Imponująco wypada historia Muzeum Okręgowego w Tarnowie, które zostało powołane uchwałą Rady Miasta z 13 stycznia 1927 w odezwie na wcześniejszą o sześć dni propozycję Józefa Jakubowskiego, drugiego zastępcy burmistrza Juliana Kryplewskiego. Początkowo ideą przewodnią założyciela było „zebranie (...) wszelkich dokumentów, starych akt i przedmiotów historycznej wartości znajdujących się w posiadaniu Rady Miejskiej na Ratuszu lub w innych budynkach miejskich".
Wszystko zaczęło się od dwóch pokoi na pierwszym piętrze kamienicy przy ulicy Krakowskiej 12. Największy był zespół dokumentów dotyczących historii miasta, z najstarszym pochodzącym z 1419 roku. Oprócz zespołu archiwalnego ważną część zasobów muzealnych stanowiły przedmioty związane z dziejami miasta: herb „Leliwa", trzy dzbany cynowe wykonane w Gdańsku w 1639 roku, XVI-wieczne miecze pochodzące z dawnej zbrojowni miejskiej, skrzynie i obesłania cechowe. Zbiór uzupełniały pokaźne kolekcje monet i pieczęci oraz biblioteka licząca niemal pięćset tomów.
Matejko i Pilecki
Powojenne losy to czas licznych reorganizacji. Dziś tarnowskie muzeum ma dwie lokalizacje przy Rynku, w ratuszu, a jego oddziałami są Muzeum Etnograficzne, Zamek w Dębnie, Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach, Muzeum Pamiątek po Janie Matejce Koryznówka w Nowym Wiśniczu, Dwór w Dołędze, Muzeum Zagroda Felicji Curyłowej w Zalipiu, Izba Pamięci Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, Okręg Tarnów oraz Galeria „Panorama" na dworcu kolejowym w Tarnowie.
Tarnowski zbiór malarstwa to jedna z najciekawszych kolekcji w kraju. Obok portretu sarmackiego, który reprezentuje m.in. jeden z nielicznych wizerunków Jana Sobieskiego z okresu przed wyborem na króla Polski w 1674 roku, zbiory obejmują dzieła takich artystów jak Norblin, Michałowski, Grottger, Kossakowie, Brandt, Chełmoński, Wyczółkowski, Fałat, Malczewski, Axentowicz. Drugą interesującą kolekcją wśród zbiorów muzealnych jest zespół tworzący ikonografię Sanguszków, pochodzących z pałaców w Gumniskach, Sławucie i Zasławiu. Z kolei wiek XX reprezentują dzieła Kantora, Sterna, Nowosielskiego.
W tarnowskim ratuszu można oglądać wystawę poświęconą polskiej kulturze szlacheckiej „W kontuszu i przy szabli". W zbrojowni sarmackiej imponujące wrażenie robi kolekcja polskich oraz orientalnych militariów: perskich i tureckich. Szczególnie cenny jest rząd koński dekorowany kilkuset rubinami, wykonany w drugiej połowie XVII wieku w warsztatach ormiańskich działających we Lwowie, słynących z luksusowych wyrobów rzemiosła artystycznego. W Sali Rady dostępna jest ekspozycja porcelany i szkła z czołowych ośrodków wytwórczych zachodniej Europy i Polski. Obok fajansów delft dominują zbiory pochodzące z najstarszej europejskiej manufaktury porcelany w Miśni, manufaktur w Berlinie i Wiedniu, a także wyroby trzech manufaktur na Wołyniu: z Korca, Baranówki i Horodnicy.