Polski Ład przetrzebi budżety w gminach. A jest jeszcze inflacja

Polski Ład, który wszedł w życie z początkiem tego roku, wywołał mnóstwo zamieszania. Zaskoczeni są pracownicy, którzy wbrew zapewnieniom rządu, zamiast wyższych dostali niższe pensje. Wszyscy zastanawiają się, ile podatku będą teraz płacić i co zrobić, żeby na nim nie stracić. Mniej zaskoczone są samorządy, które od początku informowały, że zmiany podatkowe z Polskiego Ładu – przede wszystkim podwyżka kwoty wolnej i progu podatkowego w podatku od dochodów osobistych (PIT) – odbiją się na ich wpływach z udziału w tym podatku.

FOR liczy straty

– Jak wynika z oceny skutków regulacji przygotowanej przez rząd Prawa i Sprawiedliwości, w wyniku zmian podatkowych w ramach programu Polski Ład władze lokalne stracą w 2022 r. wpływy z PIT w kwocie 13,5 mld zł. W perspektywie dekady łączne straty mają sięgnąć 125 mld zł w cenach stałych z tego roku – policzyła Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju, która przygotowała kampanię informacyjną na ten temat i już ją prowadzi w mediach społecznościowych.

Fundacja zauważa, że zapowiedziane przez rząd dodatkowe transfery do władz lokalnych opiewają na kwotę 66 mld zł – z czego połowa przypada na 2022 r. – Zapowiedziana na następne lata nowa część rozwojowa subwencji ogólnej jest dalece niewystarczająca, by skompensować straty w kolejnych latach. Co ważne, transfery służące skompensowaniu strat władz lokalnych nie mają określonego finansowania, co oznacza, że nie wiemy, czy zostaną ostatecznie sfinansowanie podniesieniem podatków czy cięciem innych wydatków – ocenia FOR.

I przypomina, że rząd zadeklarował, iż straty z PIT w 2022 r. skompensuje władzom lokalnym jednorazowym zwiększeniem subwencji ogólnej o 8 mld zł na koniec 2021 r. Rekompensata ta miała być przy tym proporcjonalna do strat z PIT. To jednak nie wystarczy, aby skompensować stratę 13,5 mld zł, a nowa część rozwojowa subwencji ogólnej zapowiedziana na kolejne lata ma wynosić już tylko 3 mld zł.

– Rząd przyznał również władzom lokalnym dotacje na 2022 r. z Programu Inwestycji Strategicznych (PIS) w wysokości 23,7 mld zł. Te dotacje są jednak rozdzielane przez rząd na konkretne projekty inwestycyjne, o których finansowanie wnioskują władze lokalne, więc lokalna autonomia w ich przypadku jest znacznie mniejsza niż w przypadku sztywnego udziału we wpływach z podatku PIT, które można było wcześniej przeznaczyć na dowolne projekty – tłumaczy Forum Obywatelskiego Rozwoju. – Co więcej, dotacje trafiają głównie do innych jednostek niż te, które tracą na podatku PIT. Największe miasta pozostają w 2022 r. stratne nawet po uwzględnieniu większej subwencji ogólnej i dotacji z PIS – dodaje.

FOR wylicza, że miasta na prawach powiatu w 2022 r. więcej stracą na ubytku wpływów z PIT, niż zyskają z dodatkowej subwencji ogólnej i dotacji z PIS. Inne rodzaje jednostek jako całość zyskają, jednak straty i korzyści są bardzo nierówno rozłożone. I tak: straci 1 z 16 województw (mazowieckie), 20 z 314 powiatów (głównie powiaty dookoła dużych miast, np. poznański, krakowski, piaseczyński, warszawski zachodni itd.), 103 z 2411 gmin (również głównie dookoła dużych miast, np. Piaseczno, Kobierzyce, Lesznowola, Konstancin-Jeziorna, Łomianki itd.), a także 19 z 66 miast na prawach powiatu (m.in. Warszawa, Kraków, Wrocław, Gdańsk). Najwięcej w 2022 r. straci Warszawa (900 mln zł). Kraków i Wrocław stracą po niemal 100 mln zł.

Kryteria polityczne?

FOR policzyło, że w 2022 r. na zmianach skorzysta przede wszystkim wschód kraju. Dodatkowo wielkość wsparcia zależy nie tylko od położenia gminy, ale i jej populacji. Proporcjonalnie więcej przypada bowiem na gminy, których populacja w ostatnich pięciu latach się zmniejszała. W obu przypadkach to regiony, gdzie poparcie dla PiS w ostatnich wyborach było większe.

– Choć jakieś wsparcie dla małych wyludniających się gmin, w których na skutek kryzysu demograficznego i migracji niedługo większość mieszkańców będzie w wieku emerytalnym, można próbować jakoś uzasadniać, to wątpliwości muszą budzić znacznie niższe fundusze zapowiedziane po 2022 r. i centralizacja ram fiskalnych – ocenia FOR. I pyta: Czy dotacje na projekty inwestycyjne z PIS rząd przyznawał bezstronnie? Co z gminami, które potrzebują środków na wydatki bieżące, a nie na inwestycje? No i z czego utrzymywane będą dokonane inwestycje w kolejnych latach, bo zwiększenie subwencji ogólnej i dotacje z PIS są na razie przewidziane tylko na 2022 r., więc w obecnym stanie prawnym w kolejnych latach tracą wszystkie jednostki?

Inflacja bije lokalnie

Tymczasem w finanse samorządów biją też inflacja i podwyżki cen energii oraz ciepła. Związek Miast Polskich planuje skierowanie wspólnie z innymi korporacjami samorządowymi apelu do rządu o objęcie pakietem osłonowym przedsiębiorstw komunalnych. – Podwyżki cen gazu i prądu dotykają przedsiębiorstwa komunalne, które świadczą usługi dla mieszkańców. Wyższe rachunki zapłacimy za wodę, ścieki, komunikację publiczną i inne usługi komunalne. Zapłacą szpitale, przychodnie, szkoły, przedszkola, domy kultury, miejskie obiekty sportowe – tłumaczy ZMP.

Jeszcze w zeszłym roku Andrzej Porawski, dyrektor biura w ZMP, zwracał też uwagę, że jeśli w budżetach miast w 2022 r. ma być o 1,2 proc. pieniędzy więcej, to przy inflacji przekraczającej 6 proc. „więcej" znaczy „mniej". – Tym bardziej że inflacja dla samorządów jest znacznie wyższa od podawanej przez GUS, bo koszty pracy, energii, paliw i usług rosną o wiele szybciej niż ceny koszyka inflacyjnego – tłumaczył Andrzej Porawski.

Tymczasem według piątkowych danych GUS inflacja w grudniu sięgnęła 8,6 proc.