Wnioski ze spisu rolnego: gospodarstw mniej, za to większe

Główny Urząd Statystyczny ocenia, że wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2020 wskazują na dalsze przemiany sektora rolnictwa, jak również kontynuację czy wręcz nasilenie większości tendencji obserwowanych w latach 2002–2010.

Wśród głównych czynników, które wpływają na przeobrażanie się polskiego rolnictwa, wymienia: wprowadzanie instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej UE, zmiany nawyków żywieniowych społeczeństwa, przechodzenie na inne metody chowu zwierząt gospodarskich, poszukiwanie nowych źródeł energii i coraz bardziej widoczne zmiany klimatyczne.

Gospodarstwa rolne

Spis pokazuje, że stopniowo zmniejsza się liczba gospodarstw rolnych i jednocześnie wzrasta ich przeciętna powierzchnia.

– Zmiany te związane są m.in. z zachodzącym procesem starzenia się mieszkańców wsi i brakiem następców, czyli osób kontynuujących prowadzenie gospodarstw, jak również rezygnacją z prowadzenia nisko dochodowej działalności rolniczej i związanym z tym brakiem środków inwestycyjnych na rozwój użytkowanych gospodarstw rolnych – komentuje GUS.

Z drugiej strony ci użytkownicy gospodarstw rolnych, którzy swoją przyszłość wiążą z rolnictwem, powiększają areał gospodarstw i skalę prowadzonej produkcji do wielkości zapewniającej odpowiedni poziom dochodów.

CZYTAJ TAKŻE: Setki milionów dla byłych PGR-ów. Aglomeracje nie dostały nic

W porównaniu z wynikami Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. wzrósł udział, w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych, jednostek największych obszarowo (o powierzchni powyżej 15 ha użytków rolnych) oraz najmniejszych (do 1 ha użytków rolnych), które w większości prowadzą intensywną produkcję roślinną i zwierzęcą (np. szklarnie, fermy świń i drobiu).

– Możemy więc mówić o wzroście znaczenia gospodarstw ukierunkowanych na produkcję rynkową. Wzrasta też liczba gospodarstw konkurencyjnych charakteryzujących się często dużą skalą produkcji wysokiej jakości – komentuje GUS.

Zauważa przy tym, że nadal znacząca jest liczba charakterystycznych dla polskiego rolnictwa małych gospodarstw rolnych, produkujących głównie lub wyłącznie na samozaopatrzenie związanych z nimi gospodarstw domowych.

Zmieniają się jednak powody, dla których prowadzona jest taka nietowarowa produkcja. Dawniej w większości przypadków było to istotne uzupełnienie niskich dochodów ludności wiejskiej, szczególnie gospodarstw domowych emerytów. Obecnie coraz częściej są to powody natury ekologicznej, zdrowotnej czy hobbystycznej.

– Wybuch pandemii Covid-19, który skłonił właścicieli do zatrzymywania, a ludność miejską do zakupu siedlisk z niewielką powierzchnią gruntów rolnych, wpłynie przypuszczalnie na utrzymywanie się wspomnianego zjawiska jeszcze w latach następnych – przewiduje urząd statystyczny.

CZYTAJ TAKŻE: Są regiony, w których „piątka dla zwierząt” ma zaprzysięgłych wrogów

Ze spisu 2020 wynika ponadto, że w porównaniu z 2010 r. zwiększył się odsetek gospodarstw prowadzących wyłącznie produkcję roślinną, kosztem gospodarstw z produkcją mieszaną (roślinną i zwierzęcą), przy utrzymaniu się odsetka gospodarstw prowadzących wyłącznie produkcję zwierzęcą, co zdaniem GUS potwierdza obserwowane od lat procesy specjalizacji produkcji.

Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w dziesięcioleciu 2010–2020 nadal rosła, choć z wcześniej wymienionych powodów nie był to wzrost znaczący i dokonał się dzięki wzrostowi średniej powierzchni gospodarstw dużych (powyżej 20 ha użytków rolnych). Zwiększyła się średnia powierzchnia gospodarstw rolnych prowadzących produkcję roślinną (wyłącznie lub z produkcją zwierzęcą), a spadła – zajmujących się wyłącznie produkcją zwierzęcą.

Utrzymuje się zróżnicowanie regionalne wielkości gospodarstw rolnych. Nadal województwa południowo-wschodnie charakteryzuje rozdrobniona struktura gospodarstw rolnych, podczas gdy w województwach północnych występują gospodarstwa największe obszarowo.

Zboża, owoce, warzywa

W 2020 r. widać było dalszy proces zmian w strukturze użytków rolnych oraz powierzchni zasiewów. Systematycznie zmniejsza się powierzchnia użytków rolnych, które są zalesiane lub adaptowane na rozwój innych działalności gospodarczych niezwiązanych z rolnictwem. Wyłączone z produkcji rolniczej użytki rolne obejmują przede wszystkim grunty najniższej jakości.

W spisie odnotowano też zwiększenie powierzchni zasiewów. Zmniejszyła się powierzchnia uprawy zbóż oraz ziemniaków, natomiast zwiększyła powierzchnia uprawy roślin przemysłowych (w tym buraków cukrowych oraz rzepaku i rzepiku), roślin zaliczanych do grupy strączkowych jadalnych oraz warzyw gruntowych.

GUS zauważa, że dywersyfikacja źródeł energii, w tym rozwój rynku biopaliw, powoduje ciągły wzrost uprawy rzepaku i rzepiku (na olej, na biopaliwa, jako cenna pasza białkowa), który jest także ważnym elementem płodozmianu, poprawiającym strukturę gleb. Odbicie w zmianach struktury zasiewów znajduje też coraz bardziej widoczny wzrost popularności diet wegetariańskich i bezglutenowych.

CZYTAJ TAKŻE: W poszukiwaniu narzędzi wspierania rozwoju obszarów wiejskich

Spis pokazuje ponadto, że widać koncentrację uprawy ziemniaków w gospodarstwach rolnych specjalizujących się w ich uprawie, dostarczających je do sieci handlowych i zakładów przemysłu skrobiowego. – Proces koncentracji widoczny jest również w uprawach sadowniczych, a także w uprawie buraków cukrowych – zauważa GUS.

Zwraca ponadto uwagę, że powierzchnia warzyw gruntowych w okresie między spisami zwiększyła się o ok. 4 proc. przy jednoczesnym głębokim spadku liczby gospodarstw z uprawą warzyw (o prawie 90 proc.).

– Świadczy to o zaniechaniu uprawy w gospodarstwach produkujących warzywa głównie na własne potrzeby i jednocześnie o postępującym procesie specjalizacji i koncentracji produkcji warzyw w gospodarstwach towarowych charakteryzujących się dużą skalą produkcji – uważa Główny Urząd Statystyczny.