Polskie miasta coraz starsze. Samorządy muszą się dostosować

Władze lokalne mają świadomość konieczności dostosowania miast do tych zjawisk demograficznych. Władze lokalne zastanawiają się jak stworzyć miasto przyjazne osobom w każdym wieku.

Publikacja: 03.10.2022 14:46

Polskie miasta coraz starsze. Samorządy muszą się dostosować

Foto: Adobe Stock

Mateusz Pawlak

Jak miasta członkowskie Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza szykują się do nadciągających nieuchronnie zmian demograficznych, jakie polityki realizują w tym kierunku i jakie działania podejmują było przedmiotem badania, którego wyniki zostały zaprezentowane w opracowanym na zlecenie UMP raporcie – „Miasta wobec starzenia się mieszkańców” autorstwa dr Joanny Felczak, dr. hab Pawła Kubickiego, prof. SGH, dr hab. Eweliny Szczech-Pietkiewicz, prof. SGH i dr Zofii Szwedy-Lewandowskiej.

- Starzenie się to proces, który w wymiarze polityk publicznych, wymaga działań w wielu obszarach i na różnych poziomach. – tłumaczy Magdalena Wojno, koordynatorka Komisji ds. społecznych UMP - Trzeba też pamiętać, że seniorzy to różnorodna grupa. Lokalne polityki i programy, nie tylko te dedykowane seniorom, muszą budować miasta inkluzywne również dla seniorek i seniorów.

Publikacja ta opisuje uwarunkowania społeczno - demograficzne polityk miejskich, wyzwania związane ze starzeniem się mieszkańców, a także rekomendacje działań i rozwiązań, których wdrożenie pozwoli stworzyć miasto przyjazne osobom w każdym wieku. W raporcie znalazły się także krótkie charakterystyki wszystkich dwunastu miast członkowskich Unii Metropolii Polskich: Białegostoku, Bydgoszczy, Gdańska, Katowic, Krakowa, Lublina, Łodzi, Poznania, Rzeszowa, Szczecina, Warszawy oraz Wrocławia.

Uwarunkowania demograficzno-społeczne polityk miejskich

Obecnie około jednej piątej mieszkańców Polski to osoby w wieku 65 lat i więcej). O ile do 2007 roku odsetek osób starszych był wyższy wśród mieszańców obszarów wiejskich to po 2007 roku dynamicznie wzrasta udział osób starszych wśród mieszkańców miast. W najbliższych dziesięcioleciach postępującemu procesowi starzenia się ludności będzie towarzyszyło zjawisko ubytku ich liczby w większości miast, choć proces ten będzie zróżnicowany przestrzennie. Zgodnie z prognozami GUS tylko Warszawa i Rzeszów nie odnotują spadku liczby mieszkańców. Pozostałe miasta wojewódzkie będą obserwowały spadek liczby ludności, a populacja Poznania i Łodzi w 2048 roku spadnie poniżej 0,5 mln. Zmniejszaniu się populacji towarzyszy zmiana struktury wieku mieszkańców w wyniku akceleracji nie tylko procesu starzenia się, lecz także podwójnego starzenia się ludności (wzrost udziału osób najstarszych w populacji seniorów).

Autorzy raportu zwracają także uwagę na inne wyzwania i problemy związane z procesem starzenia się miejskich populacji. M.in. na wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw domowych zamieszkiwanych wyłącznie przez osoby starsze (często wymagające opieki). Ale wskazują także uwagę na korzyści, które mogą płynąć z w potencjału tzw. srebrnej gospodarki m.in. dzięki rozwojowi innowacji (w tym technologicznych), dostosowujących usługi, produkty i modele biznesowe do potrzeb osób starszych. Jak również wzrost poziomu kapitału społecznego przez wspomnianą wyżej większą aktywność seniorów i ich zaangażowanie w życie lokalnych społeczności.

Miasta dziś/miasta w 2022 roku

Miasta należące do UMP można uznać za doświadczone, jeśli chodzi o planowanie i realizację polityki w obszarze starzenia się ludności. Część z nich należy do Światowej Sieci Miast Przyjaznych Starzeniu bądź przygotowują się do uzyskania tego tytułu. W każdym z miast temat starzenia się ludności miast oraz polityka wobec osób starszych były postrzegane, jako jeden z tematów priorytetowych i jednocześnie rosnących na znaczeniu w ostatnich latach. Przejawia się to m.in. w tym, że kwestie osób starszych są integralną częścią praktycznie we wszystkich miejskich dokumentach programowych, które są też konsultowane z radami seniorów i jednostkami miejskimi zajmującymi się kwestami osób starszych.

W przeprowadzonym badaniu miasta zdefiniowały także te obszary, w których widzą najwięcej problemów związanych z funkcjonowaniem osób starszych. Chodzi przede wszystkim o dostosowanie istniejącej infrastruktury miejskiej do potrzeb seniorów; stworzenia adekwatnego systemu opieki nad osobami starszymi. Dużym wyzwaniem we wszystkich miastach jest kwestia mieszkań, w których żyją seniorzy, ich nieprzystosowanie (brak wind, progi itp.) do zmieniających się – ze względu na sprawność fizyczną – potrzeb tych osób, ale także często duży metraż mieszkań i koszt ich utrzymania. Przedstawiciele miast UMP zwracali także uwagę na bariery prawnoadministracyjne, które (np. w zakresie pomocy społecznej) utrudniają miastom tworzenie oferty dla osób starszych. Elastyczność prawa i większa swoboda w podejmowaniu decyzji samorządów ułatwiłaby tworzenie oferty dla społeczności lokalnej.

Miasta jutra/miasta w 2030 roku

Raport zawiera także rekomendacje kierunków działań, które powinny być podejmowane w perspektywie długoterminowej i przy tworzeniu modeli rozwoju miasta, które w przyszłości ma uwzględniać potrzeby osób starszych. W ocenie autorów Raportu ram dla takiego rozwoju dostarcza przede wszystkim formuła miasta 15 – minutowego. Ten model, sprowadzający się do bliskiej dostępności różnych funkcji miasta, jest chyba najlepiej dostosowany do wymagań i potrzeb seniorów. Również ze względu na preferowaną przez tą grupę społeczną formę poruszania się w miejskiej przestrzeni. Seniorzy preferują spacer, który jest dla nich nie tylko formą mobilności, ale jednocześnie aktywności fizycznej. Dlatego też tzw. walkability miast powinno być jednym z priorytetów strategii rozwoju.

Oczywiście w tych strategiach uwzględnić należy także polityki zdrowotną, mieszkaniową, mobilności, zagospodarowania przestrzennego, edukacyjną. Warto jednak podkreślić, że tworząc miasto przyjazne seniorom tworzymy miejsce przyjazne osobom w każdym wieku.