Strefa Czystego Transportu w Krakowie. Czym jest i czemu ma służyć?

Materiał przygotowany przez Zarząd Transportu Publicznego w Krakowie

Czym jest strefa?

Strefa czystego transportu to sprawdzone narzędzie do walki o czyste powietrze w miastach czy regionach. Podobne rozwiązania funkcjonują w tej chwili w ponad 300 miejscach w Europie, obejmując czasami nawet kilka miast (Niemcy), albo miasta i ich aglomeracje (Wielki Londyn). Wszędzie tam, gdzie zostały one wprowadzone, odnotowano znaczny spadek zanieczyszczeń z transportu. Mieszkańcy Krakowa, jak pokazują badania opinii publicznej, oczekują od władz miasta dalszych skutecznych działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Przypomnijmy - pierwszym krokiem na drodze do zmniejszenia zanieczyszczeń powietrza była likwidacja palenisk na paliwa stałe. Działanie to doprowadziło do znacznego ograniczenia ilości pyłów. Wciąż jednak powracającym problemem są zanieczyszczenia pochodzenia transportowego – przede wszystkim szkodliwe dla nas tlenki azotu.

Foto: ZTP w Krakowie

Dlatego też, aby chronić zdrowie krakowian władze  miasta  zdecydowały się wprowadzić Strefę Czystego Transportu (SCT) na terenie całego miasta. Stolica Małopolski podążyła tu drogą m.in. Londynu, gdzie ostatnio zdecydowano  się znacznie rozszerzyć strefę niskiej emisji Ultra Low Emission Zone (ULEZ). Od końca sierpnia tego roku obejmuje one już obszar pięciokrotnie większy od Krakowa. Decyzję tę tłumaczono sprawiedliwością społeczną i równością.  Mieszkańcy przedmieść, często nie mający samochodu, ponosili największe konsekwencje zdrowotne dużego zanieczyszczenia z transportu drogowego w Londynie. W 2009 roku zmarła 9-letnia dziewczynka,  które mieszkała na przedmieściach przy jednej z obwodnic stolicy Wielkiej Brytanii. Sąd po kilkuletniej batalii uznał, że przyczyniły się do tego właśnie spaliny.

Zazwyczaj powołujemy się na Londyn, ponieważ jego burmistrz Sadiq Khan wyraził wprost ideę zrównania praw wszystkich mieszkańców do oddychania czystym powietrzem.

Pomysł tworzenia szerokich stref jest jednak popularny w Europie. Najsłynniejsza z nich i największa funkcjonuje w Niemczech, w Zagłębiu Ruhry. Tak zwana Umweltzone obejmuje tam 13 miast: Bochum, Bottrop, Dortmund, Duisburg, Essen, Gelsenkirchen, Mülheim, Oberhausen, Recklinghausen, Castrop-Rauxel, Gladbeck, Herten i Herne. Nie tylko obejmuje więc całe miejscowości (np. Herne z ponad 150 tys. mieszkańców), ale obszar zamieszkany przez około 5 milionów osób ( ok 4 tys. km2, ponad 10 razy więcej niż obszar Krakowa).

Foto: ZTP w Krakowie

Strefa ta została utworzona już w 2008 roku. Mogą do niej wjechać samochody z silnikiem Diesla z normą spalania Euro 4 ( rocznik 2006 r. i nowsze) lub silnikiem benzynowym z normą spalania co najmniej Euro 1 (roczniki 1993 r. i nowsze). Przepisy te obowiązują od 2014 roku, więc gdy wchodziły były bardzo restrykcyjne dla Diesli (auta te mogły mieć najwyżej 8 lat).

Podobna szeroka Strefa obowiązuje też w Lipsku, mieście kiedyś leżącym w NRD, powierzchniowo podobnym do Krakowa.

Łącznie w Niemczech działa obecnie 48 stref ekologicznych. 10 zostało już zlikwidowanych, ponieważ udało się osiągnąć zaplanowane efekty środowiskowe – tzn. powietrze faktycznie poprawiło się. Czyli strefy działają, sprawdzają się! Potwierdzają to zresztą przykłady z wielu innych europejskich miast, od Madrytu po Berlin.

Czemu służy? Dalsza poprawa jakości powietrza i tym samym zdrowia krakowian

Strefa Czystego Transportu (SCT) ma w znaczny sposób poprawić powietrze w Krakowie, a co za tym idzie wpłynąć na poprawę zdrowia i jakości życia krakowian. Tlenki azotu wydobywające się z rur wydechowych najstarszych aut powodują bowiem poważne problemy z układem oddechowym, naczyniowo-sercowym a nawet nerwowym. Mogą one powodować raka płuc, zawały serca, chorobę Alzheimera czy depresję. Szczególnie groźne są  dla dzieci, u których mogą doprowadzić do zaburzenia  rozwój płuc, czy też dla seniorów (np. zwiększając ryzyko  chorób serca).  Istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko problemów ze zdrowiem jest  podkreślana wcześniej odległość od źródła zanieczyszczenia, czyli np. ruchliwej ulicy.

Foto: ZTP w Krakowie

Pokazały to badania naukowców z Collegium Medicum UJ. Dzieci i młodzież mieszkające do 200 metrów od miejskich arterii w Krakowie znacznie częściej uskarżały się na objawy alergii i astmy (kaszel, katar, drapanie w gardle, pieczenie i łzawienie oczu) niż rówieśnicy, którzy mieszkali od ulic co najmniej 200, 500 metrów i więcej (Annals of Agricultural and Environmental Medicine 2014, Vol 21, No 4, 760–766).

Jaki jest planowany rezultat

Po wprowadzeniu SCT ilość tlenków azotu pochodzenia transportowego ma zmniejszyć się w Krakowie o około połowę, a pyłów z transportu nawet o ponad 80%. Takie efekty mają być osiągnięte w drugim etapie obowiązywania strefy, czyli po 1 lipca 2026 r., w porównaniu do roku 2019.

Jakie są główne jej założenia w pierwszym etapie

Strefa Czystego Transportu będzie wprowadzana w Krakowie w dwóch etapach. Pierwszy, który wejdzie w życie 1 lipca 2024, będzie  bardzo łagodny. Tu ograniczenia będą dotyczyć tylko aut osobowych około 30-letnich (np. rocznik starszy niż 1992 dla benzyny i 1996 dla diesli). Nieco wyższe wymagania będą stawiane jedynie autom, które zmieniły właściciela po 1 marca 2023, niezależnie od tego czy zostały kupione (w Polsce czy z zagranicy), podarowane czy otrzymane w spadku. Wobec takich pojazdów będą obowiązywały już wymogi, które wszystkich obejmą w drugim etapie SCT (czyli po 1 lipca 2026).

Foto: ZTP w Krakowie

W tym przypadku, by móc wjechać do Krakowa mówimy już o roczniku co najmniej 2000 i normie spalania Euro 3 w przypadku benzyny oraz roczniku przynajmniej 2010 lub normie Euro 5 w przypadku aut z silnikiem Diesla. Warto podkreślić, że gdy jedna z tych danych jest wyższa niż teoretycznie powinna, np. auto z rocznika 2009 na olej napędowy ma już silnik Euro 5, wówczas to ona jest brana pod uwagę przy dopuszczeniu takiego pojazdu do wjazdu do SCT. Także pofabryczne modyfikacje techniczne aut są dopuszczalne (np. wymiana silnika na taki, który pochodzi z samochodu z wyższą normą Euro)  – muszą jednak być one potwierdzone wpisem do CEPiK.