Cień nad polityką socjalną i społeczną

Gminy wydały w zeszłym roku ponad 27 proc. wszystkich swoich wydatków bieżących na politykę społeczną, socjalną i na pomoc rodzinie. Było to – jak wynika ze sprawozdań budżetowych – ponad 5,4 mld zł.

Na część zadań, na przykład na dodatki energetyczne czy dodatki wynikające z nadzwyczajnej sytuacji wojny w Ukrainie i wysokiej inflacji, otrzymały pełną rekompensatą finansową od rządu. W przypadku innych zadań niedobory finansowe były jednak widoczne. W przypadku powiatów wydatki na te trzy dziedziny stanowiły 18,6 proc. wydatków bieżących.

Regionalne różnice dochodów i cen

Samorządowcy zwracają uwagę na kilka kwestii dotyczących kondycji finansowej poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego.

Sytuacja przy tym jest zróżnicowana nie tylko regionalnie, ale także lokalnie. Bowiem tak jak w różnym tempie rosną płace w regionach (a tym samym dochody), tak samo w inflacja nie jest jednakowa dla wszystkich województw. Z danych GUS wynika, że przy średnim wzroście płac w pierwszym kwartale w firmach zatrudniających od dziesięciu osób wynoszącym 13,3 proc., w pięciu regionach wzrost był niższy (woj.: mazowieckie, pomorskie, podkarpackie, warmińsko-mazurskie i śląskie). Zaś w trzech znacząco wyższe, bo od 15,3 proc. do 17,3 proc. (woj.: małopolskie, lubuskie, lubelskie). GUS porównał płace w początku tego roku do I kwartału zeszłego roku.

W przypadku inflacji (średnio 17 proc.) różnice regionalne są mniejsze. W pięciu regionach (woj.: dolnośląskie, podkarpackie, mazowieckie, śląskie, kujawsko-pomorskie) ceny są wyższe od 16 do 17 proc. niż na początku zeszłego roku. A w dwóch są wyższe niż 18 proc. (Wielkopolska i Zachodnie Pomorze).

Najbardziej wzrosły ceny żywności i kosztów utrzymania mieszkań. Pierwsze od 21,4 proc. na Podkarpaciu do 24,8 proc. w woj. lubelskim. Drugie od 17,5 proc. na Podkarpaciu do 21,8 proc. na Opolszczyźnie (są to wzrosty kwartalne liczone w skali roku).

Rosnące problemy

W Poznaniu samorządowcy zauważyli zwiększenie zapotrzebowania na wydawane posiłki przez organizacje pozarządowe dofinansowywane przez miasto. Szczególnie więcej przychodzi osób starszych.

– Kiedyś bezrobocie, kłopoty ze znalezieniem pracy były jedną z głównych przyczyn, dla których ludzie zwracali się o pomoc socjalną, ponieważ to, czy ktoś miał pracę czy jej nie miał, przekładało się na zasobność mieszkańców – przypomina Andrzej Porawski ze Związku Miast Polskich. Zwraca uwagę, że bezrobocie jest na niskim poziomie, za to pojawiają się inne problemy związane z usługami społecznymi.

Czytaj więcej

Finanse w regionach

Podwyżki płacy minimalnej to kolejny kłopot samorządów

Wyższa płaca minimalna oznacza spłaszczenie siatki płac, bo w budżetach lokalnych nie ma pieniędzy na inne podwyżki.

Jednym na przykład są zasady kosztów pobytu osób tego potrzebujących w domach opieki społecznej. Przy niskich dochodach osób, które potrzebują wsparcia, często to samorządy muszą dofinansowywać ten pobyt. Niekiedy nie mają na to pieniędzy. Na konieczność zmiany zasad dofinansowania zwrócił niedawno uwagę Związek Powiatów Polskich. Zwrócił uwagę na obecny ustawowy mechanizm wyliczenia wysokości dotacji. Jego zdaniem jest wadliwy, bo choć usługi są jednakowe w kraju, to wysokość dotacji powiązana jest ze średnim miesięcznym kosztem utrzymania mieszkańca. Samorządowcy zwrócili uwagę na narastające dysproporcje. W zeszłym roku najwyższą dotację na mieszkańca domu pomocy społecznej miały placówki z terenu województwa mazowieckiego (4500 zł), natomiast najniższą dotację otrzymały domy pomocy społecznej z województwa opolskiego (3057 zł).

Kolejne kłopoty związane z wysokością dotacji, inflacją oraz wynikającym stąd wzrostem płacy minimalnej mają znaczenie dla wynagrodzeń w opiekuńczych placówkach samorządowych (w administracji również).

Zagrożenia demograficzne

– W placówkach obowiązują nas standardy zatrudnienia, przeciętnie jest to jeden opiekun na dwóch podopiecznych. Coraz częściej niestety płace w placówkach oscylują wokół płacy minimalnej, która rośnie szybko – dodaje Grzegorz Kubalski ze Związku Powiatów Polskich. Placówki borykają się w efekcie z coraz poważniejszymi problemami kadrowymi, nie oferują bowiem płac konkurencyjnych wobec innych instytucji.

Kolejne kłopoty wynikają z niedofinansowania pieczy zastępczej (zadania powiatów). Problemami są: pozyskanie kandydatów na zawodowych rodziców zastępczych lub prowadzących rodzinne domy dziecka oraz utrzymanie już istniejących placówek. Powiaty nie są w stanie rozwijać rodzinnej pieczy zastępczej, co oznacza umieszczanie dzieci w pieczy instytucjonalnej (domach dziecka). Jest to nie tylko mniej korzystne dla wychowanków, ale jeszcze bardziej kosztowne.

Czytaj więcej

Nieruchomości

Miasta sprzedają mieszkania komunalne. Czasem z ogromnymi bonifikatami

Od stycznia najemcy mieszkań komunalnych w Krakowie mają możliwość ich wykupienia. O „uwolnienie” lokali komunalnych wnioskowali radni.

Janusz Szewczuk, doradca Związku Miast Polskich i współautor Monitora rozwoju lokalnego, zwraca uwagę na dwa zjawiska. Po pierwsze, dla samorządów fundamentalne znaczenie mają zmiany demograficzne. Są gminy, w których wpływy podatkowe do niedawna od emerytów i rencistów były wyższe niż od przedsiębiorców – a od wprowadzenia Polskiego Ładu tych pierwszych nie ma często w ogóle – zaznacza Szewczuk. – Młodzi ludzie przez lata migrowali i nie stanowią dziś trzonu lokalnych społeczności. Stąd w wielu miejscach głęboki negatywny przyrost naturalny i coraz mniej osób wchodzących na rynek pracy.

Tym niekorzystnym zjawiskom towarzyszą inne: wpływ cudzoziemców na rynek pracy, niskie bezrobocie i rosnące inwestycje prywatne, ale rozumiane nie jako firmowe, a indywidualne. – Są więc regiony, w których udaje się zmniejszać negatywne zjawiska rozwojowe (i nie są to tylko wielkie miasta). Samorządom powinno zależeć, by na ich terenach rozwijały się takie indywidualne inwestycje – dodaje ekspert.

Opinie

Adam Krzysztoń, starosta łańcucki