Bardzo stary, ale jary

Rz: Niedawno obchodziliśmy 664. rocznicę powstania Olsztyna. W połowie XIX w. mieszkało w nim zaledwie 4,5 tys. ludzi. Ale już 30 lat później 23 tys. Dziś jest to 180 tys. Mam wrażenie, że niewiele jest w Polsce miast, które tak bardzo się zmieniły jak Olsztyn.

Stanisław Achremczyk: W historii znamy przykłady wielu miast, które odnotowały burzliwy rozwój w krótkim czasie. Na Warmii i Mazurach taki rozwój w XVI wieku zaliczyło Braniewo, a w XIX stuleciu Olsztyn. W Prusach Wschodnich stał się drugim po Królewcu miastem pod względem liczby mieszkańców, infrastruktury, komunikacyjnych powiązań, nadrabiający cywilizacyjne zaległości. Odnoszę wrażenie, że w czasach nam współczesnych inne polskie miasta wyprzedziły jednak Olsztyn dynamiką rozwoju.

Który okres w historii Olsztyna najsilniej ukształtował jego dzisiejsze oblicze?

Nazwę miastu dała rzeka Łyna. Niemieccy założyciele do słowa Alne dodali słowo Stein, czyli kamień. Zatem Olsztyn to kamień nad Łyną. Kamień to nie pruski święty głaz, lecz potężny zamek. Polscy osadnicy już w XV w. nazwali miasto Olstinem i tak pozostało do dziś. Początek miastu dała budowa zamku. Gdy Olsztyn otrzymywał w 1353 roku prawa miejskie, miasto już istniało. II połowa XIV w. to wielka budowa w Olsztynie. Ze średniowiecznych budowli pozostał do dziś gotycki, ceglany ratusz, kościół św. Jakuba, Górna Brama zwana też Bramą Wysoką, zamek i fragmenty obronnych murów, pozostało rozplanowanie przestrzenne. Olsztyn gotycki zamieszkały przez ok. 1 tys. mieszkańców trwał do połowy XIX w. Drugi okres prosperity nastąpił po wojnach napoleońskich. Na przełomie XIX i XX w. ważną rolę odegrali dwaj burmistrzowie, z których każdy rządził po 30 lat, uczynili Olsztyn miastem nowoczesnym i stołecznym, a byli to Polak Jakub Rarkowski i Niemiec Oskar Belian. Wszystko, co wtedy było nowoczesne, dotarło też do Olsztyna. Oznaką wielkomiejskości była miejska obwodnica, tramwaj, baza sterowców w Dywitach i lotnisko w Dajtkach. W wieku XX, gdy zbudowano wielki zakład produkujący opony, nastąpił trzeci czas wielkich inwestycji i w zasadzie ten czas trwa do dziś.

Wspomniał pan o ulokowanej za miastem fabryce opon Stomil. Otworzył ją w 1967 r. Władysław Gomułka. Z tej okazji Olsztyn zaliczył pierwszy powojenny „lifting”. Dziś fabryka jest cała otoczona miastem i jest największym w Europie zakładem oponiarskim koncernu Michelin. Jak pan ocenia rolę tej inwestycji w rozwoju miasta?

Uruchomienie Olsztyńskich Zakładów Opon Samochodowych rzeczywiście dało nowy impuls rozwojowy. W tym roku mija 50 lat od czasu, gdy zakłady rozpoczęły produkcję. Rocznica w Olsztynie jest przemilczana, a przecież fabryka nadała miastu nowy charakter. Pojawiły się nowe inwestycje, jak chociażby Zakłady Graficzne, szpital wojewódzki, szkoły, przedszkola, osiedla. Olsztyn w 1973 roku przekroczył liczbę 100 tys. mieszkańców. Z drugiej strony fabryka zablokowała rozwój miasta w stronę Barczewa.

Kolejnym wydarzeniem, które dało Olsztynowi rozwojowego kopa, były słynne gierkowskie dożynki z 1978 r. Wtedy do peryferyjnego Olsztyna napłynęły z Warszawy ogromne pieniądze. Wybudowano za nie m.in. 5 km nowych ulic i 20 tys. mkw. chodników. Powstała hala widowiskowo-sportowa „Urania”. W fosie przy zamku wybudowano amfiteatr; miasto dostało sygnalizację świetlną, nowe wiaty przystankowe, stacje paliw. Wszystko budowano „na hurra”, a więc kiepsko, ale np. Urania stoi do dziś. Tamte dożynki miały duży wpływ na rozwój stolicy Warmii i Mazur?

Najważniejsze było powstanie dróg wylotowych, z których miasto korzysta do dziś. Wzniesiono też halę sportową, a to była już nowość w Polsce gierkowskiej. Natomiast stadion, na którym odbyły się dożynki, zbudowany został w miejscu zupełnie się do tego nienadającym. Pomimo to nowego stadionu miasto nie ma do dziś.

Jaki wpływ na rozwój Olsztyna miało doprowadzenie do powstania tu uniwersytetu?

To prawdziwe osiągnięcie ostatnich 20 lat. Olsztyn przestał być miastem koszarowym i wojskowym, a stał się miastem studentów i nauki. Uniwersytet wraz ze swymi inwestycjami zmieniał charakter miasta. Olsztynianom uczelnia przyniosła wymierne korzyści. Pojawienie się w niewielkim mieście 20-tysięcznej rzeszy młodych ludzi – a w niektórym okresie było ich prawie 40 tysięcy – to praca dla mieszkańców, to zarobek, to lepsze życie. Uniwersytet inicjuje też wiele inwestycji, przyciąga naukowców i biznes.