Sytuacja finansowa samorządów jest lepsza. Ale wciąż jest wiele do poprawienia

Nowa ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego poprawiła ich sytuację finansową, ale to dopiero pierwszy etap zmian: uważnie należy przyglądać się temu, jakie są jej efekty w pierwszym roku funkcjonowania, zastanowić się nad zmianami w systemie opłat i podatków lokalnych oraz naprawić finansowanie oświaty. Tak sytuację finansową samorządów widzą skarbnicy i eksperci, którzy dyskutowali podczas pierwszego dnia VII Krajowego Kongresu Forów Skarbników zorganizowanego przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej.

Oświata była cichym i drugoplanowym bohaterem wielu rozmów. Pojawiła się i przebiła się na pierwszy plan nawet wtedy, gdy samorządowcy rozmawiali o inwestycjach. Grzegorz Cichy, burmistrz Proszowic, powiedział pół żartem, pół serio, iż ze względu na skomplikowanie finansów samorządowych, skarbnicy przy planowaniu kilkuletnim wykonują nowy zawód - „skarbnik wróżbita”. – Dla małych i średnich samorządów ważne jest, by rząd wziął na siebie finansowanie płac nauczycieli. Sytuacja w oświacie, minimalna płaca – zjadają nas – mówił burmistrz, a słuchacze na sali odpowiedzieli oklaskami.

Luka oświatowa sięgnie w tym roku 44 mld zł

Także Marek Wójcik, sekretarz strony samorządowej w Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego przypomniał, że rozmowy rząd – samorządy na temat finansowania oświaty były jednym z dziewięciu tematów, na które umówiono się w zeszłym roku przy zakończeniu negocjacji ustawy o dochodach JST. – Zaprosiliśmy rząd do takich rozmów, odbędą się w ostatni wtorek marca, przed posiedzeniem plenarnym KWRiST – zapowiedział.

Korporacje samorządowe policzyły, że luka oświatowa, czyli różnica między oszacowanymi potrzebami oświatowymi a wydatkami, wyniesie w tym roku 44 mld zł. Chcą, żeby w budżecie na przyszły rok takiego niedoszacowania już nie było, by luka oświatowa ma być zlikwidowana. Spotkanie 25 marca ma być początkiem debaty o tym jak to zrobić.

Czytaj więcej

Inwestycje

Boom czy zastój. Czy do inwestycyjnego przyspieszenia rządu dołączą samorządy?

Duże miasta szykują się do kolejnego rozwojowego skoku w 2025 r. Pod warunkiem dostępności funduszy unijnych.

Skarbnicy gmin, miast i powiatów zastanawiali się nad konsekwencjami nowelizacji ustawy o dochodach JST i nad tym, co powinno się zmienić w finansowaniu samorządów. Udziały JST w PIT i CIT znacząco wzrosły, ale jednocześnie stopniały pieniądze przeznaczone na subwencje i dotacje.

Prof. Krzysztof Surówka z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie zastanawiał się, na ile zmiany udziału samorządów w PIT i w CIT wpłynęły na zwiększenie dochodów samorządowych. - Do końca ubiegłego roku samorząd terytorialny miał tylko 15-proc. udział w dochodach sektora publicznego. W momencie, kiedy zmieniliśmy ustawę ten udział wzrósł według moich szacunków do ok. 25 proc. i jednocześnie zmniejszył się udział budżetu państwa w przejmowaniu dochodów sektora prywatnego, bo część dochodów z PIT i CIT idzie do samorządów. (…) W ustawie budżetowej na ten rok dochody z PIT będą stanowiły tylko 5 proc. dochodów budżetu państwa. A w latach poprzednich stanowiły ok. 15-16 proc. Dlaczego? Bo one przeszły do budżetów samorządu. Ale jeśli spojrzymy na taką pozycję, jak subwencje i dotacje, to mamy tutaj radykalny spadek wydatków budżetu państwa, bo transfery z budżetu państwa do samorządu gwałtownie spadły – tłumaczył. 

Dobry początek, ale już pojawiają się mankamenty

Na jego pytanie, czy i na ile zwiększyła się samodzielność finansowa samorządów odpowiedzieli skarbnicy i eksperci.

- To są zmiany słuszne i idące w dobrym kierunku – stwierdziła Ewa Czołpińska, zastępca prezesa Regionalnej Izby Obrachunkowej w Białymstoku. Jadnak zwróciła uwagę, samodzielność nie zamyka się po stronie dochodowej, ważna jest swoboda wydatkowa, wybór na co samorządy mogą wydać pieniądze. To jednak wciąż jest trudne. Ewa Czołpińska przypomniała między innymi o sytuacji w ochronie zdrowia.

- Nie mamy jeszcze danych za 2024 r., ale w 2023 r. 50 powiatów ziemskich i 20 miast na prawach powiatów wykazało zadłużenia w SP ZOZ. To spora grupa. I jeżeli tym szpitalom noga się powinie, to one jako organ założycielski będą musiały je ratować. W związku z tym przyjęcie w powiatach ziemskich i miastach na prawach powiatu takiego obszaru wydatkowego, jakim jest ochrona zdrowia, i przyjęcie odpowiednich determinant do tego wydaje się konieczne. To przyczynek do dalszej dyskusji nad zmianami w ustawie, którą MF przewiduje. Oddzielną kwestią jest oświata – wskazała. Dodała, że izby obrachunkowe zastanawiają się, czy nowa ustawa o dochodach JST pozwoli samorządom na swobodne wypracowanie takich nadwyżek, które będą pozwalały na rozwój i finansowanie rozchodów.

Czytaj więcej

Finanse w regionach

Zaskakująca mizeria w miejskich budżetach. Samorządowcy o reformie finansów JST

Rządowe reformy miały przynieść samorządom górę kasy, ale rok 2025 r. dla wielu dużych miast pod tym względem zapowiada się rozczarowująco. Po części może uda się to naprawić, ale i tak okazuje się, że... kołdra zawsze jest za krótka.