagalla.

I kiedy ruina zamieniła się w piękny, tętniący życiem i sztuką obiekt, zgłosili się dawni właściciele. Jak teraz wygląda sytuacja? Znowu będziecie musieli szukać nowej lokalizacji?

Całkiem możliwe, że trzeba będzie ogłosić ostateczny exodus. Na razie sytuacja jest patowa. Po otrzymaniu tej hiobowej wieści wylądowałem w szpitalu. Postanowiłem jednak, że tanio skóry nie sprzedam, założyłem kancelarię adwokacką, która broni naszych spraw.

Problem w tym, że teraz znakomita część mojej uwagi skupiona jest na śledzeniu i koordynowaniu procedur administracyjno- prawnych i uważnym przyglądaniu się, jak Polska szamoce się z tzw. kwestią reprywatyzacyjną.

Kolejna hiobowa wieść przyszła w maju ubiegłego roku  kiedy wojewoda lubelski zmienił poprzednią, korzystną dla nas decyzję i przyznał prawo własności  przedwojennym właścicielom. Decyzja ta była skrajnie arbitralna jak wykazała nasza kancelaria prawna. Urząd Marszałkowski napisał  odwołanie do Ministra Rolnictwa, które to odwołanie – trzeba  przyznać – poparł Minister Kultury. Minister Rolnictwa  jest kolejną instancją w postępowaniu roszczeniowym. Ten zaś już dwukrotnie przedłużył termin rozstrzygnięcia . Ze względu na – jak głosi  pismo – nawał podobnych spraw. Być może ostateczna decyzja podjęta zostanie do końca tego roku. Jaka będzie? Trudno powiedzieć. Jeśli podtrzyma decyzję Wojewody to wtedy mamy do wyboru: albo iść do sądu albo iść na jakąś wojnę na śmierć i życie.

Póki co jesteśmy trędowaci jak rzekł onegdaj jeden z członków Zarządu Urzędu Marszałkowskiego i Województwo nie będzie  w Gardzienice inwestować . Przekonaliśmy się o tym boleśnie zupełnie niedawno, starając się o środki.

Roszczenia dotyczą całości zabudowań?

Właściwie wszystkiego oprócz spichlerza, ale nie wyobrażam sobie, żeby można było tak sprasować naszą teatralno-muzyczno-festiwalowo-oświatowo-dydaktyczno-muzealno-wystawienniczą działalność, by mieściła się w spichlerzu. To oznacza jakieś deja vu. Emocjonalnie i psychicznie – siedzę na rozżarzonych węgłach. Mogę się oczywiście pocieszać, że poniewierka to dla teatru nic nowego, że z poniewierki teatr w ogóle się wziął…

Ale chodzi przecież o markę, która wpisała się do kultury polskiej i mocno osadziła w świadomości światowego teatru. Na szczęście funkcjonujecie dalej, Festiwal Teatrów Młodzieżowych Kalejdoskop daje nadzieję, że wasz dorobek nie idzie na marne, że młodzi ludzi też go doceniają. Próbują iść waszymi śladami. Jak pan ocenia minioną edycję festiwalu?

Cud wydarzenie. Wymyśliła ten festiwal i prowadzi Katarzyna Marjasiewicz. Dwie poprzednie edycje miały miejsce w Świdniku, a od tegorocznej odbywa się u nas. Z naszej strony kuratorem jest Joanna Holcgreber. Chcemy z tego zrobić najlepszy młodzieżowy festiwal świata i wierzę, że tak się stanie. Nie można pominąć paru innych, od lat funkcjonujących projektów dydaktycznych, jak: trwała współpraca z najlepszymi szkołami średnimi w Polsce, co animuje Anna Dąbrowska; projekt Gardzienice Generator Nadziei – ze studentami szkół artystycznych z Polski i z zagranicy. Trafiają tu najlepsi.

No i „last but not least” – 20-letnia już Akademia Praktyk Teatralnych. Z tych około 200 nazwisk, które wyszły z naszej akademii, można ułożyć przebojową listę twórców i zespołów. Wie pan, chciałbym zobaczyć przedstawienia dyplomowe naszej Akademii stające w szranki z przedstawieniami dyplomowymi szkół teatralnych z festiwali w Warszawie i w Łodzi. Kto wie, czy państwowe dyplomy nie leżałyby na łopatkach…

Teraz byliście z Oratorium pytyjskim na Ukrainie w dawnym Stanisławowie, czyli Iwano-Frankowsku i jak czytałem spotkaliście się z entuzjastycznym przyjęciem.

Porto-Franko to wspaniały festiwal i jeszcze o nim Europa usłyszy. Po miejscach – lewiatanach kultury, które połykają i wykrztuszają  sztukę, nawet jej nie trawiąc jak Londyn, Nowy Jork, Los Angeles, Moskwa, Berlin, Seul, Tokio… itp. gdzie wszędzie mieliśmy swoje 5 minut, kolej teraz na miejsca, które są złaknione dobrej sztuki teatru i dają dobre temu świadectwo.

Krytycy i wielbiciele teatru obejrzyjcie w Iwanofrankowsku „Hamleta” w tłumaczeniu Andruchowycza i w reżyserii szalonego Rostyslawa Derzhypilskiego a zrozumiecie o czym mówię! Dwaj adorowani w Polsce  pisarze Ukraińscy – Jurij Andruchowicz i Taras Prochaśko – powiedzieli publicznie, że zmieniliśmy oblicze teatru ukraińskiego. Dodam, że na początku lat 90tych uruchomiliśmy program Ukraina – Polska – Europa. Byliśmy pierwszymi, którzy aktywizowali  środowiska ukraińskiej kultury na rzecz Europy. Robiliśmy liczne wyprawy artystyczno – badawcze na Ukrainie. Przewinęło się przez Gardzienice wielu ludzi stamtąd ,od artystów ludowych (tuziny) aż po twórców tej klasy co Jurij Iljenko, z którym byliśmy umówieni na ekranizację naszych „Metamorfoz”. Przypomnę, że kultowy film „Cienie zapomnianych przodków” to robota nie tylko Paradżanowa ale i Iljenki. Bywał u nas Bohdan Stupka, który chciał zostawić swego syna, by uczył się tu teatru, były najlepsze zespoły. Przecież ta polska młodzież, która teraz jeżdzi po ukraińskich wsiach, żeby przyswajać  od tzw.bab tzw. pieśni korzeni  to nasz chów i nas naśladuje. Będziemy reaktywować projekt Ukraina-Polska-Europa, jeśli starczy w budżecie środków.

Powiedzmy na koniec o najbliższych planach, czyli kolejnej edycji Festiwalu Teatrów Błądzących.