Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej skierowało do Zespołu ds. administracji publicznej i bezpieczeństwa obywateli oraz Zespołu ds. ochrony zdrowia i polityki społecznej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego nową wersje projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa.

Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (druk nr UC 101), ma wdrożyć do polskiego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Co ważne termin na implementację dyrektywy minął 17 grudnia 2021 r.

Przede wszystkim zrezygnowano w nim z Rzecznika praw Obywatelskich jako podmiotu właściwego do zgłoszeń zewnętrznych. Najnowsza wersja projektu tę rolę powierza Państwowej Inspekcji Pracy. Jak czytamy w poprawionej ocenie skutków regulacji (OSR) „Pełnienie tej roli przez PIP jest zasadne ze względu na fakt, iż przyjmowanie zgłoszeń łączyłoby się w tej instytucji z funkcją udzielania wsparcia i informacji zgłaszającym naruszenia. Za wyborem PIP przemawia fakt, że organ ten jest organem nadzorczym, powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy zgodnie z art. 1 ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. 2022 poz. 1614). PIP w swojej działalności jest niezależna i odpowiada jedynie przed Sejmem, zaś nadzór nad PIP sprawuje Rada Ochrony Pracy, która jest złożona z posłów, senatorów i kandydatów zgłoszonych przez Prezesa Rady Ministrów oraz reprezentatywne organizacje związkowe.”. Ponadto do listy instytucji właściwych do rozpatrywania zgłoszeń zewnętrznych dopisano Regionalne Izby Obrachunkowe. A także organy właściwe do ścigania przestępstw. Oznacza to, że sygnalista będzie mógł także zgłosić naruszenia prawa bezpośrednio policji lub prokuraturze. Zgodnie z projektem podejrzenie popełnienia przestępstwa należy zgłaszać właściwemu wojewódzkiemu komendantowi Policji. Natomiast do prokuratury sygnalista ma zgłaszać podejrzenie popełnienia przestępstwa naruszającego interesy Unii Europejskiej. Nowością są także przepisy pozwalające na uzyskanie zaświadczenia o byciu sygnalistą. Jak wskazuje art. 36 ust. 2 projektu na żądanie zgłaszającego, organ publiczny wydaje zaświadczenie, w którym potwierdza, iż zgłaszający podlega ochronie określonej w przepisach rozdziału 2 „Zakaz działań odwetowych i środki ochrony”. Jak czytamy w uzasadnieniu projektu w wersji z 13 grudnia 2022 r., „Artykuł 20 ust. 1 lit. b Dyrektywy przewiduje możliwość wprowadzenia zaświadczenia o kwalifikowaniu się do objęcia ochroną na mocy dyrektywy. Motyw 90 Dyrektywy stanowi zaś, że właściwe organy powinny wydać dowody lub inne dokumenty niezbędne do potwierdzenia przed innymi organami lub przed sądami, że dokonane zgłoszenie zewnętrzne miało miejsce.”. Motyw ten przewiduje także obowiązek kontroli sądowej wydawania zaświadczenia, w szczególności odmowy wydania zaświadczenia. Dlatego też nowy projekt przewiduje, że zaświadczenia będą wydawane na podstawie przepisów Kodeksu Postępowania Administracyjnego (m.in. art. 217 i 219 KPA). Natomiast sądowa kontrola wydania tych zaświadczeń będzie możliwa na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r.Prawo o postepowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 52 § 1), który przyznaje prawo skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w razie wyczerpania środków zaskarżenia przysługujących na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego. Wobec tego zgłaszającemu będzie przysługiwało prawo sądowej kontroli wydania zaświadczenia.

Projektowana ustawa obejmie ochroną osoby dokonujące zgłoszenia lub ujawnienia informacji lub uzasadnionych podejrzeń naruszenia prawa, pracujące w sektorze prywatnym lub publicznym, które uzyskały informacje na temat naruszenia w kontekście związanym z pracą. Przewidziane w ustawie gwarancje i środki prawne będą przysługiwały osobie dokonującej zgłoszenia naruszenia, niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy lub pełnienia służby (m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, kontrakt menedżerski, wolontariat, staż, praktyka czy służba wojskowa), w tym także świadczącej pracę na rzecz podmiotów, z którymi podmiot prawny utrzymuje relacje gospodarcze, jak wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy oraz innym osobom zgłaszającym informacje o naruszeniach w kontekście związanym z pracą, jak akcjonariusze i wspólnicy oraz członkowie organów osoby prawnej. Ochroną będą objęte również osoby dokonujące zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą, przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu lub pełnienia służby w podmiocie prawnym lub gdy taki stosunek już ustał.