Gospodarowanie nieruchomościami Skarbu Państwa należy do zadań starosty powiatowego, który w tym wypadku działa za Skarb Państwa i jednostkę samorządu terytorialnego. Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła, czy powiaty województwa łódzkiego prawidłowo i skutecznie podejmowały te działania. Kontrola objęła działalność 14 starostw w latach 2018-2020.
Wniosek? Starostwa pobierają opłaty za użytkowanie wieczyste i trwały zarząd często według stawek nawet sprzed 11 lat. Przewlekle prowadzą postępowania windykacyjne lub wręcz rezygnują z prób odzyskania kwot niezapłaconych. NIK ocenia, że stwierdzone nieprawidłowości mogą występować także w innych regionach kraju.
- Starostowie nieskutecznie egzekwują dochody należne budżetowi państwa z gospodarowania nieruchomościami. Skala zaległości z roku na rok rośnie, w roku 2020 suma zaległości była już wyższa niż uzyskane dochody – oceniła Izba.
W roku 2018 zaległości wynosiły 67 mln zł przy 79 mln zł dochodów, natomiast w roku 2020 było to 76 mln zł wobec 68 mln zł. Największe zaległości dotyczyły opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości (42 - 49 proc. zaległości) i odsetek (30 - 36 proc. zaległości).NIK zidentyfikowała błędne lub niezgodne z prawem działania starostów, które niekorzystnie wpływają na poziom dochodów budżetu państwa w tym aspekcie.
Stawki sprzed lat
NIK w raporcie zwróciła uwagę na niedokonywanie aktualizacji wartości nieruchomości i wysokości opłat za ich użytkowanie, przy rosnących cenach nieruchomości. W przypadku 16 proc. nieruchomości w skontrolowanych 14 starostwach ostatnia aktualizacja miała miejsce przed 2010 rokiem, a dla 26 proc. w latach 2010-2014. Kontrolerzy stwierdzili skrajne przypadki, kiedy wycena nieruchomości pochodziła nawet sprzed prawie 30 lat. Także dla ponad 17 proc. nieruchomości zabudowanych na cele mieszkaniowe, przekształconych 1 stycznia 2019 roku we własność, opłatę roczną będącą podstawą wyliczenia opłaty z tytułu przekształcenia ustalono lub zaktualizowano przed 2010 rokiem.
Nieskuteczna windykacja
Kolejny zarzut ze strony NIK to prowadzenie działań windykacyjnych nierzetelnie lub niezgodnie z obowiązującymi procedurami wewnętrznymi, co naruszało przepisy ustawy o finansach publicznych. W efekcie w latach 2018-2020 zaległości skontrolowanych powiatów z tytułu gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa wzrosły o prawie 27 proc. i na koniec 2020 roku wyniosły 29,9 mln zł. Uzyskane w tym okresie dochody zmalały natomiast o niemal 18 proc., do 25,9 mln zł, czyli do kwoty niższej od stanu zaległości.
Windykację z reguły ograniczano do kilkukrotnego wystawiania wezwań do zapłaty należności, przy czym opóźnienia w wysyłaniu pierwszych wezwań wynosiły nawet do 2,5 roku. Pozwy do sądu składano z opóźnieniem wynoszącym do 3,5 roku, a wnioski o nadanie nakazom zapłaty klauzuli wykonalności z opóźnieniem do niemal 6,5 roku. Kontrolerzy stwierdzili nawet sytuacje, kiedy przez prawie 6 lat nie kierowano spraw do egzekucji, pomimo posiadania tytułów wykonawczych.
Trzy dostępy do treści rp.pl w ramach jednej prenumeraty
Błędy w rachunkach
W dziewięciu starostwach stwierdzono błędy w księgach rachunkowych w zakresie ewidencji i wyceny należności, które negatywnie wpłynęły na jakość informacyjną sprawozdań budżetowych i finansowych. Dodatkowo w trzech starostwach stwierdzono nieprawidłowość polegającą na sporządzaniu sprawozdań budżetowych niezgodnie z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej. Na koniec 2020 roku kwota rozbieżności wynosiła 3,1 mln zł.
W kwestii ewidencji i wyceny należności nieprawidłowości polegały między innymi na nieaktualizowaniu wartości należności, nienaliczaniu odsetek od przeterminowanych należności, podwójnym ujmowaniu należności w ewidencji czy niezgodnym z przepisami umorzeniu należności. Na koniec 2020 roku łączna kwota tych nieprawidłowości wyniosła 6,5 mln zł.
Zbycie i udziały - prawidłowo
Starostowie natomiast rzetelnie prowadzili postępowania w celu zbycia i przekazania w trwały zarząd nieruchomości Skarbu Państwa. Kontrolerzy szczegółowo zbadali 35 transakcji sprzedaży (33,3 proc. wszystkich) oraz 20 przekazania w trwały zarząd (74,1 proc. wszystkich). Ceny nieruchomości oraz opłaty roczne z tytułu trwałego zarządu ustalano w oparciu o aktualne operaty szacunkowe. Sprzedaży nieruchomości dokonywano we właściwym trybie i rzetelnie dokumentowano.
Starostowie także prawidłowo ustalali kwoty udziału powiatów w dochodach z tytułu gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa i terminowo odprowadzali dochody należne budżetowi państwa.
W wyniku kontroli NIK skierowała 12 zawiadomień do organów powołanych do ścigania przestępstw oraz rzecznika dyscypliny finansów publicznych. Osiem zawiadomień dotyczyło uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, polegającego na podawaniu w księgach rachunkowych nierzetelnych danych. Cztery dotyczyły naruszeń dyscypliny finansów publicznych, między innymi niedochodzenia należności czy wykazywania w sprawozdaniach danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej.
NIK zawnioskowała do starostów o wyeliminowanie przypadków długotrwałego braku aktualizacji opłat rocznych, poprawę skuteczności windykacji należności oraz zamieszczanie w księgach rachunkowych, a w konsekwencji sprawozdaniach budżetowych i finansowych, wiarygodnych danych o stanie należności i zaległości.
