Komitet Regionów zdecydowanie broni polityki spójności, chce też uproszczeń

Samorządowcy będący członkami Komitetu Regionów (KR) krytykują nie tylko ideę wrzucenia obu polityk do przysłowiowego jednego worka, ale i pomysł wydawania pieniędzy z polityki spójności tylko poprzez tzw. plany krajowe, a więc de facto centralnie, już bez udziału władz regionalnych, jak ma to miejsce aktualnie w okresie 2021-2027, i miało w poprzednich perspektywach finansowych UE. To poważne zagrożenie dla funkcjonowania polskich województw, gdyż w naszym kraju decentralizacja w polityce spójności jest daleko posunięta i regiony odpowiadają za inwestowanie ponad 40 proc. środków z tej polityki.

Dyskusja o nowym budżecie

Zagadnieniom dotyczącym nowego budżetu Unii Europejskiej na lata 2028-2034 poświęcono debatę plenarną podczas 169 posiedzenia plenarnego Komitetu Regionów, które odbyło się 10-11 grudnia. O nowym budżecie UE i kwestiach z nim związanych dyskutowano podczas drugiego dnia posiedzenia z udziałem m.in. Siegfrieda Mureșana, posła do Parlamentu Europejskiego (PE), który jest współsprawozdawcą (wraz z Carlą Tavares) Parlamentu Europejskiego w sprawie kolejnego budżetu UE.

– Musimy działać razem, aby chronić ambitną politykę spójności i równie ważną wspólną politykę rolną. Musimy zabezpieczyć interes regionów. Projekt Komisji Europejskiej z 16 lipca jako priorytety nowego budżetu UE wskazuje bezpieczeństwo i konkurencyjność. To dobry kierunek, ale nie może to się odbyć kosztem polityki spójności i WPR. Współpracujemy w tym zakresie z Komitetem Regionów, który ma przygotować swoją opinię w sprawie kolejnych Wieloletnich Ram Finansowych – mówił Siegfried Mureșan. Przywołaną przez niego opinię przygotowuje Sari Rautio, radna fińskiego miasta Hämeenlinna. 2 grudnia projekt tej opinii przyjęła Komisja Spójności Terytorialnej i Budżetu UE Komitetu Regionów. Przyjęcie tekstu przez cały Komitet Regionów zaplanowano na marcową (4–5 marca 2026 r.) sesję plenarną. Komitet pracuje również nad 19 innymi opiniami, w których oceni konkretne aspekty i przepisy dotyczące przyszłego długoterminowego budżetu UE. 

Jak wskazała podczas debaty Sari Rautio, polityka spójności musi pozostać sercem Wieloletnich Ram Finansowych, a rola regionów w jej realizacji musi być utrzymana. Budżet powinien też być większy. – Jako UE nie możemy zrobić więcej za mniej. Tymczasem im silniejsza Europa, tym lepiej – mówiła Rautio.

Czytaj więcej

Okiem samorządowca

Marek Woźniak: Chcemy tworzyć sieć miejsc ochrony ludności

Jako samorządy nie akceptujemy centralizacji, bo odbiera nam podmiotowość i wprowadza schematy ni...

Jak podkreślił Mureşan, Parlament Europejski i Komitet Regionów wspólnie sprzeciwiają się wnioskowi przedstawionemu przez Komisję Europejską oraz opowiadają się za nowoczesną polityką spójności, która nie może być wykorzystywana jako „menu à la carte”, a zamiast tego powinna finansować długoterminowe i przewidywalne inwestycje w każdym regionie Europy.

– Musimy mieć jasny i ambitny budżet. PE chce go zwiększyć względem tego zaproponowanego przez KE. Nie możemy zrobić więcej przy mniejszych zasobach. Odrzucimy budżet à la carte i nie pozwolimy, aby to państwo członkowskie UE decydowało, czy chce realizować politykę spójności z regionami, czy bez regionów – mówił Mureșan, podkreślając że polityka spójności musi być nastawiona na przyszłość i konkurencyjność.

– Naszym celem jest rozwój, a nie krok wstecz – dodał Juan Manuel Bonilla, pierwszy wiceprezydent Komitetu Regionów i jednocześnie premier rządu wspólnoty autonomicznej Andaluzji, podkreślając że współpraca na linii KR–PE przynosi owoce.  

Ellen Van Selm, burmistrz Purmerend z Niderlandów wytknęła Komisji Europejskiej, że ta dąży do wprowadzenia 27 planów krajowych w polityce spójności, likwidując tym samym jej realizację na poziomie regionów. – Taka centralizacja to krok wstecz – stwierdziła Holenderka.

Z kolei Pablo Hurtado Pardo z regionalnego rządu Estremadury stwierdził, że architektura Wieloletnich Ram Finansowych nie może być już projektem zamkniętym. – Musimy o tym dopiero rozmawiać – podkreślił Hiszpan.

Polskie głosy sprzeciwu

W sprawie nowych Wieloletnich Ram Finansowych głos zabrali też niektórzy z polskich członków Komitetu Regionów. Jak stwierdził Władysław Ortyl, marszałek województwa podkarpackiego, propozycja KE zawiera szereg elementów, które należy ocenić pozytywnie, ale też budzi kilka poważnych zastrzeżeń. Jakie są więc plusy? – To propozycja budżetu bardziej realistycznego, bardziej pragmatycznego i wyraźnie ukierunkowanego na priorytety polityczne: zwiększa środki na bezpieczeństwo, obronę, konkurencyjność oraz na ochronę naszych granic zewnętrznych. To właśnie te kwestie dziś najmocniej zajmują naszych obywateli i warunkują stabilność europejskiej gospodarki. Budżet został również istotnie uproszczony – liczba programów zmniejszyła się z 52 do 16. To krok w dobrym kierunku, odpowiadający na liczne uwagi zgłaszane przez lata na temat nadmiernej złożoności unijnego budżetu i rozdrobnienia instrumentów wydatkowych. Konsolidacja programów ma zasadnicze znaczenie dla wzmocnienia synergii i zwiększenia efektywności wydatkowania środków – mówił Ortyl.

Wskazał też jednak trzy główne mankamenty propozycji Komisji. – Po pierwsze, jesteśmy zaniepokojeni znacznym wzrostem finansowania programów zarządzanych bezpośrednio, który nastąpił kosztem polityki spójności. Ogranicza to rolę samorządów w kształtowaniu inwestycji europejskich, a przecież to właśnie regiony i miasta najlepiej rozumieją potrzeby inwestycyjne na poziomie lokalnym. Dlatego apelujemy, aby w toku negocjacji nie dopuścić do dalszego uszczuplania środków na spójność – wskazał marszałek Podkarpacia.

Czytaj więcej

Okiem samorządowca

Władysław Ortyl: Polityka spójności powinna być wdrażana w systemie zdecentralizowanym

Propozycja Komisji Europejskiej zmierza do centralizacji, likwiduje programy regionalne, tworzy j...

– Po drugie, pozytywnie oceniamy wydzielenie funduszy dla regionów słabiej rozwiniętych, jednak fakt, że finansowanie pozostałych kategorii regionów ma zależeć wyłącznie od decyzji krajowych, budzi poważne obawy. Dla zapewnienia trwałego i równomiernego rozwoju regionalnego konieczne jest wyodrębnienie środków dla wszystkich trzech kategorii regionów – kontynuował Ortyl.

Po trzecie, zaapelował o jednoznaczne oddzielenie funduszy spójności od funduszy rolnych, aby uniknąć sytuacji, w której regiony i rolnicy stają się mimowolnymi konkurentami o te same środki. – Wydatki UE na rolnictwo powinny odzwierciedlać aktualne uwarunkowania ekonomiczne i geopolityczne, czego – niestety – nie widać w obecnej propozycji. Włączenie części instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej do Krajowych i Regionalnych Planów Partnerstwa rodzi realne ryzyko osłabienia jednolitych warunków wsparcia dla rolników w całej Unii – argumentował, dodając że rolnicy oczekują, aby Wspólna Polityka Rolna pozostała polityką, która przede wszystkim chroni i wzmacnia europejski sektor rolno-spożywczy. Potrzebują oni stabilności i przewidywalności, a nie dodatkowej niepewności. Z kolei samorządowcy oczekują zdecentralizowanej polityki spójności, która jest dziś filarem UE.

Głos zabrał też Tadeusz Truskolaski, prezydent Białegostoku. – W obliczu aktualnych wyzwań jeszcze mocniej musimy zabiegać o politykę spójności. Realizacja innych priorytetów nie może odbywać się jej kosztem. Fundusze spójnościowe nie mogą być automatycznie przekazywane na obronność. Nadal trzeba wspierać przedsiębiorczość i rozwój regionalny – podkreślił włodarz Białegostoku.

Wysłuchawszy tych i innych opinii ze strony samorządowców, Siegfried Mureșan stwierdził, że kluczowe jest zachowanie jedności postawy przez PE i KR w sprawie przyszłości polityki spójności. – Trzeba apelować w parlamentach regionalnych. Zgłaszać stanowisko rządom centralnym. Proces powstawania budżetu UE musi być przejrzysty. Budżet nie powinien stać się instrumentem politycznym w rękach rządów narodowych. Regiony powinny być traktowane równo, to one wiedzą lepiej, jak wydać te środki – mówił europoseł z Rumunii.

Opinia z Sopotu, czyli jak uprościć zarządzanie funduszami UE?

W kontekście przyszłości polityki spójności zajęto się też kwestią uproszczeń. Specjalną opinię w tym zakresie przedstawiła Magdalena Czarzyńska-Jachim, prezydentka Sopotu będąca sprawozdawczynią generalną. Jak mówiła na sesji plenarnej, uproszczenia są absolutnie kluczowe i nie ograniczają się jedynie do ułatwienia pracy administracji i przyspieszenia procedur. – Chodzi o zwiększenie efektywności wykorzystania funduszy europejskich, zapewnienie większej elastyczności w reagowaniu na kryzysy w różnych obszarach oraz lepsze odpowiadanie na potrzeby naszych obywateli. Upraszczanie nie może też prowadzić do centralizacji – ani na poziomie krajowym, ani europejskim. Udział władz lokalnych i regionalnych w zarządzaniu funduszami UE musi być zagwarantowany – wyjaśniała Czarzyńska-Jachim.

Magdalena Czarzyńska-Jachim, prezydentka Sopotu podczas prezentacji opini nt. uproszczeń polityki spójności na 169. posiedzeniu plenarnym Komitetu Regionów.

Foto: Komitet Regionów

– To zaangażowanie nie jest formalnością, jest fundamentem europejskiej demokracji. Kiedy programy są wdrażane przez władze lokalne i regionalne w sposób prosty i dostępny, Unia Europejska staje się widoczna w codziennym życiu obywateli. Tak budujemy zaufanie i poparcie dla integracji europejskiej. Wzmacniamy Europę – a więc i siebie – czyniąc ją bardziej odporną, silniejszą i bardziej konkurencyjną gospodarczo, demograficznie, społecznie i w zakresie bezpieczeństwa – argumentowała prezydentka Sopotu. Podkreśliła też, że upraszczanie nie może oznaczać deregulacji. Standardy, zwłaszcza dotyczące usług publicznych, ochrony środowiska, praw człowieka i potrzeb społecznych, muszą być utrzymane i chronione. Zgodziła się z nią Karin Müller, sekretarz stanu ds. europejskich i międzynarodowych oraz debiurokratyzacji i odpowiedzialności politycznej w parlamencie kraju związkowego Hesja. – Musimy uprościć wiele rzeczy, ale zachowując jednocześnie normy, standardy i wysoką jakość – stwierdziła przedstawicielka Hesji.

– Wzywamy do stworzenia mądrzejszych i bardziej spójnych ram zarządzania naszymi funduszami: jednolitego zbioru zasad dla wszystkich funduszy i programów UE, ograniczenia fragmentacji, redukcji biurokracji, przeciwdziałania dodatkowym wymogom krajowym oraz zachowania wystarczającej elastyczności, aby dostosowywać zasady do specyfiki każdego programu i każdego terytorium – zaapelowała Czarzyńska-Jachim.