Husaria dźwignią rozwoju

Przez pięć wieków mieszkańcy Byczyny mogli w pełni polegać na opasujących miasto murach obronnych. Ostatnio jednak, zamiast zapewniać bezpieczeństwo, stały się dla nich raczej zagrożeniem.

Cztery lata temu, gdy runął mur przy ul. Wałowej, trzeba było go częściowo rozebrać na długości aż 50 m. Przypadków takich zanotowano znacznie więcej. Dopiero niedawno, dzięki pracom ratowniczym finansowanym z niespełna 900 tys. zł dotacji Ministerstwa Kultury i miejskiego budżetu – m.in. wzmocnieniu zastrzykami betonu kamiennych fundamentów – postępującą degradację obwarowań udało się na jakiś czas powstrzymać.

Jasne jest jednak, że zabytkowe fortyfikacje Byczyny, jednego z niewielu miast w kraju, gdzie średniowieczne mury zachowały się niemal w całości, nie przetrwają bez generalnego remontu i konserwacji. Długie starania miejscowego samorządu o środki na ich renowację w ubiegłym roku wreszcie zakończyły się powodzeniem.

Rewitalizacja byczyńskich murów znalazła się na liście projektów rekomendowanych w ramach Kontraktu Terytorialnego woj. opolskiego. Dzięki temu powinna w trybie pozakonkursowym uzyskać dofinansowanie z programu operacyjnego „Infrastruktura i środowisko” lub Regionalnego Programu Operacyjnego dla Opolszczyzny. Miasto ma otrzymać 17 mln zł – to największa dotacja w jego prawie tysiącletniej historii. A także jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach grodu od czasu bitwy pod Byczyną w 1588 r.

Kilometrowe mury

Licząca zaledwie 3,5 tys. mieszkańców Byczyna należy do najstarszych śląskich miast. Pierwsze mury obronne z polnego i łamanego kamienia powstały tu w XIII w., sto lat później nadbudowano je cegłą, a w wieku XVI ponownie podwyższono. Obecnie mają 912 m długości i do 6 m wysokości.

Otaczają miasto elipsą, której dłuższą oś zamyka od wschodu bramna Wieża Polska, a od Zachodu Wieża Niemiecka. Od południa strzeże miasta Baszta Piaskowa. Plany rewitalizacji obejmują m.in. generalną renowację murów, w tym odbudowę blanków i ganków obronnych, urządzenie ścieżki turystycznej na ich koronie oraz remont wież z przeznaczeniem na galerię sztuki, kawiarnię oraz muzeum Byczyny – i bitwy pod Byczyną.

W niedzielę 24 stycznia 1588 r. straże miejskie dostrzegły z Wieży Polskiej wyłaniające się z porannej mgły chorągwie wojsk hetmana Jana Zamoyskiego. Naprzeciw nich na przedpolu murów Byczyny stanęła piechota i jazda arcyksięcia Maksymiliana III Habsburga, brata cesarza Rudolfa II – w tym ok. 300 polskich husarzy.

Kilka miesięcy wcześniej, w sierpniu 1588 r., na polu elekcyjnym na Woli wybrano na nowego króla szwedzkiego królewicza Zygmunta Wazę. Trzy dni po jego wyborze stronnicy Habsburgów następcą zmarłego Stefana Batorego ogłosili Maksymiliana III. „Podwójna elekcja” doprowadziła do konfliktu zbrojnego. Maksymilian III po nieudanej próbie opanowania Krakowa wycofał się na Śląsk, w okolice Byczyny, gdzie zamiast spodziewanych posiłków doczekał się pościgu Zamoyskiego.

Bitwa na pokrytych śniegiem polach między miastem a wsią Roszkowice, którą mieszczanie byczyńscy mogli oglądać z miejskich murów, trwała tylko ok. 1,5 godziny, ale była bardzo krwawym widowiskiem. Oba wojska liczyły po 6 tys. walczących, zginęło 1 tys. ludzi hetmana i aż 2 tys. arcyksięcia.

Rozstrzygający okazał się atak husarii Zamoyskiego na lewe skrzydło wojsk Maksymiliana III, co doprowadziło do ich panicznej ucieczki. Austriacki pretendent do polskiego tronu po nocy spędzonej w oblężonej Byczynie rozkazał wywiesić na Wieży Polskiej białą flagę i z honorami, karetą wywieziony został do Zamościa. W rok później w traktacie bytomsko-będzińskim zrzekł się roszczeń do polskiej korony.