Jednym z kluczowych wyznaczników sukcesu samorządów jest ich stabilność finansowa, a najlepiej o tym wiedzą szefowie samorządowych finansów, co potwierdzili uczestnicy tegorocznego Kongresu Skarbników w Warszawie. Problem w tym, że jej utrzymanie stanowi nie lada wyzwanie.

Wydatki zbyt sztywne

Wynika to głównie ze zmienności otoczenia gospodarczego, w jakim funkcjonuje samorząd i choćby takich procesów, jak rosnące koszty inwestycji, z czym mamy ostatnio do czynienia. Ale ogromne utrudnienia wynikają też z organizacyjnych i prawnych ograniczeń planowania wydatków i dochodów samorządów.

Najważniejszym zagrożeniem dla stabilności lokalnych budżetów jest usztywnienie niektórych wydatków – wynika z przedstawionego podczas kongresu raportu „Zarządzenie finansami lokalnymi w opiniach skarbników JST”, przygotowanego przez Fundację na rzecz Rozwoju Demokracji Lokalnej. Sztywność wynika przede wszystkim z regulacji prawnych, które zbyt szczegółowo definiują, co mają robić samorządowcy, głównie w oświacie, czy pomocy społecznej.

Inwestycje ad hoc

Ale małą elastyczność lokalnych budżetów wymuszają też lokalne uwarunkowania. Każda gmina czy miasto musi ponosić wydatki na utrzymanie infrastruktury publicznej (w tym dróg czy urzędów). Z kolei różne trendy społeczne, choćby takie jak depopulacja, wpływają na efektywność ekonomiczną dostarczanych dóbr i usług. Przykładem tego problemu są małe wiejskie szkoły, które w przeliczeniu na ucznia są znacznie droższe w utrzymaniu.

regiony.rp.pl

Bardzo interesujące okazują się opinie skarbników dotyczące inwestycji infrastrukturalnych. Choć samorządowi liderzy wskazują je jako wyznacznik sukcesu, skarbnicy przyznają, że nader często nie są one wynikiem realizacji przyjętej strategii. Podejmowane są ad hoc, w efekcie pojawiających się możliwości takich jak dostępność funduszy UE. Dodatkowo skarbnicy zauważają istotną zależność wysokości wydatków inwestycyjnych od cyklu wyborczego – w roku wyborczym wydatki te po prostu rosną.

Nieadekwatne dochody

Z drugiej strony na stabilność finansową samorządów wpływa też strona dochodowa. I choć większość skarbników uważa, że wydajność dochodów nie jest zagrożeniem, ale w tym zakresie też jest sporo problemów. Skarbnicy wszystkich szczebli najczęściej wskazywali na problemy związane z niedostateczną wysokością części oświatowej subwencji ogólnej, czy nieadekwatną do zlecanych zadań dotacji z budżetu państwa.

Ważna jest nie tylko wydajność, ale również przewidywalność wpływów dochodowych, to znaczy, czy wysokość rzeczywistych wpływów jest zgodna z planami. Najtrudniejsze do precyzyjnego zaplanowania, w opinii skarbników, są dochody z podatku CIT oraz dochodów z majątku – ich wysokość w dużym stopniu uzależniona jest bowiem od aktualnej sytuacji rynkowej. Ale trudne do przewidzenia okazują się także dotacje ze środków pomocowych i dotacje inwestycyjne z budżetu państwa, co może się wiązać z niepewnością co do ich ostatecznego pozyskania.

Więcej udziałów w PIT

Podobnie jak większość wydatków, tak i większość dochodów samorządów charakteryzuje się małą elastycznością i zależy przede wszystkim od decyzji na szczeblu centralnym. Co prawda miasta i gminy mają pewną samodzielność w polityce podatkowej, np. w udzieleniu ulg i zwolnień, ale nie są one mocno aktywne w tym zakresie. Dlatego zmiany w systemie dochodów samorządowych w Polsce są konieczne – uznali skarbnicy. Jakie? W ich opinii najbardziej pożądane byłoby zwiększenie wpływów z subwencji oświatowej, bo niedofinansowanie tego sektora jest jednym z największych problemów w samorządach. Do tego należałoby uprościć sposób jej obliczania, a także wprowadzić standard finansowy, który będzie stanowił podstawę tych wyliczeń.

Kolejnym ważnym polem działań powinno być, zdaniem skarbników, zwiększenie udziałów w podatkach centralnych. W ich opinii powinny wzrosnąć zwłaszcza udziały samorządów w PIT. Ale lokalne budżety bardzo by też zyskały na wprowadzenie udziałów JST w podatku VAT (choć na to rozwiązanie raczej się nie zanosi).

Ciekawe, że jednocześnie skarbnicy nie za bardzo popierają ideę wprowadzania nowych podatków lokalnych ani zwiększania władztwa podatkowego w już istniejących, choć taki postulat pojawia się w debacie publicznej. Wręcz odwrotnie, w otwartych wypowiedziach często pojawiały się sugestie, że własne decyzje samorządów odnośnie stawek podatkowych powinny zostać ograniczone.

„Życie regionów” było patronem medialnym Kongresu Skarbników