KPO: Niezbyt atrakcyjne miliardy euro dla samorządów

Na pierwszej wersji Krajowego Planu Odbudowy samorządowcy nie zostawili suchej nitki. Krytykowano, że pula na projekty lokalne jest w ogóle za mała, a do tego miała być skierowana głównie do mniejszych jednostek, marginalizując metropolie.

W nowym dokumencie, wysłanym już do Brukseli do akceptacji, rząd uwzględnił wiele uwag zgłoszonych podczas konsultacji przez samorządy. Dofinansowanie ma zyskać szerszy obszar zadań, wzrosła ogólna pula z 3,4 mld euro do ponad 11 mld euro, ale środowisko wciąż nie jest zachwycone. Dlaczego?

CZYTAJ TAKŻE: Miastom nie podoba się nowa wersja KPO

– Rzeczywiście, środki na działania samorządów zostały wyraźnie zwiększone, co może cieszyć – komentuje Krzysztof Mejer, wiceprezydent Rudy Śląskiej. – Ale jak zwykle diabeł tkwi w szczegółach. A w takim ujęciu nowy KPO już nie jest dla nas taki korzystny – zaznacza.

Parki na kredyt?

Fundamentalnym powodem niezadowolenia jest fakt, że duża część wsparcia ma być uruchomiona z pożyczkowej części unijnego Funduszu Odbudowy. Wedle naszej analizy to ok. 5 mld euro, a więc prawie połowa całej przewidywanej puli.

– Teoretycznie zasady są proste, pożyczki powinny być kierowane do tych sektorów, które mogą na siebie zarabiać i w ten sposób spłacić zaciągnięte kredyty. Granty zaś na takie inwestycje, które są potrzebne i konieczne, ale które bez wsparcia nie są w stanie się utrzymać, a co dopiero zarabiać – wyjaśnia Piotr Grzybowski, wiceprezydent Częstochowy. – Tymczasem w ramach programu „Zielona transformacja miast” z dużą pulą 2,8 mld euro takie projekty jak budowa ścieżek rowerowych czy urządzanie terenów zielonych miałyby być finansowane z części pożyczkowej – wylicza prezydent.

Rząd w zapisach KPO zauważa ten problem i zdaje sobie sprawę, że trudno myśleć o zyskach przy rewitalizacji parku miejskiego czy zadrzewianiu przestrzeni publicznej. I przewiduje nawet, że w odniesieniu do niektórych przedsięwzięć pożyczki mogą być zamienione np. na dotacje. Ale szczegółów brak.

Deficytowy transport

– Mieliśmy plan, by w ramach KPO zagospodarować m.in. brzegi rzeki Bytomka, tak by przekształcić je w tereny rekreacyjno-wypoczynkowe dla mieszkańców. Ale teraz już sami nie wiemy, czy będzie to możliwe – mówi prezydent Mejer. – Na spłatę pożyczek trzeba by zaciągnąć kredyty, a odgórnie narzucone gorsety dyscypliny finansowej nie pozwalają wielu miastom na wzrost zadłużenia – zaznacza.

Z pożyczek mają być finansowane także takie działania jak zakupy taboru kolejowego (500 mln euro), tramwajowego (200 mln euro) czy nawet inwestycje w infrastrukturę szpitali powiatowych (150 mln euro). – Tymczasem transport w miastach jest deficytowy i nie rokuje szans na spłatę zaciągniętych pożyczek z przychodów – zaznacza Piotr Grzymowicz, prezydent Olsztyna.

CZYTAJ TAKŻE: Dulkiewicz: KPO to wykluczenie 40 procent społeczeństwa

– Nie mówiąc już o szpitalach, które w ogóle nie powinny być finansowane z długu,  jednocześnie rząd planuje ich przejęcie przez państwo. Nie wiadomo, kto wówczas miałby spłacać kredyt – podkreśla.

– Bezpośrednio uderza to w zamierzenia Gliwic, takie jak np. budowa nowego budynku szpitala miejskiego – mówi z kolei Adam Neumann, prezydent Gliwic. – Wsparcie dla szpitali powiatowych jest ograniczone jedynie do formy zwrotnej, co przy obecnym systemie finansowania ochrony zdrowia jest zupełnie nieuzasadnione – zaznacza.

Utracone zaufanie

Samorządowcy mają też żal, że o ile dla nich połowa środków z KPO ma pochodzić z pożyczek, o tyle rząd sam siebie stawia na dużo lepszej pozycji. Instytucjom centralnym przyznał bowiem ok. 80 proc. dotacji (a tylko 20 proc. finansowania zwrotnego).

Ogromnym niepokojem napawa też kwestia, czy pieniądze z Funduszu Odbudowy zostaną sprawiedliwie podzielone. – Dobrze, że KPO w ogóle powstał, bo to tworzy jakąkolwiek szansę na rozwojowe środki. A czy ta szansa jest prawdziwa czy iluzoryczna – pokaże praktyka – komentuje Jerzy Łużniak, prezydent Jeleniej Góry.

CZYTAJ TAKŻE: Krajowy Plan Odbudowy, czyli zielony galimatias dla miast

To aluzja do Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych, w ramach którego dotacje dzielono bez jasnych kryteriów, a – jak pokazują zestawienia niezależnych organizacji – do samorządów związanych z PiS trafiło znacząco więcej pieniędzy niż do pozostałych. W efekcie duża część lokalnych włodarzy utraciła zaufanie do rządu co do jego bezstronności.

Długa lista zastrzeżeń

Stąd samorządowcy zgodnie domagają się, by w KPO znalazły się bezpieczniki wykluczające możliwość ręcznego sterowania podziałem unijnego wsparcia. I domagają się silnego Komitetu Monitorującego, mającego realny wpływ na ustalenie kryteriów wyboru projektów i kontrolę wdrażania programu, z przeważającym udziałem strony społecznej (w tym samorządów, organizacji przedsiębiorstw i organizacji pozarządowych).

Lista zastrzeżeń i nowych uwag wobec KPO jest zresztą znacznie dłuższa. Część włodarzy wytyka, że nie będzie mogła rozwijać swoich systemów wodno-kanalizacyjnych, bo pieniądze na oczyszczalnie ścieków zostały zarezerwowano tylko dla obszarów wiejskich (ok. 200 mln euro).

CZYTAJ TAKŻE: Warszawa dostanie 35 razy mniej niż reszta Polski z UE

Prawdopodobnie w ramach Funduszu Odbudowy samorządy nie będą się mogły ubiegać o granty na budowę i modernizację dróg, nawet tych powiązanych z innymi inwestycjami z zakresu zwiększania elektromobilności. W zmienionym planie pojawiły się piefot. niądze na wymianę taboru regionalnego transportu kolejowego i na transport szynowy w miastach. Ale prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski ironizował, że taka kwota starczy na zakup zaledwie około 100 tramwajów w całym kraju, za to pieniędzy na stołeczne metro nie ma wcale.

Sporo kontrowersji budzi fakt, że pewna część unijnego wsparcia została przypisana samorządom na papierze, w praktyce jednak lokalne władze będą miały ograniczony wpływ na wydatki. Chodzi głównie o program „Czyste powietrze”, czyli dotacje dla gospodarstw domowych na wymianę starych pieców grzewczych. Tu w grę wchodzi niebagatelna kwota 3,2 mld euro, a więc ok. jednej trzeciej całej puli dla samorządów. Jest to jednak rządowy program, a pieniądze będę tylko „przepływać” przez lokalne budżety.

OPINIE