Miliardy złotych popłyną do samorządów. Odwracanie skutków "Polskiego Ładu" PiS

Po zmianie ustawy o dochodach tylko w 2025 roku samorządy dostaną niemal 25 mld zł więcej.

– Brak zmian prawnych oznaczałby funkcjonowanie obecnego systemu, całkowicie zdemolowanego przez reformy Polskiego Ładu. Kwotowo przekładałoby się to na dochody o przeszło 24 mld mniejsze niż w proponowanym nowym systemie – tak Grzegorz Kubalski ze Związku Powiatów Polskich odpowiedział na pytanie, dlaczego organizacje samorządowe – pomimo wielu wątpliwości – pozytywnie zaopiniowały projekt ustawy o dochodach samorządów.

– Dla utrzymania ciągłości realizacji zadań publicznych konieczna byłaby również w przyszłym roku tzw. kroplówka: środki corocznie dodawane do systemu w trakcie roku budżetowego, począwszy od roku 2021. Trudno jednak kolejny rok tworzyć budżet z obawą, że zabraknie pieniędzy na niezbędne wydatki, a potem realizować go z niepokojem, wypatrując, czy i kiedy pojawią się dodatkowe środki – dodawał. Organizacje samorządowe, zanim zaakceptowały rządową reformę lokalnych finansów, przedstawiły ponad 67 uwag i propozycji zmian. Na większość z nich odpowiedź Ministerstwa Finansów brzmiała: nie mogą być uwzględnione. Mimo to po długich naradach organizacje samorządowe pozytywnie zaopiniowały projekt.

Samorządowcy o projekcie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego: To dopiero początek zmian

– Na ostateczną aprobatę projektu ustawy o dochodach JST ze strony samorządowej złożyły się przede wszystkim dwie kluczowe kwestie. Pierwsza to deklaracja Ministerstwa Finansów o uwzględnieniu najważniejszych postulatów zgłaszanych przez stronę samorządową. Nasze postulaty dotyczyły głównie racjonalizacji wydatków w sferze oświaty, a także w innych obszarach usług publicznych. Kolejnym czynnikiem była zgoda na monitorowanie i ewaluację wprowadzanych rozwiązań. Uzgodniliśmy, że w 2026 r., na podstawie analizy wyników z 2025 r., ocenimy, czy wprowadzona ustawa wymaga korekt – mówił Krzysztof Żuk, prezydent Lublina, członek zarządu Unii Metropolii Polskich.

Tak też samorządowcy napisali w opinii: „Projekt ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego uznajemy za pierwszy etap prac, zmierzających do opracowania Programu naprawy finansów JST, nie tylko w ich części dochodowej, lecz także umożliwienia samorządom racjonalizacji wydatków ponoszonych na świadczenie usług publicznych” .

Najważniejsze założenia reformy finansów JST to wzmocnienie i ustabilizowanie ich finansów poprzez zwiększenie dochodów własnych. Każdy samorząd będzie miał zagwarantowane wyższe dochody niż obecnie, tj. nie mniej niż 4 proc., ale nie więcej niż 10 proc.

Zwiększone zostaną wpływy z podatków w dochodach JST. Dochody podatników będą podstawą naliczania dochodów z udziału w PIT i CIT, a nie – jak obecnie – płacone przez nich podatki. Samorządy dostaną udział w zryczałtowanym podatku PIT. Subwencja ogólna zostanie zamieniona na wyliczone potrzeby finansowych samorządów: wyrównawcze, oświatowe, rozwojowe, ekologiczne, uzupełniające (sposób ich wyliczenia budził wątpliwości samorządowców).

Miasta na prawie powiatów będą oddzielną kategorią JST. W przyszłym roku rezerwa ogólna wyniesie ok. 2 mld zł (miało to być ok. 1,3 mld zł, w czasie rozmów MF zaproponowało wzrost o 700 mln zł), nastąpi waloryzacja tzw. kwoty uzupełniającej dla samorządów, przewidzianej w projekcie ustawy o dochodach. Dodatkowo rząd i samorządy dalej będą w zespołach roboczych pracować nad zmianami dotyczącymi finansowania i uprawnień w edukacji, dokonają przeglądu zadań zleconych, które wykonują samorządy na zlecenie rządu, oraz dokonają ich standaryzacji.

W tym roku samorządy otrzymają jeszcze 10 mld zł z budżetu centralnego. – Wypracowujemy system na lata, a nie tylko na przyszły rok. Najważniejsze jest uniezależnienie dochodów samorządów od koniunktury gospodarczej – tak uważa Stanisław Jastrzębski, przewodniczący ZGWRP i wójt gminy Długosiodło.

Zaproponowane zmiany nie zrekompensują strat, które poniosły samorządy

Samorządowcy szacują, że w wyniku zmian wprowadzonych do systemu podatkowego w zeszłych latach oraz z powodu luki oświatowej (czyli różnicy pomiędzy wydatkami a pieniędzmi, które samorządy dostają na oświatę z budżetu centralnego) ich dochody są niższe o ok. 50 mld złotych.