Ile lat ma rządzić burmistrz lub wójt? „Niezgodne z Konstytucją sztuczne ograniczenia”

Zderzają się dwa podstawowe argumenty. Przeciwnicy obecnych przepisów uważają przede wszystkim, że dwukadencyjność jest niekonstytucyjna, bo ogranicza czynne i bierne prawo wyborcze. Zwolennicy wprowadzenia limitu kadencji dla wójtów, burmistrzów i prezydentów miast przekonują, iż utrzymanie dwukadencyjności sprzyja rotacji elit, ogranicza zjawiska klientelizmu i nadużywania władzy, a także stwarza przestrzeń dla nowych osób w życiu publicznym.

Na temat limitu (wprowadzonego w 2018 r.) rozmawiano w czasie kampanii wyborczej. Na początku lipca posłowie PSL złożyli poselski projekt nowelizacji kodeksu wyborczego z jego zniesieniem. Przeciwko limitowi są wszystkie korporacje samorządowe zasiadające w Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. We wspólnym stanowisku zaapelowały o zniesienie przepisów ograniczających liczbę kadencji wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Napisały: „Przepisy te nie rozwiązują w praktyce żadnych realnych problemów, w istotny sposób natomiast hamują rozwój demokracji lokalnej, której najlepszym gwarantem jest wolny wybór mieszkańców, a nie sztuczne ograniczenia ustawowe, niezgodne z Konstytucją”. I dodały: „Zarządzanie jednostką samorządu terytorialnego to proces ciągły, wymagający długofalowego planowania i odpowiedzialnej, konsekwentnie realizowanej strategii. Doświadczeni liderzy samorządowi są często gwarantem ciągłości polityki rozwoju, skutecznego zarządzania oraz realizacji strategicznych inwestycji”.

Czytaj więcej

Debata publiczna

Dwukadencyjność: Czy samorządowcy mogą liczyć na jej zniesienie?

Zgodnie z obowiązującym prawem koniec obecnej kadencji samorządu w 2029 r. oznacza dla wielu włod...

W stanowisku zacytowano wyniki analizy, którą przeprowadziło Centrum Analiz i Badań Unii Metropolii Polskich. W raporcie „Zmiany lokalnych liderów” policzono, że w ciągu ostatnich 18 lat w 87 proc. gmin zmieniał się burmistrz, prezydent lub wójt, a w 2024 roku w 39 proc. gmin wybrano nowych liderów.

Mechanizmy samokontroli

Autorzy nie zgadzają się z określeniem „zabetonowanie władzy lokalnej”. Pokazują, że gminy, w których od lat jest ten sam włodarz są nieliczne: w 15 proc. gmin wiejskich ten sam wójt pełni urząd od 2006 roku. Nie zmienił się również prezydent lub burmistrz w co dziesiątej gminie miejskiej lub miejsko-wiejskiej.

W największej grupie samorządów włodarze zmienili się dwa razy, trzy razy w ok. co trzeciej – wynika z analizy UMP.

Foto: rp.pl

Grzegorz Kubalski ze Związku Powiatów Polskich uważa, że oprócz argumentów związanych z Konstytucją ważne są także inne przesłanki. – Jeśli mamy traktować samorząd poważnie, to nie możemy wychodzić ze stanowisk jawnie paternalistycznych. To dana wspólnota samorządowa sama musi ocenić, czy daną osobę chce wybrać na swojego wójta, burmistrza, prezydenta miasta – i to powinna być jej decyzja, a nie osób z zewnątrz uważających, że tak będzie lepiej. Co więcej – raport sporządzony przez Unię Metropolii Polskich pokazuje, że pełnienie funkcji nie jest gwarancją reelekcji, a zatem w samorządzie dalej funkcjonują mechanizmy samoregulacji – tłumaczy.

Stanisław Jastrzębski, wójt Długosiodła, szef Związku Gmin Wiejskich RP, przypomina, że zachowanie limitu oznacza, iż w ponad 60 proc. gmin w najbliższych wyborach konieczna będzie zmiana włodarzy. Uważa, że istnieje wystarczająco dużo mechanizmów, by obywatele odwołali szefa samorządu, jeśli wójt lub burmistrz popełnia błędy. Za to dla realizacji projektów rozwojowych to, że władza nie zmienia się zbyt często, może być pozytywną okolicznością.

Podobne rozwiązania są w innych krajach

– Ograniczenie kadencji ma swoje dobre i złe strony. Na diagnozę, bardziej definitywną, popartą danymi, jest za wcześnie, bo limit kadencji nie zaczął jeszcze w Polsce obowiązywać. – uważa dr hab. Adam Gendźwiłł, socjolog, prof. UW, członek zespołu ekspertów wyborczych Fundacji Batorego. – Kiedy słyszę alarmujące określenia, że odebrano komuś prawa publiczne, że wydarzyła się katastrofa dla samorządności, to myślę, że nie mamy podstaw, by tak stwierdzić – dodaje. Przypomina, że ograniczenie liczby kadencji lokalnej władzy wykonawczej nie jest rozwiązaniem egzotycznym.

Prawie we wszystkich państwach z ustrojem prezydenckim obowiązuje ograniczenie liczby kadencji prezydenta. Podobnie jest na poziomie lokalnym – we Włoszech i w Portugalii jest zapisane wprost ograniczenie liczby kadencji burmistrzów, a w niektórych niemieckich landach istnieje ograniczenie wiekowe dla osób kandydujących. Socjolog zwraca także uwagę na opinię Komisji Weneckiej o tym, czy ograniczenia kadencji władzy wykonawczej są demokratyczne. Zaprezentowano tam sporo argumentów dotyczących reguł demokracji wpisanych w limit kadencji w jednoosobowych organach wykonawczych. Między innymi taki, że limity kadencji pomagają ograniczyć możliwości wykorzystania władzy do zapewniania sobie kolejnych reelekcji, to, co nazywamy przewagą urzędowania.