Przepisy nakładają na gminy obowiązek realizacji wielu zadań, jak np. ochrona środowiska, gospodarowanie infrastrukturą, ochrona zdrowia, edukacja publiczna czy też zapewnienie ładu i porządku na swoim terenie. Wielu z tych zadań gminy nie muszą realizować same, ale np. poprzez spółki komunalne. Jeśli korzystają ze spółek, to zobowiązane są do ponoszenia odpowiedzialności za ich zobowiązania.
Zadania publiczne
Samorządy mogą posiadać akcje lub udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółkach akcyjnych. Aby spółka kapitałowa mogła zostać założona przez gminę, to jej działalność musi polegać wyłącznie na wykonywaniu zadań publicznych. Gmina nie może więc ani tworzyć, ani przystępować do spółki w żadnym innym celu jak tylko do realizacji tych zadań. Spółki te funkcjonują na publicznym rynku gospodarczym, w związku z czym podlegają jego zasadom. Może zdarzyć się zatem, że spółka komunalna przyniesie straty i nie będzie w stanie spłacać zaciągniętych przez siebie zobowiązań. Takie działanie spowoduje, że jej kontrahenci poniosą szkody i będą domagali się jej naprawienia. Jeżeli spółka nie będzie w stanie uregulować zaciągniętych przez siebie zobowiązań, a jej majątek nie wystarczy na ich pokrycie, to gmina odpowie za wszystkie zobowiązania takiej spółki. Zakres tej odpowiedzialności zależy jednak od tego, jaką formę prawną ma spółka komunalna.
Jakie są granice
Jeżeli działa ona w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, to gmina odpowiada tylko do wysokości kapitału zakładowego spółki. Jeżeli zatem zobowiązania spółki wynoszą 10 mln zł, a kapitał zakładowy to 500 tys. zł, to gmina będzie zobowiązana do uregulowania długów tylko do wysokości 500 tys. zł. Jednak w przypadku zobowiązań podatkowych gmina będzie ponosiła odpowiedzialność do pełnej ich wysokości.
W przypadku gdy gmina jest właścicielem wszystkich akcji w komunalnej spółce akcyjnej, to za wszystkie jej zobowiązania zawsze odpowiada w pełnej wysokości, podobnie jak w przypadku zobowiązań podatkowych spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Z części udziałów lub akcji
W praktyce zdarza się również, że gminy, realizując zadania własne, współpracują ze sobą, tworząc np. związki gmin. Wtedy udziały w spółce komunalnej nie należą do jednej gminy, ale kilku. Zdarza się także, że samorządy współpracują z prywatnymi przedsiębiorcami i wspólnie kierują spółką. Gmina jest wówczas właścicielem tylko części pakietu akcji lub udziałów. W takich przypadkach, jeżeli będzie zachodziła konieczność uregulowania zobowiązań zadłużonej spółki, to obowiązek ich spłaty zostanie solidarnie podzielony na współudziałowców w zależności od posiadanych przez nich udziałów. Do odpowiedzialności solidarnej dochodzi także wówczas, gdy spółka jest własnością związku gmin. W tym przypadku odrębne regulacje mogą być jednak zapisane w umowie. Gminy wchodzące w skład związku mogą się bowiem umówić, że odpowiadają za zobowiązania takiej spółki w z góry określonej wysokości.
