Bierzcie śmigła w swoje ręce

Apetyt rośnie w miarę jedzenia: Ostrów Wielkopolski najpierw kupił autobusy elektryczne, potem postanowił samodzielnie dostarczać energię do nich, dziś myśli o regionalnym klastrze energii.

Nie jest to jednak jedyny eksperyment z OZE, na jaki porwały się polskie samorządy. Za szczególnie udany autorzy „Samorządowego podręcznika transformacji energetycznej” uznali też Zklaster, czyli Zgorzelecki Klaster Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii i Efektywności Energetycznej. To wybudowana przez gminę Głuchów we współpracy z inwestorem farma wiatrowa, produkująca ponad 50 MWh energii w ciągu roku. Inne przykłady to wybudowanie przez Konstantynów Łódzki Centrum Transferu Technologii OZE, czyli interdyscyplinarnego ośrodka z zapleczem laboratoryjnym do badań nad zrównoważoną energetyką i biogospodarką, budowa elektrociepłowni opalanej lokalnie produkowaną biomasą w Lęborku, czy skupiony na likwidacji ubóstwa energetycznego kompleksowy program poprawy efektywności energetycznej.

Inna sprawa, że na tle niemal 2500 gmin w Polsce samorządy, które porwały się na budowę własnego potencjału OZE, to jednostkowe przypadki. Trudno się jednak dziwić: chętnych czeka droga przez pole minowe.

Sprzeczne przepisy

Kłopoty zaczynają się na poziomie kluczowych aktów prawnych. Eksperci Fundacji Instrat doszukują się pierwszych barier już w kluczowych dokumentach energetycznych państwa: w projekcie polityki energetycznej Polski do 2040 r. (PEP 2040), krajowym planie na rzecz energii i klimatu na lata 2021–2030, prawie energetycznym, ustawach o OZE czy elektromobilności i paliwach alternatywnych.

W przypadku dwóch pierwszych dokumentów w grę wchodzą niezgodności z innymi aktami prawnymi, brak zgodności z założeniami polityki europejskiej i globalnej, błędne założenia dotyczące miksu energetycznego, marginalizacja niektórych rodzajów OZE. – Zabrakło dostatecznego zaakcentowania roli jst w procesie dywersyfikacji dostaw energii oraz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego na szczeblu lokalnym – wytykają autorzy „Samorządowego podręcznika”. Dokumenty te są też zbiorem pobożnych życzeń w zakresie walki z ubóstwem energetycznym, poprawy jakości powietrza, dekarbonizacji.

CZYTAJ TAKŻE: Lepszy własny program niż „Czyste powietrze”

Nie mniejsze problemy stanowią kluczowe dla branży ustawy. – Ustawodawca stara się odgórnie przewidzieć wszelkie sytuacje mogące wystąpić w polskiej energetyce – wytykają eksperci. – Regulacje nie pozostawiają jst żadnej swobody działania w zakresie stanowienia prawa w kwestii OZE w drodze wydawania aktów prawa miejscowego. W ustawie brakuje systemu motywującego władze samorządowe do podejmowania inwestycji w OZE oraz zapisów, które aktywizowałyby społeczność lokalną do działań w miejscowym systemie energetycznym – czytamy.

Podobne zastrzeżenia można mieć do ustawy o OZE, której z kolei brak prostoty. – Zauważalny jest brak ram prawnych zachęcających samorządy nie tylko do promowania, ale też aktywnego włączania się w proces rozwoju generacji rozproszonej. Rola jst w sferze OZE musi być zaakcentowana poprzez wyposażenie ich w odpowiednie kompetencje i zadania, przypisane do tej pory przeważnie organom centralnym – dorzucają autorzy.

W cieniu reguły 10H

Strategiczne błędy potęgują bardziej precyzyjne przepisy. Ich działanie opisuje „Życiu Regionów” prezes Instytutu Energetyki Odnawialnej Grzegorz Wiśniewski. – Od lipca 2016 r. obowiązuje tzw. ustawa odległościowa. Mówi ona o tym, że elektrownię wiatrową można postawić w odległości nie mniejszej niż 10-krotność jej wysokości od zabudowań mieszkalnych i mieszanych z funkcją mieszkaniową i obszarów szczególnie cennych z przyrodniczego punktu widzenia (reguła 10H) oraz że nie można rozbudowywać istniejących wiatraków, które nie spełniają kryterium odległości – wskazuje szef IEO.

– Po wejściu w życie ustawy odległościowej organy administracji publicznej zaczęły odmawiać wydawania decyzji środowiskowych wyłącznie z tego powodu, że projekt farmy wiatrowej nie spełniał kryteriów odległościowych – tłumaczy Wiśniewski.

Szef IEO przekonuje, że należałoby odejść od reguły 10H na rzecz analizy hałasu. – Branża zmierza w kierunku budowy turbin wyższych z większym rotorem. Źródło hałasu jest coraz wyżej, dalej od potencjalnej zabudowy, a wymóg 10H powoduje z kolei, że odległość ma być większa. Eliminujemy z rynku najnowocześniejsze, najbardziej wydajne turbiny – kwituje.

Formalne kule u nogi

Autorzy „Samorządowego podręcznika” w rekomendacjach sformułowanych w oparciu o opinie samorządowców postulują też zwolnienie z podatku od nieruchomości instalacji fotowoltaicznych, ustalenie ogólnokrajowego standardu technicznego i prawnego dla otwartego protokołu (API) wymiany danych, wprowadzenie instrumentów uzupełniających wkłady własne w projektach badawczo-rozwojowych w obszarze OZE, uzupełnienie ustawy o elektromobilności o rozwiązania związane z car-sharingiem, utworzenie krajowego centrum doradzającego samorządom w implementacji gospodarki obiegu zamkniętego.

CZYTAJ TAKŻE: Elektromobilność bez samorządów nie zaiskrzy

Samorządowcy chcieliby też, by w postępowaniach administracyjnych dla budowy sieci ciepłowniczych miały one ten priorytet co sieci wodno-kanalizacyjne. Oczekują wskazania instytucji odpowiedzialnych za prowadzenie programów przekwalifikujących i monitoring nierówności, uproszczenia zasad dotacyjnych w instytucjach takich jak NFOŚiGW czy stworzenia ścieżki regulacyjnej dla przeprowadzenia rekomunalizacji strategicznego zasobu.

– Inwestycje w OZE w Polsce ustały – podsumowuje Wiśniewski. – Pokonanie barier odmroziłoby dalsze prace deweloperskie – dorzuca. Na takim odmrożeniu skorzystaliby również samorządowcy.

Jak przewiduje współautor raportu Michał Hetmański, w latach 2021–2024 wiele elektrociepłowni i ciepłowni będzie musiało się wyłączyć ze względu na unijne limity emisji. – Z dostawą ciepła będą problemy – zapowiada ekspert. – Warto przy okazji wyboru nowych technologii i dokonywaniu inwestycji pomyśleć o tworzeniu lokalnych rynków energii (grupy zakupowe, kontrakty PPA) jako instrumencie niwelującym wzrost hurtowych cen energii. Ministerstwo Przedsiębiorczości przedstawiło ostatnio ambitne założenia do zmiany przepisów dotyczących prosumentów: mogłyby nimi zostać też jst czy MŚP – kwituje.

Wadim Tyszkiewicz  twitter

Foto: regiony.rp.pl