Edyta Kalińska, BDO: Zrównoważone samorządy są możliwe

Ranking Samorządów 2025 (XXI edycja) bazuje na danych za 2024 r. dotyczących takich obszarów jak finanse, infrastruktura, społeczeństwo, środowisko i bezpieczeństwo energetyczne. Rok 2024 był dla JST kolejnym rokiem pełnym wyzwań. Wiele gmin zmagało się z wrześniową powodzią i musiało wykazać się sprawnym zarządzaniem kryzysowym i zapewnić wsparcie swoim mieszkańcom. Najważniejsze wyzwania dla samorządów stanowią z pewnością nie incydentalne kryzysy, ale zadania związane ze strategicznymi obszarami i realizacja celów długoterminowych.

Podstawą stabilność finansowa 

Jednym z największych wyzwań dla JST jest zachowanie stabilności finansowej i dyscypliny finansów, mimo zmiennego otoczenia regulacyjnego, niesprzyjającej sytuacji demograficznej i rosnących kosztów usług publicznych. Aby sprostać temu wyzwaniu, samorządy muszą nie tylko zachowywać najwyższe standardy zarządzania finansami, ale również wykazać się umiejętnością pozyskiwania funduszy.

Kolejny strategiczny obszar, który wymaga dużego zaangażowania finansowego i operacyjnego to transformacja energetyczna. Od JST oczekuje się, że budynki publiczne, transport i pozostała infrastruktura będą nie tylko nowoczesne, ale również przyjazne dla środowiska.

Nie można zapominać, że miasta i gminy powinny przede wszystkim dbać o swoich mieszkańców. W tym zakresie ogromnym wyzwaniem są zmiany demograficzne, szczególnie starzenie się społeczeństwa, ale również odpływ młodych mieszkańców z mniejszych ośrodków. W tym obszarze zadania samorządów to odpowiednia polityka senioralna, dbałość o zdrowie publiczne, inicjatywy aktywizujące mieszkańców i tworzenie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości i rynku pracy. Szczególnie doceniane są skuteczne działania systemowe, które wspierają stabilność finansową przy jednoczesnej trosce o mieszkańców i środowisko. Przykładem takich inwestycji mogą być efektywne energetycznie i ekologiczne szkoły, przedszkola czy domy seniora.

Transformacja cyfrowa to konieczność

Pisząc o wyzwaniach stojących przed samorządami nie można zapomnieć o transformacji cyfrowej polskich JST i powiązanej z tym procesem budowie infrastruktury informatycznej. W XXI wieku mieszkańcy oczekują, że usługi publiczne będą dostępne online, a rozwiązania informatyczne dostarczane przez sektor publiczny będą przyjazne dla użytkownika, intuicyjne i nie będą odbiegać od rozwiązań oferowanych przez firmy prywatne. E-usługi nie są dziś luksusem czy interesującym dodatkiem. Stały się standardem, który zapewnia odpowiednie tempo załatwiania spraw, poczucie dostępności administracji, a przede wszystkim podwyższa jakość życia.

Mieszkańcy mogą obecnie bez wyjścia z domu zameldować się lub sprawdzić dane meldunkowe, złożyć wniosek o świadczenia rodzinne i opiekuńcze czy dofinansowanie, zapisać dziecko do przedszkola czy szkoły. Online można złożyć deklarację podatku od nieruchomości i obsłużyć opłaty za gospodarowanie odpadami, a także złożyć pisma urzędowe prawie w każdej sprawie i odebrać elektronicznie decyzję.

Samorządy, które inwestują w takie rozwiązania, poprawiają nie tylko komfort mieszkańców, ale same również czerpią z tego korzyści. Cyfryzacja umożliwia redukcję kosztów, skrócenie czasu obsługi i lepszą organizację pracy, a także ułatwia gromadzenie danych na temat mieszkańców, ich potrzeb, oczekiwań i zwyczajów, które mogą być wykorzystywane do podnoszenia jakości i lepszego zarządzania. JST, dysponując odpowiednimi danymi, mogą opierać na nich swoje decyzje i dopasowywać działania i strategię do potrzeb i oczekiwań. Usprawnia to również komunikację z mieszkańcami i podwyższa transparentność działań.

Jednak każdy kij ma dwa końce, a cyfrowa administracja i e-usługi, choć atrakcyjne, wiążą się nieodłącznie z zagrożeniem cyberatakami i ryzykiem wycieku danych. Bezpieczeństwo cyfrowe stało się dla JST kolejnym wyzwaniem, a jednocześnie priorytetem. Urzędy są traktowane jako atrakcyjny cel, gdyż gromadzą bardzo wrażliwe i cenne dla przestępców dane. Sprawnie zarządzane samorządy inwestują nie tylko w odpowiednią infrastrukturę informatyczną, w tworzenie odpowiednich polityk i procedur minimalizujących ryzyko cyberataków i wycieku lub utraty danych, ale również w szkolenie pracowników i podnoszenie ich kompetencji cyfrowych. Również i w tym obszarze ważnym elementem jest transparentność i szybkie informowanie o incydentach. Wszędzie tam, gdzie usługa jest dostępna online i dane są kluczowym zasobem, bezpieczeństwo cyfrowe staje się jednym z najważniejszych obszarów odpowiedzialnego i nowoczesnego zarządzania samorządowego.

Przyszłość jest jutro

Transformacja energetyczna, starzenie się społeczeństwa, cyfryzacja usług publicznych, czy kwestie bezpieczeństwa cyfrowego to nie odległa przyszłość, ale codzienność miast, gmin i powiatów w Polsce. Dane analizowane podczas przygotowywania rankingu pokazują, że są samorządy, które potrafią skutecznie odpowiadać na te wyzwania i to nie tylko doraźnie, ale również w dłuższym okresie, włączając odpowiednie cele i zadania w swoje strategie.

W czasach rosnących wyzwań demograficznych, ekonomicznych i środowiskowych samorządy pokazują interesariuszom, w tym mieszkańcom, że potrafią działać odpowiedzialnie i innowacyjnie, wspierając drogę naszego kraju w kierunku zrównoważonego rozwoju.