Pięć chorób fiskalnych polskich samorządów

– Istnieje pięć podstawowych trudności dotyczących finansów, z którymi samorządy muszą się zmierzyć. Część z nich to wynik złego zarządzania budżetem, inne to wieloletnie zaniedbania ze strony władz centralnych – mówi dr hab. inż. Alicja Sekuła z Wydziału Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej.

Przeanalizowała kwoty, które samorządy dostają jako część oświatową subwencji ogólnej w stosunku do faktycznych wydatków. Dwa lata temu do 45 mld zł części oświatowej subwencji, gminy na realizację zadań oświatowych dołożyły ze swojego budżetu 41 mld zł. To aż 92 proc. wartości subwencji. Jeszcze pięć lat wcześniej było to niespełna 69 proc., a dziesięć – 59 proc. luki pomiędzy wydatkami, a pieniędzmi otrzymanymi jako subwencja oświatowa.

Niedopasowanie kwot przekazywanych z budżetu centralnego na zadania zlecone

Ekonomistka zastrzega, że dane są niedoszacowane, ponieważ uwzględniają jedynie wydatki z zakresu “oświata i wychowanie”. - Gdyby uwzględnić wydatki ponoszone w ramach zadań “edukacyjna opieka wychowawcza”, w którym mieszczą się np. wydatki ponoszone na internaty, bursy, poradnie psychologiczno-pedagogiczne czy dokształcanie nauczycieli, to proporcja byłaby dla jednostek samorządu terytorialnego jeszcze bardziej niekorzystna – tłumaczy.

Czytaj więcej

Finanse w regionach

NIK: rząd PiS ręcznie sterował finansami JST. "Nieudolne reformy i klientelizm"

NIK zarzuca poprzedniemu rządowi dyskryminację dużych miast przy podziale pieniędzy i uzależnieni...

Jej zdaniem właśnie niedopasowanie finansów przekazywanych z budżetu centralnego na zadania zlecone jest jedną z przeszkód w uzyskaniu równowagi finansowej w samorządach. W zeszłym roku zadłużenie podsektora samorządowego wzrosło o 11,73 mld zł (+12,5 proc.), a samych jednostek samorządu terytorialnego i ich związków o 11,49 mld zł (+13,1 proc.) - wynika z danych Ministerstwa Finansów.

Drugim problemem, który musi być rozwiązany centralnie jest zmniejszenie się dochodów własnych przez wprowadzenie ulg w podatku PIT oraz Program Polski Ład. Unia Metropolii Polskich oszacowała, że samorządy tylko w latach 2021-2023 nie otrzymały z udziałów w PIT 42 mld zł, co daje 21 mld zł po uwzględnieniu rekompensat z budżetu państwa. 12,1 mld zł to ubytek w dochodach budżetowych największych miast zrzeszonych w UMP, z czego 8,2 mld zł po uwzględnieniu rekompensat.

Udział w VAT jako sposób na trwałe dochody

Alicja Sekuła uważa, że dobrym pomysłem jest uwzględnienie JST przy podziale podatku VAT. Jako przykład podaje Hiszpanię, która tak jak Polska ma trójszczeblowy samorząd, jednak uzyskuje on dochody z udziału w podatku VAT.

– Podatek, który dziś w Polsce wynosi zazwyczaj 12 proc., można podzielić na dwie składowe. Część, np. 8 proc. podatku zasila budżet państwa, a 4 proc. budżet samorządowy. Taki podział pozwala na to, aby rząd wprowadzał ulgi – tylko dla swojej części, a samorząd sam mógłby zarządzać swoją częścią i też wprowadzać ewentualne ulgi, aby rywalizować z innymi samorządami o mieszkańców. – proponuje.

Są też bolączki systemu finansowego samorządów, które same za nie odpowiadają i same powinny naprawić. To przekraczanie limitów wydatków i wyprowadzanie długów poza budżet gminy lub przekazywanie go do spółek komunalnych. Dzieje się to w ten sposób, że to spółki komunalne zaciągają kredyt na realizację swojej działalności, która de facto dotyczy realizacji zadań publicznych. Taki kredyt nie jest wliczany do zadłużenia gminy.

Czytaj więcej

Budżet

Samorządowe budżety na 2024 r. Miejskie finanse odbijają od dna

Rosnące dochody, w tym z PIT, pozwalają samorządom na nieco większy optymizm po dramatycznie trud...

Piątym kłopotem wskazanym przez ekonomistkę są kłopoty z rozliczaniem dotacji przez niepubliczne placówki oświatowe. – W sytuacji, gdy właściciel niepublicznego przedszkola zostaje ukarany, nie blokuje mu to możliwości złożenia wniosku o kolejną dotację. Wystarczy, by spełniał wymogi formalne. Mamy przypadki, gdy właściciel przedszkola jest corocznie karany za naruszenie dyscypliny finansów publicznych z powodu niewłaściwego wydatkowania dotacji, a mimo to dalej wnioskuje o pieniądze publiczne na swoje przedszkole i nie ma narzędzi prawnych, aby jej nie przyznać. To jest ewidentna szkoda dla finansów publicznych – tłumaczy ekonomistka.