Lepszy własny program niż „Czyste powietrze”

Formalnie niemal co czwarta gmina chciałaby uczestniczyć w pilotażu programu „Czyste powietrze”. W rzeczywistości samorządowcy zdania nie zmieniają: program jest zbyt skomplikowany, dostępne pieniądze zbyt małe, a urzędnicy zbyt daleko.

Do tej pory 400 porozumień

Na zorganizowanej w ostatnią środę konferencji prasowej minister środowiska Henryk Kowalczyk prezentował niezachwiany optymizm. – Podpisano 400 porozumień z gminami. Ten proces trwa, jest bardzo zaawansowany. Trwają rozmowy z kolejnymi gminami, które interesują się tym programem – przekonywał minister.

Podpisywanie porozumień ruszyło mniej więcej w połowie lipca. W kolejce ma czekać jeszcze 200 jednostek samorządowych, które chciałyby spróbować swoich sił w programie „Czyste powietrze”.

Samorządowcy jednak tego entuzjazmu nie podzielają. – Jest takie przekonanie, że mieszkańcy dobrze postrzegają sytuację, gdy ich władze uczestniczą w jakimś dużym projekcie. To w jakimś stopniu działanie z obszaru public relations – mówi „Życiu Regionów” jeden z samorządowych włodarzy. – A ja uważam, że lepiej działać skutecznie niż wizerunkowo – kwituje.

CZYTAJ TAKŻE: Są pieniądze na walkę ze smogiem

Skuteczność dla samorządowców oznacza przede wszystkim prostotę. – Wymiana pieców czy poprawa systemu ogrzewania często dotyczy ludzi, którzy nie są wykształceni – opowiada „ŻR” Grzegorz Benedykciński, burmistrz Grodziska Mazowieckiego.

– U nas taki gminny program oznacza 70-procentową dopłatę do wymiany pieca i 20-procentową do wymiany przyłączy. Wszystko jest maksymalnie uproszczone i są rezultaty: w ciągu roku zmieniliśmy system ogrzewania w ponad 400 budynkach. To jakieś 1600 osób – wylicza.

Jak szacuje, do zrobienia jest jeszcze drugie tyle. Burmistrz daje sobie na to dwa lata. – Żeby w ogóle nie było tego typu pieców w mieście – dorzuca.

– U nas również strategia obejmuje własny program dopłat do wymiany źródeł ciepła – sekunduje mu burmistrz Lidzbarka Warmińskiego Jacek Wiśniowski. – I to się sprawdza, zresztą nie tylko na naszym terenie, ale też w wielu innych gminach, których sytuację znam. Na taki cel pieniądze zawsze się znajdą: czyste powietrze to też zysk dla gminy, pozwala „sprzedawać” lokalne walory środowiskowe, turystyczne, sportowe – kwituje.

Im jednak mniejsze ośrodki, tym mniej możliwości, więc wielu gospodarzy mniejszych miejscowości początkowo liczyło na „Czyste powietrze”.

– Na początku było u nas wielu chętnych, a przedstawiciele NFOŚiGW przedstawiali sytuację optymistycznie: my tu będziemy i samorządy nam niepotrzebne. Powątpiewaliśmy, mając już doświadczenia w innych „parasolowych” projektach – opowiada nam Krzysztof Iwaniuk, wójt Terespola i szef Związku Gmin Wiejskich. I, jak twierdzi, sceptycyzm był jak najbardziej uzasadniony.

– Mówiło się o dopłatach jakiejś astronomicznej wielkości, rzędu 90 procent potrzebnych kwot. Po tych spotkaniach wiele osób się szykowało, przychodziły do gminy. Jak zaczęliśmy się zagłębiać w szczegóły, wyszło, że poziom dofinansowania sięgnie 30 procent – kontynuuje. – Wtedy już zostały pojedyncze osoby, procedury w gminie przebrnęły dwie. A i one w końcu zrezygnowały – dodaje.

Tempo zwalnia

Bo poziom dofinansowania to niejedyny problem „Czystego powietrza”. Owszem, pieniądze się liczą, zwłaszcza w biedniejszych regionach – choćby we wschodniej Polsce. Według Iwaniuka tam problem często dotyczy rodzin, które funkcjonują dzięki wsparciu lokalnej pomocy społecznej: tu liczy się każda złotówka. A im dalej w las, tym więcej drzew: poza samymi pieniędzmi w toku wnioskowania okazywało się, że aplikujący musi przedstawiać rachunki, certyfikaty, rozmaite inne dokumenty. Przez elektroniczny formularz nie przebrnie bez pomocy urzędnika. A do tego trzeba jeszcze dorzucić obligatoryjną wycieczkę do najbliższego biura NFOŚiGW, od kilkudziesięciu do 200 kilometrów, licząc pobieżnie. – Ludzie mówią: „I po co to wszystko”, i rezygnują – ucina Iwaniuk.

CZYTAJ TAKŻE: Miasta chętnie wydają miliony na ochronę powietrza

Owszem, część z tych barier ma zniknąć. Po demonstracyjnej krytyce Brukseli w programie wprowadzono zmiany, m.in. dystrybucja środków nie będzie się już odbywać wyłącznie poprzez NFOŚiGW, ale też przez gminy: stąd te pilotażowe porozumienia. Dzięki nim gminy mają oddelegować do pomocy zainteresowanym urzędnika, który pomoże wypełnić dokumenty, sprawdzi złożony wniosek, naniesie korektę i wyśle do funduszu.

– Jeszcze jedno zadanie zlecone, na które w rzeczywistości nie będzie z budżetu centralnego żadnych pieniędzy – podsumowuje Iwaniuk. Porównuje je do wydawania dowodów osobistych: obowiązku gmin, który miał być refinansowany z budżetu. – Gdybym miał wydawać dowody w relacji do realnych pieniędzy, jakie dostajemy od rządu na to zadanie, musiałbym przeznaczyć na to zaledwie jeden dzień w tygodniu – mówi.

Podczas środowej konferencji resort środowiska poinformował, że dotychczas złożono 70 tys. wniosków na łączną kwotę 1,58 mld złotych (stan na 26 lipca).