Samorządy skarżą się do premiera na „Czyste Powietrze”. Kopciuchy znikną za 30 lat?

Polska jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych państw europejskich. Jak przypomina Polski Alarm Smogowy (PAS) 40 tys. Polek i Polaków każdego roku umiera przedwcześnie z powodu oddychania zanieczyszczonym powietrzem. Jak wynika z najnowszych danych udostępnionych nam przez Główny Urząd Nadzoru Budowlanego, w Polsce nadal działa blisko 1,9 mln kotłów na paliwo stałe poniżej klasy 3 (popularne kopciuchy) lub brakuje informacji o klasie takiego kotła. Kotłów na paliwo stałe z zadeklarowanym wykorzystaniem węgla i paliwa węglopochodnego jest znacznie więcej, bo 3,27 mln. 

Według Polskiego Alarmu Smogowego, aby przyspieszyć wymianę kopciuchów, należy zapewnić dobrze funkcjonujące programy wspierające modernizację energetyczną budynków jednorodzinnych i wielorodzinnych. Pod apelem gmin w tej sprawie podpisało się sześć organizacji zrzeszających ponad 1000 gmin z całej Polski: Ogólnopolskie Porozumienie Organizacji Samorządowych, Związek Miast Polskich, Federacja Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP, Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski, Stowarzyszenie Metropolia Krakowska, Stowarzyszenie Gmin Górniczych w Polsce.

Samorządowcy alarmują: Spada zainteresowanie wymianą kotłów

Apelujący zaniepokojeni są spadkiem zainteresowania programem „Czyste Powietrze”, który od końca 2018 r. jest głównym narzędziem wymiany najmniej efektywnych pieców węglowych na zero lub mniej emisyjne źródła. PAS wskazuje, że w nowej odsłonie programu, która została uruchomiona w marcu, wpływa 4-krotnie mniej wniosków niż przed jego zawieszeniem.

– Bardzo niskie zainteresowanie programem wynika z wciąż nierozwiązanych problemów, takich jak: nadmierna biurokracja, uznaniowość w interpretowaniu regulaminu programu przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska, wielomiesięczne zatory w rozpatrywaniu wniosków i wypłatach dotacji czy nadmiernie skomplikowane zasady programu – mówi Piotr Kuczera, prezydent Rybnika i przedstawiciel Ogólnopolskiego Porozumienia Organizacji Samorządowych, jednego z sygnatariuszy apelu. – W efekcie, nastąpiła utrata zaufania do programu wśród mieszkańców, którzy obawiają się, że nie otrzymają przyznanej dotacji lub będą na nią czekać miesiącami, dostarczając kolejne dokumenty, zaświadczenia i uzupełnienia – dodaje prezydent Kuczera.

Kiedy znikną „kopciuchy”?

Z wyliczeń Polskiego Alarmu Smogowego wynika, że jeśli zainteresowanie programem nadal będzie utrzymywać się na tak niskim poziomie jak obecnie, to wymiana 2,5 miliona starych kotłów na węgiel lub drewno, tzw. „kopciuchów”, zajmie ponad 30 lat. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) szacuje jednak, że nastąpi to w 2032 r.

– Szczególnie martwi nas fakt, że w praktyce dostęp do nowej wersji programu dla osób o niskich dochodach jest bardzo ograniczony – mówi Tomasz Ożóg, zastępca burmistrza Skawiny, zrzeszonej w Stowarzyszeniu Metropolia Krakowska, która jest kolejnym sygnatariuszem apelu. – Tych ludzi nie stać na założenie kilkudziesięciu tysięcy złotych na inwestycję. Ten problem miał być rozwiązany przez mechanizm prefinansowania, ale obecnie wiele firm nie chce realizować projektów w tej formule, obawiając się, że nie otrzymają płatności z programu – dodaje. Jego zdaniem winą za złą organizację programu mieszkańcy obarczają gminy, które nie mają żadnego wpływu na to, jak wojewódzkie fundusze ochrony środowiska obsługują beneficjentów.

Czytaj więcej

Co2

NFOŚiGW zapowiada pomoc poszkodowanym w programie Czyste Powietrze

Po wznowieniu programu Czyste Powietrze - sztandarowego narzędzia poprawy wymiany starych pieców...

NFOŚiGW odpiera zarzuty i podaje liczby

Przypomnijmy, że od 28 listopada 2024 r. do 31 marca 2025 r. trwała przerwa w przyjmowaniu jedynie nowych wniosków. Ta decyzja spotkała się z krytyką, bo zdaniem m.in. Polskiego Alarmu Smogowego można było uszczelnić program nie wstrzymując naboru. Po uszczelnieniu programu, które miało wyeliminować możliwości oszustw i wyłudzeń, program rozpędza się z mozołem.

Zarzuty o „zapaść” w programie odpiera NFOŚiGW. Jak wynika z danych, średnia liczba składanych wniosków w kwietniu wynosiła 182, w maju 969, w lipcu już 1924. W październiku było to nieco mniej, bo 1394. – Liczba wniosków w programie jest przyjmowana na bieżąco, wniosków systematycznie przybywa od wznowienia programu 31 marca br. Do końca lipca notowano systematyczny wzrost – z ok. 1,7 tys. do ponad 2 tys. wniosków tygodniowo – informuje nas NFOŚiGW, który zapytaliśmy o stan realizacji programu „Czyste Powietrze”.

W ramach nowej odsłony do 14 listopada 2025 r. zostało złożonych 42,7 tys. wniosków o dofinansowanie, z czego WFOŚiGW rozpatrzyły 26,7 tys. wniosków. Wypłacone dofinansowanie, w tym zaliczki i częściowe wypłaty – wg stanu na 14 listopada 2025 r. – wyniosły 63,3 mln.