Bruksela ściga Polskę za zaniedbania w jakości powietrza

Po pięciu latach Bruksela straciła cierpliwość do polskiego rządu. W maju 2020 r. Komisja Europejska wezwała Polskę do usunięcia przeszkód w dostępie do wymiaru sprawiedliwości w odniesieniu do programów ochrony powietrza. We wrześniu 2022 r. nastąpiło ponowienie wezwania do usunięcia wyżej opisanych nieprawidłowości. W październiku 2024 r. została przyjęta Dyrektywa ws. jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (tzw. dyrektywa AAQD).

Dokument między innymi, zaostrza normy jakości powietrza, odwołując się do rekomendacji WHO. Nowe normy zaczną obowiązywać od 2030 r. Dyrektywa wprowadza również zmiany dot. dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Przepisy zapewniają zarówno obywatelom, jak i organizacjom społecznym możliwość zaskarżania działań bądź też zaniechań w zakresie programów ochrony powietrza.

Rząd zmieni prawo

Resort klimatu i środowiska, świadomy sytuacji, w której znalazła się Polska po decyzji KE, informuje nas, że w ministerstwie trwają prace nad wprowadzeniem przepisów umożliwiających osobom fizycznym i organizacjom pozarządowym skuteczne zaskarżanie programów ochrony powietrza i planów działań krótkoterminowych. – Przewidujemy że przepisy te zostaną przyjęte i będą miały zastosowanie do przyjmowania nowych lub aktualizowanych programów ochrony powietrza – informuje nas MKiŚ.

Czytaj więcej

Transport

Rok funkcjonowania Strefy Czystego Transportu w Warszawie. „Ani jednego mandatu”

Zdaniem przedstawicieli kampanii Clean Cities demonizowanie funkcjonowania Strefy Czystego Transp...

Ostatnie aktualizacje programów ochrony powietrza zostały opracowane i przyjęte przez sejmiki województw w 2023 r. Przewidują one działania naprawcze do realizacji do końca 2026 r. Zgodnie z aktualnymi przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska, programy te podlegają aktualizacji co cztery lata.

Resort podkreśla, że niezależnie od wprowadzanych zmian w prawie, już teraz istnieją możliwości zaskarżenia POP-ów. – Programy ochrony powietrza są aktami prawa miejscowego i formalna możliwość zaskarżania tych dokumentów już istnieje – jest to art. 90 ustawy o samorządzie województwa – wskazuje ministerstwo, ale przyznaje, że problemem może być natomiast praktyka sądów administracyjnych w Polsce, które nie uznają, że programy ochrony powietrza mogą naruszać interesy prawne osób fizycznych i organizacji pozarządowych. 

Fundacja Frank Bold uważa jednak, że prawo zaskarżenia istnieje, ale tylko teoretycznie i tylko wtedy, gdy wykaże się naruszenie konkretnego interesu prawnego.

Mimo to były próby zaskarżenia planów. W Małopolsce toczyły się dwa postępowania sądowe dot. skarg mieszkańców ws. ochrony powietrza (zakończone w 2016 r.) oraz POP-ów (zakończone w 2025 r.). Oba zostały odrzucone i oddalone. Co ciekawe, tę drugą skargę skierował mieszkaniec, który argumentował, że POP nakłada na niego zbyt duże ograniczenia, ingerując w prawo własności. Wojewódzki Sąd Administracyjny skargę oddalił.

Na Mazowszu w 2021 r. złożone zostały skargi na program ochrony powietrza przez dwa stowarzyszenia oraz dwie osoby fizyczne. Skargi te zostały odrzucone w postępowaniu sądowym. W marcu 2023 r. przez jedną osobę fizyczną została złożona kolejna skarga, w wyniku której Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził nieważność zaskarżonej uchwały Sejmiku w części dotyczącej działań krótkoterminowych. Chodziło o korzystanie z instalacji do spalania biomasy drzewnej (kominków, piecyków kominkowych, piecyków ozdobnych). Sąd uznał, że nieuzasadnione jest ograniczenie tego zakazu wyłącznie do instalacji spalających biomasę drzewną, z pominięciem węgla. W aktualizacji programu ochrony powietrza postanowienie sądu zostało uwzględnione. 

Wyższe normy na horyzoncie

W województwach, które odpowiedziały na nasze pytania (pomorskie, zachodniopomorskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie, podlaskie, mazowieckie, wielkopolskie, łódzkie, świętokrzyskie, lubelskie, małopolskie i mazowieckie), jakość powietrza powoli się poprawia. Ale za rogiem czekają już nowe normy. Pierwsze zmiany w niektórych województwach mogą pojawić się już od końca 2026 r. Związane to będzie z mijającym terminem na wdrożenie wspominanej dyrektywy AAQD, która zobowiązuje państwa członkowskie do opracowania nowych programów ochrony powietrza oraz tzw. planów działania na rzecz jakości powietrza (PDJP).

Dodatkowo limity stężeń zanieczyszczeń są zmniejszone o połowę względem obowiązujących do tej pory, co dla wielu regionów może być wyzwaniem. Ich osiągnięcie wymaga kontynuacji oraz wzmocnienia realizowanych już działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Jest to między innymi przyspieszenie likwidacji źródeł na paliwa stałe. Możliwe, że pojawią przepisy przejściowe mające na celu przedłużenie obowiązywania dotychczasowych POP-ów do czasu pełnego wdrożenia przepisów wynikających z nowej dyrektywy. 

Jakość powietrza powoli się poprawia 

Regionem, który w ostatnich latach był podawany jako przykład skutecznej walki o poprawę jakości powietrza, jest Małopolska. Obowiązują tam obecnie przepisy zaktualizowanego w 2023 r. programu ochrony powietrza. – Został on opracowany, w związku z przekroczeniami zanieczyszczeń: pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, benzo(a)pirenu oraz NO2 (stężenia NO2 związane są z emisją komunikacyjną i limity przekraczane są w Małopolsce jedynie w Krakowie). Obowiązujący POP ma wyznaczone działania naprawcze w perspektywie czasowej do końca 2026 r. – informuje nas małopolski urząd marszałkowski.

Region wydaje się jednak przygotowany do nowych przepisów, bo jak podaje Urząd poprawa jakości powietrza w Krakowie i Małopolsce jest widoczna szczególnie w okresie grzewczym od października do marca. Średnie stężenie pyłu PM10 między sezonem zimowym 2014/2015 a sezonem 2024/2025 spadło w Małopolsce o 45 proc., w tym w Krakowie aż o 53 proc., a poza Krakowem o 41 proc.

Są i regiony, w których POP-y działają od niedawna, jak Pomorze, gdzie plany te obowiązują od lipca 2023 r., a ich realizacja zaplanowana jest do końca roku 2028. Z przekazanych przez jednostki samorządu terytorialnego sprawozdań z realizacji POP za część roku 2023 i 2024 wynika, że na terenie województwa prowadzona jest m.in. wymiana niskosprawnych źródeł grzewczych opalanych paliwami stałymi czy edukacja ekologiczna związana z ochroną powietrza.

W Podlaskiem istnieją POP-y dla strefy podlaskiej i aglomeracji białostockiej z 2022 r. Zakładają, iż kotły niespełniające wymogów klasy 5 (zwane potocznie kopciuchami) zostaną wyłączone z eksploatacji do 30 czerwca 2026 r. w strefie podlaskiej (obejmującej teren województwa z wyłączeniem obszaru M. Białystok) oraz do 30 czerwca 2028 r. w strefie aglomeracja białostocka.

W Zachodniopomorskiem aktualnie obowiązujące programy ochrony powietrza zostały przyjęte przez sejmik województwa w 2020 r. Urząd marszałkowski podkreśla, że wyniki rocznej oceny jakości powietrza za 2026 r. wskażą, czy konieczne będzie dokonanie aktualizacji dokumentów programowych dotyczących ochrony powietrza w tym województwie.

W województwie lubelskim programy działają od 2020 r. – Realizacja wszystkich działań w latach od 2020 r. do końca 2026 r. pozwoli na wyeliminowanie problemu występowania przekroczeń poziomów dopuszczalnych dla pyłów PM10 i PM2,5 oraz znaczne zredukowanie poziomu stężenia średniorocznego benzo(a)pirenu – informuje nas tamtejszy urząd marszałkowski.