nowoczesne miejsca kultury, które pełnią rolę centrów aktywności społecznej, rewitalizowane są zabytki, a oferta kulturalna staje się bardziej dostępna i atrakcyjna. Program stawia na ludzi, ich zaangażowanie w życie kulturalne, nowoczesność, otwartość i zrównoważony rozwój – łączy troskę o dziedzictwo z patrzeniem w przyszłość.
Program wspiera projekty w dużych metropoliach ale też mniejszych miejscowościach, aż 31 proc. dofinansowanych przedsięwzięć realizowanych jest w miastach, które przez lata traciły funkcje gospodarcze lub społeczne. Kultura coraz częściej staje się tam symbolem pozytywnej zmiany.
Kultura jako inwestycja w ludzi
Celem programu jest tworzenie nowoczesnych, otwartych i przyjaznych miejsc spotkań. Nowe instytucje kultury powstają nie po to, by wypełnić lukę w infrastrukturze, ale by dać ludziom powód do pozostania – i tworzenia lokalnej wspólnoty. FEnIKS promuje współpracę, łączenie tradycji z nowoczesnością, zielone rozwiązania i większą dostępność – także dla osób z niepełnosprawnościami.
– Program FEnIKS wpisuje się w wizję kultury jako źródła wspólnoty, edukacji i rozwoju lokalnego - mówi Marta Cienkowska, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. – Chcemy, by kultura była dostępna dla każdego, by miasta i regiony, szczególnie te, które utraciły swoje gospodarcze lub społeczne funkcje, mogły na nowo zaistnieć poprzez inwestycje w infrastrukturę kultury i turystyki.
Dzięki FEnIKS powstaną miejsca aktywności, integracji i kreatywności, które staną się sercem życia społecznego.
Wierzymy, że efekt będzie długofalowy – wzrost uczestnictwa w kulturze, wzmocnienie tożsamości lokalnej oraz realny impuls dla turystyki.
Efekty w liczbach
Program od początku cieszy się ogromnym zainteresowaniem. Od 2023 roku do tej pory ogłosiliśmy 6 naborów projektów, w ich ramach wpłynęło aż 212 wniosków, 55 z nich otrzymało dofinansowanie na łączną kwotę 3,5 miliarda złotych, w tym 1,7 mld zł to wkład UE. Projekty te są w zaawansowanej fazie realizacji.
Ostatni nabór wniosków zakończył się 30 września 2025 roku. O dofinansowanie ubiega się 87 projektów na łączną kwotę 3,35 miliarda złotych, z czego ponad 2 miliardy to wnioskowana kwota z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Decyzje o dofinansowaniu zostaną ogłoszone wiosną 2026 roku. Szczegóły dotyczące naborów można znaleźć na stronie www.feniks.kultura.gov.pl
Co dzięki Programowi FEnIKS zyskają odbiorcy?
Bytowskie Centrum Kultury
W niewielkim, liczącym 18 000 mieszkańców Bytowie na Kaszubach, powstaje nowoczesny budynek centrum kultury, składający się z dwóch obiektów o łącznej powierzchni prawie 3 tys. m² przeznaczonej na działalność kulturalną i edukacyjną. – Znajdzie się w nim sala kinowa na 104 osoby i wielofunkcyjna sala widowiskowa dla ponad 300 widzów. Nowy obiekt zastąpi stary, niefunkcjonalny budynek, oferując przestrzeń dostosowaną do potrzeb współczesnych użytkowników. W efekcie powierzchnia udostępniana mieszkańcom na cele kultury i aktywności społecznej zwiększy się o ponad 30 procent – mówi Mariola Wejman, kierownik Wydziału Rozwoju Lokalnego i Promocji Urzędu Miejskiego w Bytowie.
Bytowskie Centrum Kultury
Z kolei w Krakowie, w sercu Nowej Huty, trwa realizacja projektu „Modernizacja i rozbudowa dawnego kina Światowid na potrzeby Muzeum Nowej Huty”. Kompleksowo wyremontowany i odrestaurowany. Nastąpi rozbudowa, głównie w części podziemnej, gdzie znajdzie się wystawa stała, oraz nadbudowa na dachu, gdzie powstanie kawiarnia i kino letnie – informuje Krzysztof Haczewski, kierownik działu komunikacji z Muzeum Krakowa, które realizuje ten projekt. – Przestrzeń wokół zyska nowe tarasy, miejsca parkingowe i rowerowe, a teren będzie miał ozdobną zieleń, wspierając bioróżnorodność. Powstanie też przestrzeń społeczna – sąsiedzka, miejsce spotkań lokalnej społeczności, wymiany myśli i wiedzy. Liczba zwiedzających zwiększy się niemal czterokrotnie. Będzie to efektem zaspokojenia ogromnego popytu oraz znacznego zwiększenia możliwości obiektu. Projekt otwiera się na nowe grupy odbiorców – osoby z niepełnosprawnościami i seniorów – zwiększając włączenie społeczne. Promując historię dzielnicy, podniesie atrakcyjność turystyczną Nowej Huty, uzupełniając ofertę Krakowa i wspierając ideę zrównoważonej turystyki. Nowa Huta zyska miejsce kompletnej opowieści o jej historii i dziedzictwie. W ten sposób Muzeum Nowej Huty może wpłynąć pozytywnie na rozwój okolicy.
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Kultura buduje wspólnotę
Dla wielu beneficjentów Program FEnIKS to nie tylko źródło finansowania, ale przede wszystkim narzędzie do wzmacniania wspólnoty. – Zwiększenie poczucia przynależności, budowanie więzi z miejscem i dumy z dostępnej przestrzeni – nie tylko historycznej, ale też współczesnej, jako miejsca spędzania wolnego czasu w gronie rodziny i przyjaciół – to jeden z celów realizacji projektu „Ochrona i podniesienie atrakcyjności turystycznej podziemnych wyrobisk Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu” – podkreśla Bartłomiej Szewczyk, dyrektor Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu FEnIKS to inwestycja nie tylko w budynki, ale przede wszystkim w ludzi i ich wspólną przestrzeń. Dzięki realizowanym projektom mieszkańcy mają zyskać większą dostępność kultury, ale też motywację do tworzenia własnych inicjatyw. Kultura staje się tu nie luksusem, lecz realnym czynnikiem rozwoju – narzędziem włączania społecznego i odbudowy lokalnych więzi.
Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
Przykładem takiego podejścia jest powstający w Gdańsku Dom Literatury – projekt, w ramach którego siedemnastowieczny Zespół Sierocińca zostanie zrekonstruowany i zaadaptowany do nowych funkcji kulturalnych i turystycznych.
Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
– Widzę Dom Literatury jako otwarte serce literackiego Gdańska – miejsce, które pozwoli twórcom rozwijać skrzydła, mieszkańcom spotykać się z literaturą w sposób żywy, dostępny i bliski codzienności – mówi Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. – To będzie przestrzeń dialogu, edukacji i twórczej odwagi, w której lokalne opowieści łączą się z międzynarodową perspektywą. Ufam, że w najbliższych latach Dom Literatury stanie się naturalnym domem dla wszystkich wierzących w siłę słowa.
Dom Literatury w Gdańsku
Beneficjenci programu podkreślają też, że inwestycje te realnie zwiększają uczestnictwo w kulturze. Dyrektor Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu mówi: – Zwiedzający będą mogli lepiej poznać historię regionu w sposób angażujący i przystępny. Interaktywne trasy i programy edukacyjne zachęcą do częstszego uczestnictwa w życiu kulturalnym, również osoby, które wcześniej były mniej zaangażowane. Przede wszystkim z oferty będą mogli korzystać wszyscy, bez wykluczenia. Zaplanowane warsztaty i zajęcia z „śląskiej godki" zbudują poczucie współtworzenia i dumy z lokalnego dziedzictwa.
Dom Literatury w Gdańsku
Muzeum Górnictwa staje się coraz ciekawszą atrakcją turystyczną, czego niezbitym dowodem jest fakt, że Sztolnia Królowa Luiza, której dotyczy realizowany przez Muzeum projekt, otrzymała tytuł Cudu Polski 2025 w plebiscycie Cuda Polski 2025 organizowanym przez „National Geographic Traveler”.
Wspólna mapa kultury Program FEnIKS to znacznie więcej niż inwestycje. To impuls dla kultury, edukacji, turystyki i wspólnot lokalnych. Dzięki wsparciu Funduszy Europejskich w całym kraju powstają i modernizowane są centra kultury, muzea, sale widowiskowe oraz przestrzenie edukacyjne i wystawiennicze. Z każdym z tych miejsc wiąże się lokalna historia – i ludzie, którzy wierzą, że kultura potrafi realnie zmieniać świat.
W rezultacie polska kultura zyskuje nie tylko nową infrastrukturę, ale też nową energię – taką, która potrafi zatrzymać ludzi w ich małych ojczyznach, a jednocześnie otworzyć te miejsca na świat.
Dzięki starannej selekcji projektów, współpracy instytucji i potencjałowi środków unijnych coraz więcej miast i regionów realnie się zmienia. Przykłady opisane wyżej pokazują, że efekty są już widoczne, a ich znaczenie będzie odczuwalne w skali całego kraju. Warto śledzić, jak rozwija się ten proces – i jak kultura staje się siłą napędową polskiej zmiany społecznej i gospodarczej.
Gmina Bytów, projekt: Budowa Bytowskiego Centrum Kultury
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, projekt: Modernizacja i rozbudowa budynku dawnego kina Światowid na potrzeby Muzeum Nowej Huty
Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, projekt: Ochrona i podniesienie atrakcyjności turystycznej podziemnych wyrobisk Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
Gmina Gdańsk, projekt: Przywrócenie wartości siedemnastowiecznemu Zespołowi Sierocińca w Gdańsku z konserwacją i rekonstrukcją zabytku oraz adaptacją budynków i terenu dawnej instytucji do nowych funkcji – kultury i turystyki
O wszystkich projektach zrealizowanych z Programu FEnIKS jak i z wcześniejszych jego edycji można przeczytać w sekcji mapa projektów na stronie www.feniks.kultura.gov.pl.
Materiał Partnera
