Potrzebny jest powrót do większej samorządności

Relacja samorząd lokalny – władza centralna powinna się zmienić. Potrzebne są zmiany ustawowe by samorządy uzyskały samodzielność finansową i decyzyjną.

Publikacja: 19.01.2024 15:10

Potrzebny jest powrót do większej samorządności

Foto: Fotorzepa, Jakub Czermiński

Fundacja Batorego od lat liczby autorski indeks samorządności. W ciągu ostatnich lat znacząco się zmniejszył z ponad 73 pkt w 2014 r. do niespełna 52 pkt w 2022 r. Indeks uwzględnia komponenty szacujące autonomię zadaniową i finansową oraz siłę polityczną i ustrojową gmin i miast na prawach powiatu.

Edwin Bendyk, prezes Fundacji Batorego, przypomniał te wyniki na spotkaniu komisji sejmowej samorządu terytorialnego. Parlamentarzyści, przedstawiciele rządu oraz reprezentanci korporacji samorządowych dyskutowali na niej o propozycjach zmian w relacji władze centralne – władze samorządowe. Samorządowcy i część posłów uważają, że w ostatnich latach znacząco ograniczono swobodę samorządności w Polsce. Zdaniem E. Bendyka kluczami do wzmocnienia samorządności są: silnie umocowana formalnie reprezentacja władz samorządowych w procesie legislacyjnym, zmiana nadzoru wojewodów, wzmocnienie finansów samorządowych, wzmocnienie demokracji lokalnej. Jego zdaniem wśród najpilniejszych działań w tych zakresie jest reforma Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, zmiany w nadzorze wojewodów nad JST oraz reforma systemu finansów samorządowych.

Czytaj więcej

Jaka będzie stawka wyborów samorządowych w 2024 roku?

Wzmocnienie Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego

Eksperci Fundacji zaprezentowali zmiany, które powinny ich zdaniem dotyczyć Komisji Wspólnej. Mają przygotowany projekt nowelizacji ustawy o KWRiST.

Komisja ma mieć prawo (istniejące, choć nie obowiązujące) opiniowania wszystkich projektów legislacyjnych, możliwość wystąpienia do każdego ministra z propozycjami zmian legislacyjnych. Fundacja Batorego proponuje możliwość przedłużenia konsultacji społecznych do 60 lub 90 dni. Komisja ma mieć także dostęp do ekspertów Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego (Fundacja proponuje reformę instytutu, przekształcenie NIST-u w centrum myśli strategicznej o samorządzie). Ważna częścią zmian ma być uporządkowanie kwestii reprezentacji. W projekcie zaproponowano wymogi, które ma spełniać organizacja samorządowa, aby mogła wystawić członka do Komisji Wspólnej:

- musi być ogólnopolska,

- zrzeszać jednostki samorządowe z co najmniej 10 województw,

- w tym co najmniej 10 proc. jednostek samorządu terytorialnego z danej grupy (np. gmina wiejska, miasto, miasto na prawach powiatu, powiat, województwo),

- albo zrzeszać co najmniej 10 proc. mieszkańców danej grupy samorządów.

Fundacja Batorego proponuje inny sposób wyboru poszczególnych przedstawicieli w komisji: nie wewnętrzne decyzje a wybory z określona (do ustalenia) liczbą przedstawicieli.

Czytaj więcej

Rok wielkich oczekiwań i zmian w samorządach

Rozstrzygnięcia: sądy a nie wojewodowie

Na posiedzeniu komisji sejmowej Fundacja Batorego przedstawiła także założenia ustawy o nadzorze nad JST. Autorzy proponują, aby ciężar badania legalności uchwał i zarządzeń organów JST spoczywał na sądach administracyjnych i aby to sąd administracyjny miał wyłączną kompetencję do wstrzymania wykonania uchwały lub zarządzenia. Zaś wojewoda byłby uprawniony do wnioskowania o wstrzymanie ich wykonalności, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków.

Joanna Załuska z Fundacji Batorego podkreśliła, że w ostatnich latach nastąpiło znaczące upolitycznienie nadzoru: - Zatarła się granica między obiektywną oceną i kontrolą legalności działania samorządu, a dyscyplinowaniem samorządu tak aby działał po myśli władzy centralnej.

W jaki sposób odzyskać niezależność finansową?

Prof. Paweł Swianiewicz z UW wymienił sześć zagadnień, których rozwiązanie może poprawić kondycje finansową samorządów lokalnych. Jego zdaniem wymagają one rozstrzygnięć. To: radykalne zmniejszenie luki oświatowej, stworzenie prostszego i równego systemu wyrównawczego, stworzenie formy wsparcia dla wyludniających się terenów wiejskich, stopniowe zwiększenie udziału samorządu w podatkach dochodowych (PIT i ryczałtowych form). Ekspert zwrócił jednak uwagę, że koncentrowanie się tylko na zmianach w podziale podatku PiT nie pomoże w uzyskaniu samodzielności finansowej gmin położonych na terenach wiejskich, potrzebne są inne rozwiązania np. zmiana podatku od nieruchomości czy wprowadzenie podatku rolnego.

Opinie przedstawili reprezentanci korporacji samorządowych. Ich zdaniem katalog potrzebnych zmian jest znacznie poważniejszy. Przyznali jednak, że problemy z finansowaniem oświaty są jednymi z najpoważniejszych. Zastanawiano się (nie zdecydowano) na powołaniu stałej podkomisji, zajmującej się zmianami legislacyjnymi dotyczącymi relacji władza centralna a samorządowa.

Społeczności lokalne
Szczepienia przeciwko brodawczakowi ludzkiemu. Także w niektórych szkołach
Materiał Promocyjny
Stabilność systemu e-commerce – Twój klucz do sukcesu
Społeczności lokalne
Migranci nie są lekiem na wyludnianie się miast
Społeczności lokalne
Zmiany w służbie zdrowia idą jak po grudzie. "Tworzą się dodatkowe kolejki"
Społeczności lokalne
Po powodzi szkoły wracają do zajęć. "Powoli wracamy do normalności"
Społeczności lokalne
Miasta budują nowe szkoły. Co ze starymi? „Aż żałość bierze”