Oświecenie Ignacego Łukasiewicza

Iwonicz-Zdrój to jedno z 58 miejsc na transgranicznym polsko-ukraińskim Szlaku Naftowym, który powstał przed kilkunastu laty w ramach przedakcesyjnego programu PHARE. Dotacja unijna – z dzisiejszego punktu widzenia była to kwota skromna, ledwo 8,5 tys. euro – pokryła 80 proc. kosztów. Inwestycja zwróciła się z nawiązką.

Szlak Naftowy, dzięki któremu tysiące osób mogą odkrywać fascynującą historię nafty na Podkarpaciu, uznany został przez Polską Organizację Turystyczną za najlepszy produkt turystyczny roku 2005 i od tej pory stanowi jedną z najważniejszych atrakcji regionu.

Ropa prosto ze studni

W karpackich i podkarpackich lasach wonie ziół i aromaty jodłowe łączą się z zapachem „wycieków bitumicznych". We wsi Bóbrka gęsta czarna ciecz o osobliwym zapachu wypełniała niegdyś wszystkie wykroty i zagłębienia gruntu. To właśnie z przywiezionych stąd próbek prowizor w jednej z lwowskich aptek, Ignacy Łukasiewicz, wydestylował naftę, nazywaną też, niepoprawnie, kamfiną.

W lipcu 1853 r. lampa jego pomysłu oświetliła jasnym, niekopcącym płomieniem salę operacyjną szpitala we Lwowie. Rok później Łukasiewicz założył z dwoma wspólnikami pierwszą na świecie kopalnię „oleju skalnego". Spółka zajmowała się także przerobem ropy i sprzedażą produktów z tego przerobu; była zatem pierwowzorem dzisiejszych koncernów naftowych. Tak, w małej wsi między Krosnem a Duklą narodził się przemysł, który miał zmienić oblicze światowej gospodarki i przyspieszyć rozwój cywilizacyjny.

Ropę wydobywano początkowo podobnie jak wodę, ze studni zwanych kopankami. Dwie najstarsze, pamiętające Łukasiewicza – Franka, który wciąż jest czynny i Janinę – wykopano ok. 1860 r. Pierwszą drążono ręcznie, łopatami i kilofami, do 50 m głębokości, drugą aż do 132 m.

Kopacz zjeżdżał w głąb cembrowanego drewnem wąskiego szybu o przekroju kwadratowym 1,2 x 1,2 m w zawieszonym na konopnej linie drewnianym kuble z kołowrotem. Powietrze tłoczono mu ręcznymi dmuchawami przewodem zbudowanym z desek. Dopiero później oba szyby pogłębiono ręcznymi wiertnicami, do 150 i 250 m.

W Bóbrce wciąż jeszcze wydobywa się nieco ropy cennego gatunku poszukiwanego w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. Przede wszystkim to jednak muzeum oraz skansen przemysłu naftowego i gazowniczego.

Można tu obejrzeć, oprócz „kopanek", kilkadziesiąt konstrukcji i urządzeń wykorzystywanych przy wydobywaniu ropy i gazu od początków tego przemysłu aż do czasów współczesnych. Dzięki wiertnicy „kanadyjskiej", pierwszemu takiemu urządzeniu napędzanemu lokomobilą parową, a potem „polsko-kanadyjskiej", Galicja stała się na początku XX w. trzecim co do wielkości zagłębiem naftowym na świecie.

Wzdłuż głównej alei skansenu wznoszą się stalowe wieże wiertnicze nowszych typów, dzięki którym górnicy mogli w ostatnich dziesięcioleciach sięgnąć po zasoby ropy położone tysiące metrów pod ziemia. Obok, w XIX-wiecznym Domu Łukasiewicza, mieści się muzeum, w którym zgromadzono pamiątki po sławnym odkrywcy i wynalazcy – m.in. replikę „alembiku", w którym po raz pierwszy poddał destylacji ropę naftową, i kopię pierwszej jego lampy – oraz dawny sprzęt apteczny i laboratoryjny, a także najstarszą szczegółową mapę kopalni, z 1879 r.

Ekspozycja obejmuje ponadto zbiory minerałów, rdzeni wiertniczych i skały z odciskami kopalnych organizmów.

Podróż w czasie

W tym roku muzeum, do niedawna tradycyjne, zasadniczo się zmieniło. Można tu poczuć dziś zapach ropy, usłyszeć pracujące wiertnice, obejrzeć widowiska przybliżające historię przemysłu naftowego. Techniki multimedialne ożywiły zbiory i wnętrza, przybliżyły życie dawnych wynalazców i górników.

Ekspozycję interaktywną „Podróż w czasie do Domu Łukasiewicza" sfinansowano w znacznej części (19 tys. CHF) ze szwajcarskich środków pomocowych „Swiss Contribution" w ramach projektu „Alpy Karpatom".