Antywojenny przekaz Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

Salon, pośrodku stół, na nim lalka, są też kartki z elementarza, dzbanek, kilka książek, gazety. Pod ścianą, na której wiszą obrazy, stoi komoda. Nie jest bogato, ale porządnie. Za oknem ulica tętniąca życiem. I choć domownicy gdzieś wyszli, można swobodnie poruszać się po ich mieszkaniu. Zaglądać w każdy kąt. Z salonu drzwi prowadzą do kolejnego pokoju, który okazuje się tym samym... salonem, tylko przedmiotów jakby ubyło. Niby tak samo wygląda, ale jednak biedniej. Za oknem widać hitlerowskie flagi. Znak, że trwa okupacja. I znów kolejne drzwi. Trafiamy na trzecią odsłonę tego samego salonu. Ściana oberwana, przez dziurę widać ruiny. Na podłodze szare legowiska wypchane słomą. Obok miska z wodą. Jest szaro i biednie, a okno zabite dechami. Zamiast życia – wegetacja. Tylko lalka wciąż ta sama.

Spacerem po przedwojennej ulicy

Inscenizacje to z pewnością jedna z najmocniejszych stron gdańskiego Muzeum II Wojny Światowej. Trzy takie same pokoje pokazane w różnym okresie – w momencie wybuchu wojny, w trakcie okupacji i na koniec wojny – to akurat część wystawy dedykowana dzieciom. Są jednak i inne scenografie. Stoimy na przedwojennej ulicy. Wokół sklepowe wystawy. Nad jedną z nich wielki czerwony szyld „Monopol tytoniowy. Sprzedaż wyrobów tytoniowych", a poniżej w witrynie asortyment tytoniu z „najprzedniejszym tytoniem tureckim", bibułkami i zapałkami. Czyli wszystko niezbędne do palenia. Aby uzyskać pełnię szczęścia, po drugiej stronie w „Składzie towarów mieszanych" można nabyć piwo, a potem pójść do kina Wanda. O ładny ubiór można z kolei zadbać, zachodząc do Apolinarego Solskiego, krawca męskiego.

Jest też inna wersja ulicy. Już po działaniach wojennych. I choć domy dalej stoją, to zostały same mury z wypalonymi oknami. I wszechobecne gruzowisko, pośrodku którego stoi słynny radziecki czołg T-34. W ten sposób trafiamy w sam środek wojny. Głównym motywem muzeum jest oczywiście II wojna światowa, ale wystawa opowiada historię od początku XX wieku, a kończy – prawie że na bieżących wydarzeniach. Polska odgrywa w niej główną rolę.

– Chcemy pokazać polskie doświadczenie, które jest odmienne od innych narodów – wyjaśnia Paweł Machcewicz, dyrektor muzeum. – Po pierwsze, okupacja miała o wiele bardziej brutalny charakter niż w krajach Europy Zachodniej. Po drugie, mieliśmy podwójną okupację. No i inne było znaczenie zakończenia II wojny światowej, dla nas to był koniec wojny, ale i początek zniewolenia przez ZSRR – wylicza Machcewicz i dodaje: – Nasz pierwotny zamiar był taki, by ostatnimi obrazami był upadek reżimów komunistycznych, ale świat się okazał mniej stabilny, niż nam się wydawało, dlatego ostatnie obrazy to Ukraina czy Syria. Przemoc jest wokół nas. To przesłanie może mniej optymistyczne, ale uniwersalne.

 Wystawa stała Muzeum II Wojny Światowej

Ludzie przede wszystkim

Symbolicznie, ale i dosłownie udało się autorom wystawy pokazać żelazną kurtynę. To mur biegnący przez długość sali, a następnie wchodzący w ścienny ekran. Po jednej stronie leci kronika wydarzeń we wschodnim bloku, a po drugiej zachodnim. Z każdej strony można oglądać obrazki lecące po drugiej stronie, ale przysłonięte przez drut kolczasty biegnący nad murem. Ta inscenizacja dobrze oddaje klimat i motyw przewodni wystawy. Nie jest to przegląd działań militarnych, bitew czy uzbrojenia – choć to też jest obecne – ale szeroko pojęta geopolityka, z Polską w roli centralnej. A w niej najważniejszy jest człowiek. – To jest muzeum wojny, ale chcemy ją pokazać z perspektywy ludności cywilnej. Ofiarami byli cywile, kobiety, dzieci – mówi Machcewicz.

Jest więc pokazane życie pod okupacją, życie w niemieckich obozach koncentracyjnych, czy też w samej III Rzeszy. Na jednym ze zdjęć widać kilka osób, które pozują przed Bramą Brandenburską w Berlinie. Rok 1943. Wygląda to na zdjęcie turystów, którzy właśnie zwiedzają Berlin. W rzeczywistości to polscy robotnicy przymusowi. W czasie wojny setki tysięcy było wywożonych do Niemiec, gdzie pracowali i żyli w fatalnych warunkach. Starali się mimo to normalnie żyć, stąd takie optymistyczne zdjęcia czy listy do rodzin w Polsce.

Takich historii i zdjęć w muzeum możemy obejrzeć sporo.

Józef i Eleonora Zdanewiczowie. Poznali się w Niemczech na robotach przymusowych. On w międzyczasie przeżył katowanie na gestapo i obóz koncentracyjny. Gdy wrócił do pracy, urodziła im się córka. Pod koniec wojny, w trakcie alianckiego bombardowania, Eleonora z córką zostały zasypane pod gruzami. Trafiły do szpitala. On ukrywał się do końca wojny, potem podjął pracę u Amerykanów w Dusseldorfie. Tam w końcu odnalazła go Eleonora. W muzeum wisi nawet mapa wojennej tułaczki Zdanewiczów po Niemczech, opracowana przez ich córkę.