Region trzeba wypromować na nowo

Rz: Kilka miesięcy temu pojawiły się informacje z resortu inwestycji i rozwoju, że część regionów zbyt wolno wydaje fundusze unijne, w związku z czym jest zagrożenie, że nie będą mogły wykorzystać prawie 2 mld euro z tzw. rezerwy wykonania. Wśród negatywnych przykładów była Warmia i Mazury. Co od tego czasu udało się zrobić?

Gustaw Marek Brzezin: Kiedy ministerstwo alarmowało o tym publicznie, byliśmy już na innym etapie. Sami zauważyliśmy, że są to bardzo trudne pieniądze, inne wymogi unijne. Mówiliśmy o tym beneficjentom od samego początku, ale jak to bywa, dopóki piłka nie jest w grze, wszystko wydaje się odległe. Po staremu próbowano konstruować wnioski, do tego stopnia, że 50 proc. z nich nie spełniało formalnych warunków. Podaż wniosków w pierwszych konkursach była duża, a mało efektów.

Dlatego niemal od samego początku weszliśmy w kontakt z naszymi opiekunami w Komisji Europejskiej i rozpoczęliśmy program naprawczy. Wszystko, co tylko jest możliwe, zarówno w gestii zarządu regionu, ministerstwa, a nawet KE, zmienialiśmy.

Czyli zaczęliście program naprawczy zanim ministerstwo zrobiło raban, że jest źle?

Nie, raczej równolegle. Jako region, pierwsi dokonaliśmy reprogramowania naszego RPO. Pojawiło się dużo ułatwień, jeśli chodzi o zabezpieczenia czy ocenę projektów. To, co tylko jest możliwe, uległo znacznemu uproszczeniu.

Przedstawiciele Komisji szli wam na rękę?

Tak. Ale druga sprawa to kwestia naszych regionalnych uwarunkowań. Nie jesteśmy jeszcze województwem silnym gospodarczo, wykluczenie komunikacyjne ma swoje konsekwencje. W przemianach społeczno-gospodarczych na Warmii i Mazurach nowa rzeczywistość gospodarcza tworzyła się praktycznie od zera. To jest region, gdzie dominowały państwowe gospodarstwa rolne, występowało duże nasycenie jednostek wojskowych, turystyka (ale trzeba ją było mocno przebudować) i – punktowo – państwowe większe inwestycje. Wszystko tworzyło się od podstaw w nowej gospodarczej rzeczywistości. Również małe, średnie i duże przedsiębiorstwa. Uniwersytet bardzo ambitny, osiągający coraz lepsze efekty naukowe, dydaktyczne i innowacyjne w przyszłym roku będzie obchodził 20-lecie powołania (powstał z połączenia Akademii Rolniczo-Technicznej, Wyższej Szkoły Pedagogicznej oraz Warmińskiego Instytutu Teologicznego). Te okoliczności to obiektywna przesłanka trudności we wdrożeniu funduszy w okresie 2014–2020, bo to okres programowania, gdzie blisko 50 proc. środków jest przeznaczone dla przedsiębiorców, dla gospodarki.

I to głównie tej nowoczesnej.

Nowoczesnej i innowacyjnej. A u nas to dopiero zaczyna być inspirowane w gospodarce.

Wiadomo, że w silnych gospodarczo regionach, jak Mazowsze, Wielkopolska czy Dolny Śląsk, fundusze na działania B+R są łatwiejsze do ulokowania. Natomiast wy dopiero dociągacie do tego poziomu. Czy ta konstrukcja nie była zbyt ambitna na niektóre regiony Polski, które powinny może mieć inne warunki, dostosowane do swojego poziomu rozwojowego? Tym bardziej że w programach regionalnych było 9 mld zł na działania badawczo-rozwojowe. Bardzo dużo.

Przy negocjacjach pokazywaliśmy, że uwarunkowania są wszędzie różne, nie można przyłożyć linijki do regionów i wymagać tych samych zasad czy osiągnięcia wskaźników. Unia nie warunkowała jednak możliwości zmiany RPO w zależności od sytuacji rozwojowej regionu. Trzeba było mieć pomysł w konstrukcji programu czy inteligentnych specjalizacji, więc każdy szukał na swój sposób. Ale startowy potencjał gospodarczy jest różny i zapotrzebowanie na środki jest całkiem inne. U nas, oprócz supernowoczesnej linii produkcyjnej, jeszcze myśli się o podstawowych kwestiach, jak hala czy magazyn. Dopiero później można wprowadzać innowacje. Przedsiębiorcy często mnie pytają: „Gdzie mam umieścić nowoczesną linię, jak mam ciasny zakład?”. Tak to wygląda od kuchni.

A jak dziś wygląda sytuacja z realizacją waszego RPO?

Aktualnie wdrożenie RPO dochodzi do 45 proc. w kontraktacjach. To ponad 3 mld zł podpisanych umów. Tempo jest dobre. Jeśli je utrzymamy, nie ma zagrożenia, że nie wykonamy wskaźników i nie uzyskamy środków z rezerwy wykonania. Niektóre osie jeszcze tych wskaźników nie osiągnęły. Dopiero ruszamy z konkursami np. w gospodarce odpadami. Ale nasze analizy wskazują, że nie powinno być problemów. Oczywiście płatności i certyfikacje są proporcjonalnie mniejsze, wynoszą 8–9 proc. One dopiero będą następowały. Myślę, że osiągniemy swoje założenia. Wszystko jest na dobrej drodze.

Patrząc w perspektywie poprzedniego RPO, unijne pieniądze mocno wsparły region?

Zdecydowanie tak. Trudno sobie wyobrazić, co by mogło być z województwem warmińsko-mazurskim, gdyby nie duże pieniądze unijne. Około 25 mld zł zostało wpompowane w rozwój województwa i regionalną gospodarkę w okresie 2007–2013 w różnych programach. To były pieniądze bardzo proste, np. na infrastrukturę czy inwestycje kubaturowe. Cokolwiek by się robiło, było potrzebne: chodniki, place, hale sportowe, szkoły, drogi, instytucje kultury i – przysłowiowym rzutem na taśmę – regionalne lotnisko.

Współpraca z rządem w ostatnich latach idzie dobrze?

Ona jest kontynuowana. Ktokolwiek by rządził, jeżeli są pieniądze zewnętrzne, trzeba je wykorzystywać i inwestować.

Ale można je też przesuwać.

Czasami tak bywa. Regiony, jak Warmia i Mazury, powinny być zawsze na rządowym topie inwestycyjnym. Żeby można było się tutaj rozwijać, darzyć pięknem natury wszystkich rodaków i gości z zagranicy, trzeba ten region wspierać inwestycyjnie.

Kiedyś jeździliśmy do Francji uczyć się samorządności, dzisiaj Francuzi przyjeżdżają i podziwiają jezioro Ukiel w Olsztynie, jak pięknie jest obudowane infrastrukturą. Taką koncepcję chcą też u siebie realizować. To jest wielki sukces Polski i Polaków oraz samorządów. Samorządy podjęły się roli bycia beneficjentem, a w przypadku samorządu wojewódzkiego również koordynatorem, który odpowiadał za wdrożenie dużej puli pieniędzy. To samo ma miejsce w okresie 2014–2020, z tym że pieniądze są trudniejsze.

A relacje z wojewodą? Urzęduje po przeciwnej stronie ulicy, można więc chyba łatwo wyjaśniać nieporozumienia?

Pan wojewoda ma doświadczenie samorządowe, bo był radnym wojewódzkim. Realizujemy swoje zadania. Trochę kwestii zadań samorządów województwa jest jednak przejmowanych przez sferę rządową. Rząd zakłada, że jeśli daje pieniądze z budżetu państwa, musi dane zadanie koniecznie przejąć. Uważam, że to jest zły kierunek. Taka centralizacja była już przerabiana i wiemy, że to się nie sprawdza. Nie warto swobody samorządowej, a tym samym demokracji, burzyć, tylko poszerzać rozdawanie zadań i pieniędzy „na dół”.

Tak pan to widzi? Jako burzenie działającego porządku?

Na pewno nic tak dobrze się nie sprawdziło, jak samorządy. Samorządy wojewódzkie również, ponieważ są autentycznym gospodarzem regionu i strategiem. O budżecie decydują radni wybierani przez społeczeństwo. 20 lat samorządu wojewódzkiego pokazuje, że spełniamy swoją rolę. Nie należy burzyć porządku samorządowego w funkcjonowaniu państwa.

Czujecie, że was trochę podgryzają?

Generalnie nie powinno być rywalizacji między marszałkiem a wojewodą. Wojewoda ma w strukturach administrację zespoloną, zarządzanie kryzysowe, jest przedstawicielem rządu w regionie, ale gospodarzem regionu jest marszałek. To powinna być współpraca niezależnie ułożonej samorządności. Ani powiat, ani gmina nie są zależne od siebie, jest podział zadaniowy, ale dobrze, jak jest korelacja i współpraca. Widać wyraźnie, że następuje przeciąganie liny. Wiąże się to z odbieraniem zadań i dystrybucją środków, które są przez rząd przekazywane do wojewody do podziału na różne zadania. Chodzi np. o kwestie drogowe.

Tej rywalizacji nie powinno być, ani żadnych syndromów podległości. To wypacza ważną rolę demokratycznego samorządu w regionie i w państwie.

Co z programem Polska-Rosja?

Polska-Rosja na szczęście udało się doprowadzić do skutku. Decyzja rządu o uruchomieniu tego programu nie zapadała do ostatniej chwili. W Olsztynie mamy biuro programu i długą granicę, blisko 200 km, nawiązywane są relacje.

Lubuskie czy Dolnośląskie wspiera i wykorzystuje swoje przygraniczne położenie, wspierając programy transgraniczne. Wy coś możecie wycisnąć z obwodu?

Tak. Mamy przykłady dobrej współpracy szczególnie w ujęciu drogowym i infrastrukturze. Gdyby nie było tego programu, nie moglibyśmy w tym obszarze zafunkcjonować. O pieniądze na infrastrukturę jest trudno w RPO z powodu szeregu uwarunkowań. A tutaj jest wymierna korzyść dla naszego regionu – możemy wykorzystać pieniądze, ale w partnerstwie.

I na co je wydacie?